Драган Буновиќ
Возот се лизгаше речиси нечујно, како да оди на прсти. Крај пругата – напуштена куќа, изрешетана и спалена. Наместо прозорец – зјапнати две големи дупки, како раширени очи исплашени од умирање. На јагленосаното дрво начичкани врани како црни гнили плодови на војната. Враните се стопуваат во саѓите, така што и не личат на птици, туку на подгорени ќерамиди. На писокот на локомотивата, јатото врани полета, а потем повторно се спушти на истото безживотно дрво. Беа тоа црни врани од родот Corvus, а во таа фамилија спаѓаат и сивите врани, гавранот, полската врана и чавката.
Уште како мал од мајка ми учев сѐ за птиците. Таа беше голема вљубеница во птици и каде и да патувавме ме водеше на повеќечасовни набљудувања на птици. Држејќи ми го двогледот пред очи, постојано повторуваше: „Дали ја гледаш таа боја, тој клун, тие крилја, таа градба, тој лет…?“ Со нас секогаш доаѓаше и нејзината најдобра пријателка, посестрима ѝ Семеја, исто така, страсна вљубеница во птици. Мајка ми беше горда, а по малку и љубоморна на нејзиното име, кое значеше птица што пее. Ги фотографираа птиците, а татко ми мораше да ги црта, најчесто во акварел. Предаваше ликовно во училиште и беше вешт во тоа.
Мајка ми за враните велеше дека се најинтелигентните птици, дека тие побрзо прозборуваат од папагалите, а се и исклучителни имитатори на сите звуци, дека знаат да користат алатки и дека се ретки живи битија што имаат самосвест за своето постоење. Од неа научив дека и тие им припаѓаат на птиците што пеат, а никако на злокобните, како што неправедно се мисли во народот, како во оние песни за полетувањето на два врани гаврани, макар што и тука се признава нивната интелигенција, зашто ги пренесуваат гласовите од бојните полиња.
Птиците како да ја чувствуваа мајчината љубов, така што дворот секогаш ни беше под нивна опсада. На високиот багрем страчките имаа своја куќа од гранчиња, прачки, трње и иловица, единствените птици што не сакале да влезат во Ноевата барка, затоа што се гнезделе во високи крошни, не пониски од петнаесет метри, а пак го преживеале потопот. Дрвјата беа начичкани со куќички за птици. Тука чести гости беа и гулабите, гугутките, врапците, клукајдрвците, сениците, а напролет и ластовиците. Дома имавме и неколку канаринци…
Сега не беше со нас, во купето од возот за повторно да ни ја раскаже својата пејачка приказна за враните. Остана во градот во кој живеевме, и тоа на градските гробишта.
Кога пред поаѓање отидовме да се поздравиме и да запалиме свеќа, околу нејзиниот гроб весело потскокнуваа неколку млади чавки (Corvus monedula). Знаев дека се млади затоа што очите сѐ уште им беа сини, а дури напролет, во втората година од нивниот живот, бојата на очите им се менува во кафеникава, а потоа во светлосива. Кога ќе се спарат, а тоа се случува во текот на првата година, врската на овие мали врани трае до крајот на животот. Во нивното јато владее строга хиерархија и често се случува внатре во јатото да дојде до милосрдни убиства на болните и повредени птици. Во овој птичји вид нема омраза, постои само верност и љубов.
Не го зборував тоа на глас пред татко ми, зашто можеби ќе се расплачеше и ќе потонеше во мракот на црните мисли.
Недолго по мајчината смрт нему му ја ампутираа левата нога. Сега веќе не можеше да биде мобилизиран за војска, зашто – како што на шега велеше: „Каков војник е тоа ако не може да маршира со строен чекор, туку стои на една нога како штрк или чапја?“ На некој начин почувствував дека губењето на ногата го доживеа како неизбежна судбинска рамнотежа поради мајчиното заминување, а потајно беше и задоволен, зашто ни со две нозе не сакаше да биде соучесник во војната.
Кога од болница стигна дома на една нога, рече: „Ете, сега отскокнав од тоа нивно јастрепско лудило“.
Да беше мајка ми со нас во купето, веројатно ќе ги прокоментираше и пластичните кеси во кои понесовме некои работи. Таа не поднесуваше пластика во ниту еден облик. Кај нас дома немавме ништо пластично: ни чаши, ни кутии, ни играчки… и штипките за алишта беа дрвени. На шега ѝ велевме дека е фобопласт. Татко ми го прифаќаше тоа. Кога требаше да добие вештачка нога, велеше: „Само да не биде пластична, да биде дрвена, па макар и да чкрипи и да биде црвлива“.
