Dragan Bunoviq
Treni lëvizte gati pa zë, si të ecte në maje të gishtave. Buzë hekurudhës – shtëpia e braktisur, e shoshitur dhe e djegur. Në vend të dritareve zgurdullohen dy gropa të mëdha, si sytë e hapur që i frikësohen vdekjes. Mbi pemën e djegur sorrat e rradhitura si fruta të zinj të kalbur lufte. Sorrat shkrihen me blozë, dhe më shumë u ngjajnë tjegullave të djegura sesa zogjve. Me fishkëllimën e lokomotivës tufa e sorrave fluturoi për t’u lëshuar përsëri mbi atë dru të pajetë. Ato ishin sorra të zeza të gjnisë Corvus, e në atë familje bëjnë pjesë edhe sorrat e përhime dhe korbi, stërqoka dhe gala.
Qëkur isha i vogël nëna më mësonte gjithçka që kishte të bënte me zogj. Ajo ishte adhuruese e madhe e zogjve, dhe kudo që udhëtonim, më çonte në vrojtime shumëorëshe të zogjve. Duke ma mbajtur dylbinë para syve, gjithmonë ma përsëriste: e sheh atë ngjyrë, atë sqep, ata krahë, atë konstrukt, atë fluturim…? Me ne gjithmonë vinte edhe shoqja e saj më e ngushtë, Semeja e motërzuar, gjithashtu adhuruese e flaktë e zogjve. Nëna ishte krenare, dhe pak xheloze, me emrin e saj, i cili do të thoshte – zog këngëtar. Ato i fotografonin zogjtë, ndërsa babait i takonte t’i vizatonte, shpesh me ngjyra të ujit. Ishte mësues i artit figurativ dhe kjo i shkonte për dore.
Nëna thoshte për sorrat se janë zogjtë më inteligjentë, se mësojnë të flasin më shpejt se papagalli, e se janë imituese të hatashme të të gjithë tingujve, se dinë të përdorin mjete pune dhe se janë prej gjallesave të rralla që janë të vetëdijshme për ekzistencën e vet. Nga ajo kam mësuar se edhe ato bëjnë pjesë në grupin e zogjve këngëtarë, e jo kobzi, siç mendon pa të drejtë populli, si në ato këngë për fluturimin e dy korbave futë, megjithëse edhe aty pranohet inteligjenca e tyre, sepse sjellin lajme nga fushëbetejat.
Zogjët thuajse e ndjenin dashurinë e nënës, dhe kështu kopshtin e kishim gjithmonë të kapluar nga ata. Në akacien shtathedhur laraskat e kishin ndërtuar shtëpinë e tyre prej degëzave, lastarëve, gjembave dhe argjilës, zogjtë e vetëm të cilët nuk pranuan të futen në barkën e Nuhut, sepse bënin folenë në lartësi të mëdha, jo më të ulëta se pesëmbëdhjetë metra, dhe prapëseprapë i mbijetuan përmbytjes. Drunjtë ishin plot me shtëpiza për zogj. Aty mysafirë të shpeshtë ishin edhe pëllumbat, kumriat, harabelët, çukapikët, trishtilët, e në pranverë edhe dallëndyshet. Në shtëpi kishim edhe disa kanarina…
Ajo tani nuk ishte me ne, në kupenë e trenit, që të na e rrëfejë përsëri tregimin e saj të kënduar për korbët. Mbeti mbrapa në qytetin në të cilin jetuam, dhe atë në varrezat e qytetit.
Kur, para se të niseshim, shkuam të përshëndetemi dhe ta ndezim një qiri, rreth varrit të saj kërcenin plot gëzim dy gala të vogla (Corvus monedula). E dija se ishin të reja sepse sytë i kishin ende të kaltër, dhe vetëm në pranverë, në vitin e dytë të jetës së tyre, ngjyra e syve u bëhet bojëkafe, dhe pastaj e përhime shndritëse. Kur shumohen, e kjo ndodh gjatë vitit të parë, lidhja e këtyre korbëve të vegjël zgjat gjithë jetën. Në tufën e tyre sundon hijerarkia e rreptë dhe shpesh ndodh që brenda tufës zogjtë e sëmurë apo të lënduar të vriten nga dhembshuria. Te ky lloj i zogjve nuk ka urrejtje, ekziston vetëm besnikëria dhe dashuria.
Këtë nuk e thashë me zë, para babait, sepse mund t’ia kriste vajit dhe të fundosej në terrin e mendimeve të errëta.
Jo shumë kohë pas vdekjes së nënës, atij ia amputuan këmbën. Tanimë nuk mund të mobilizohej për ushtri, sepse – siç bënte shaka – ç’ushtar është ai i cili nuk mund ta bëjë marshin ushtarak, por qëndron mbi një këmbë si të ishte lejlek apo gatë. Në njëfarë mënyre e ndjeva që humbjen e këmbës e kishte përjetuar si një baraspeshë të pashmangshme fati, për shkak të ikjes së nënës, por në fshehtësi ishte edhe i kënaqur, sepse as me dy këmbë nuk dëshironte të ishte pjesëmarrës në luftë. Kur erdhi nga spitali në shtëpi me një këmbë, tha: „Eh, tash ia mbatha nga ajo marrëzi e tyre prej gjeraqinash.“
Po të ishte nëna me ne në kupe sigurisht se do t’i kishte komentuar edhe qeset e plastikës brenda të cilave kishim marrë me veti disa gjëra. Ajo s’e duronte plastikën në asnjë formë.
Në shtëpinë tonë nuk mbanim asgjë prej plastike: as gota, as kutia, as lodra… edhe kapëset për rroba ishin të drunjta. Me shaka i thonim se ishte plastofobe. Babai e pranonte këtë. Para se të bëhej me këmbë artificiale, thoshte – veç të mos jetë e plastikës, të jetë e drunjtë, e le të kërcasë e të mbushet krimba.
Tani në tren e hoqi këmbën artificiale, sepse gjithmonë e vrante, dhe e shtyu nën ulëse. Gjyshja, nëna e tij, e cila jetonte me ne, tha: „Pse zbathesh kur e di se të kutërbojnë këmbët?“ Ai vetëm qeshi, dhe ashtu bëmë edhe unë dhe motra ime.
Udhëtonim me mendime të errëta si korbë, atje, në Ravnicë, në fshatin e gjyshes ku u rrit edhe babai.
Diçka në kupe, e diçka në furgon, shpejt e shpejt i ngarkuam ato pak kujtimet tona. Nuk mund të merrnim me vete shumë, as kujtime e as gjëra.
Babai e mori biçikletën e tij me një pedale, motra disa kukulla të shprishura druri, ndërsa unë kitarën pa tela.
„Hiç mos u mërzit“, më thoshte gjyshja, „ne në fshat kemi tela sa të duash, edhe për kapë edhe për gardh, edhe për mandolinën tënde.“
Një mëngjes, pas një nate pa gjumë, babai më tha: „Ja, u zgjova me këmbë të djathtë, sepse të majtën ma kanë prerë, e kur mendoj, prapëseprapë unë jam një i majtë edhe më stabil, dorën në zemër në këmbë të djathtë, sepse sot edhe të majtët, si këmba ime, janë artificialë.“
Nga dritarja e trenit e pamë rrafshninën. Edhe këtu, nga brazdat e thella të errëta, fluturoi një tufë korbësh, nëna i quante fushëtarë. Reja e zezë u ngrit shkurtimisht, dhe pastaj përsëri u lëshua mbi arë. Më shkoi mendja se ato re, si kumulusi e stratusi, do të mund të quheshin Corvus. Nëna ime sigurisht do të ishte pajtuar me këtë.
Nga stacioni hekurudhor deri te adresa e re e shtymë biçikletën me një pedale të ngarkuar me ato pak gjëra dhe kujtesa. Gjyshja na çoi nëpër një rrugë të shkurtër, ndërsa gjatë kësaj kohe, me fytyrë rrezatuese, këndonte një këngë për rrafshinën. Ecte shpejt dhe ashpër, sikur të ishte më e re se ne, apo mua më dukej kështu për shkak të udhëtimit të saj të hareshëm në të kaluarën.
Në oborrin e shtëpisë së gjyshes, e cila tani ishte edhe e jonë, dy gala kërcenin plot gëzim, sikur të kishin ardhur po me atë tren, apo sikur të kishin fluturuar aty para nesh.
Qëndruam aty për disa vite. Babai gjeti punë te një gurgdhendës, ku gdhendte përmendore. „Eh, kështu e ka fati“, thoshte, „ika nga tmerri i luftës, e tani shoqërohem me të ndjerët, me fotografitë e tyre.“ Derisa skiconte portrete, shpesh thoshte se sot në tokë jetojnë mbi shtatë miliardë njerëz, dhe se miliardëshi i parë u bë jo më vonë se në fillim të shekullit të njëzet. „Sipas disa supozimeve“, thoshte, „që nga paraqitja e homosapiensëve jetuan dhe vdiqën gjithsej tetëdhjetë miliardë njerëz. Kushedi sa u vranë në luftëra të ndryshme, sa jetë shkuan poshtë, për t’u jetësuar ëndrrat e marra të dikujt? Sikur secili prej nesh, gjatë jetës së vet, të kishte vizatuar dhe të kishte lënë vetëm nga një vizatim, asnjë jetë nuk do të ishte harruar apo fshirë, secili do të jetonte në kujtimet e gjeneratave të ardhshme. Njerëzit gjithmonë kanë ditur të vizatonin, para se të mësonin të shkruanin, këtë e dëshmojnë edhe vizatimet nga parahistoria, ndërsa edhe shkronjat e para ishin figurative.“
Kur u kthyem përfundimisht në qytezën tonë, udhëtuam me trenin e njëjtë. Shtëpitë buzë hekurudhës ishin të meremetuara dhe të lyera, dritaret me xhama, me shkëlqim të hareshëm, gati buzagaz. Çatitë zbardheshin me pëllumba si simbole të Shpirtit të Shenjtë. M’u kujtuan edhe rrëfimet e nënës sime se zogjtë janë simbolet më të shpeshta në të gjitha religjionet dhe tek të gjithë popujt, si shqiponja, pëllumbi, pallua, bufi, papagalli, lejleku, mjellma, zhytri… dhe shumë të tjerë. „Nëse me kujdes e shikojmë fizionominë e secilit prej nesh“, thoshte ajo, „të gjithë ngapak i ngjajmë ndonjë zogu.“
Së pari u ndalëm te varrezat që të përshëndeteshim me nënën. Mbi varr kishte lulëzuar pllatka. Ndërsa disa zogj cicërronin nga druri fqinj. U nisëm, plot ankth, drejt rrugës sonë, pak të harruar. Shtëpia ishte e sapolyer. Bari në oborr i kositur… e të gjithë ata zogj që i kishim lënë përsëri i gjetëm aty. Madje edhe dallëndyshet në vendin e njëjtë e kishin bërë folenë nga balta. Nga akacia krakëllyen disa laraska në shenjë mirëseardhjeje. Në hyrje na priti Semeja me kafazin e kanarinave të nënës. Babai e përqafoi me lotë në sy, duke i thënë: „Sikur ta kishin lexuar të gjithë Bodlerin, do ta kishin kuptuar se përparimi i vërtetë mund të arrihet vetëm te vetja dhe vetëm duke u nisur nga vetja.“ Kësaj i shtoi se njerëzimi kurrë nuk do të gjejë ilaçin kundër vdekjes së mikut.
Nuk kaloi shumë dhe oborri lulëzoi me fqinj. Njëri solli qengj të pjekur, duke thënë: „Ja edhe qengjin e perëndisë i cili mbi vete mori të gjitha mëkatet nga kjo botë!“
Nga gardhi u dëgjua kumria, duke kënduar me dy zëra. Rreth qafës kishte unazën e errët nga puplat, qaforen e pëllumbave, e cila simbolizon besnikërinë e përjetshme ndaj Të Dashurit.
Semeja e ledhatoi, se ishte e zbutur, dhe e përsëriti bindjen e saj dhe të nënës se shpirtrat jetojnë brenda zogjve derisa të mësojnë të fluturojnë; se udhëtimi i shpirtit drejt mëmëdheut të tij burimor – Njëshmërisë – është si fluturimi i zogjve, sepse shpirti i zhvillon krahët nga drita e çiltër.
Atë mbrëmje babai ia dhuroi Semejës dhe fqinjëve një vizatim të një pëllumbeshe e cila në vend të krahëve kishte lule me petale të argjendta.
Përkthim: Qerim Ondozi
Dragan Bunoviq
Gazetar. U lind më 1945 në Rumë. Jeton në Novi Sad. Diplomoi në Fakultetin e Shkencave Politike, drejtimi gazetari, në Zagreb. Ka punuar në Radio Novi Sad. Shkruan satirë dhe tregime të shkurtra. Ka botuar dhe boton, nën emrin e tij apo me pseudonim, në shumë media të shkruara dhe elektronike, zakonisht në revistën satirike Jezh. Është autor i koleksioneve të tregimeve satirike Magareći kašalj dhe Mačiji kašalj, autor i radio dramave Muška mama dhe Kutija koja svira. U përfshi në rreth tridhjetë libra dhe antologji të satirës e të tregimeve të shkurtra. Mori edhe disa çmime. Mund ta kontaktoni nëpërmjet dbunović@yahoo.com
ažurirano: 01/02/20