Сега во возот ја тргна вештачката нога, зашто сѐ уште го јадеше, и ја турна под седиштето. Баба ми, неговата мајка која живееше со нас, рече: „Што се собуваш кога знаеш дека ти смрдат нозете?“ Тој само се насмеа, како и сестра ми и јас.
Патувавме со мислите црни како врани, таму, во Равница, во селото на баба и во нејзината куќа каде што пораснал татко ми.
Што во купето, што во фургонот, набрзина беше натоварено и нешто од нашите сеќавања. Не можеше да се понесе многу, ни спомени ни нешта. Татко ми го понесе својот велосипед со една педала, сестра ми неколку искубани дрвени кукли, а јас гитарата без жици. „Ич да не се секираш“, велеше баба ми, „ние на село имаме жици колку сакаш, и за снопови и за ограда, а и за твојата тамбура.“
Едно утро, по непроспиената ноќ, татко ми ми рече: „Ете, станав на десна нога, зашто ми ја отсекоа левата. Кога ќе размислам, сепак јас сум уште постабилен левичар, додуша на десната нога, зашто денес и левицата е, како и мојата нога, вештачка“.
Низ прозорецот на возот ја здогледавме рамницата. И овде, од длабоките црни бразди полета јато врани, мајка ми ги викаше ниварки. Црниот облак накратко се поткрена, а потоа повторно се спушти во ораницата. Помислив дека тие облаци, како кумулусите и стратусите, би можеле да се наречат Corvusi. Мајка ми тоа сигурно би го прифатила.
Од железничката станица до новата адреса ги туркавме на велосипедот со една педала малкуте работи и сеќавања. Баба нѐ поведе прекутрупа, а попат, со озарено лице, потпевнуваше некоја песна за рамницата. Одеше брзо и жестоко како да е помлада од нас, или мене така ми се чинеше поради нејзиното радосно патување во минатото.
Во дворот на бабината, а сега и наша, куќа, весело потскокнуваа две млади чавки, како да допатуваа со истиот воз, или како да долетаа пред нас.
Останавме тука неколку години. Татко ми најде работа кај еден каменорезец, сликаше споменици. „Ете, што ти е судбина“, велеше, „побегнав од ужасот на војната, а сега се дружам со покојниците и со нивните фотографии.“ Додека скицираше портрети, често спомнуваше дека повеќе од седум милијарди луѓе денес ја населуваат планетата, а дека првата милијарда била дури на почетокот на дваесеттиот век. „Според некои претпоставки“, велеше, „од појавата на хомосапиенсот живееле и умреле вкупно осумдесет милијарди луѓе. Којзнае колку се испоубиени во разни војни, колку луѓе се лишени од животот за да живеат нечии луди сништа? Секој од нас, во текот на својот живот, да нацрташе и оставеше само по еден цртеж, ниеден живот не би бил заборавен и избришан, секој би бил во сеќавањата на идните поколенија. Луѓето отсекогаш знаеле да цртаат пред да научат да пишуваат, за што сведочат и цртежите од праисторијата, а и првите писма биле сликовни.“
Кога конечно се враќавме во нашето гратче, патувавме со истиот воз. Куќите покрај пругата беа обновени и варосани, прозорците застаклени, со радосен отсјај, речиси со насмевка. На покривите се белееја гулаби како симболи на Светиот Дух. Се сетив и на приказните на мајка ми за тоа дека птиците се најчести симболи во религиите кај сите народи, од орлите, гулабите, соколите, пауните, утките, папагалите, штрковите, лебедите, жеравите, ластовиците… и многу други. „Ако се погледне внимателно физиономијата на секого од нас“, велеше, „сите по малку личиме на некоја птица.“
Прво свративме на гробишта за да се поздравиме со мајка ми. На гробот процветал шебој. А неколку птици чрчореа од соседното дрво. Тргнавме со страв кон нашата, по малку заборавена, улица. Куќата беше свежо обоена. Тревата во дворот искосена… а сите оние птици што ги оставивме, пак беа тука. Дури и ластовиците на истото место изградиле свое гнездо од кал. Од багремот загракаа неколку страчки како хор за добредојде. На влезот нѐ чекаше Семеја со кафезот со канаринците на мајка ми. Татко ми ја прегрна со насолзени очи, велејќи: „Да го читаа сите тие Бодлер, ќе знаеја дека вистинскиот напредок може да се оствари исклучиво во поединецот и од страна на самиот поединец“. Додавајќи дека човештвото нема никогаш да пронајде лек против смртта на пријателот.
Наскоро дворот процвета од комшии. Еден донесе печено јагне, велејќи: „Еве го јагнето Божје што на себе ги презеде сите гревови на овој свет!“
Од оградата се огласи гугутка, пеејќи во два гласа. Имаше темен прстен од перја околу вратот, гугуткино ѓерданче, кое ја симболизира вечната верност за Љубениот.
Семеја ја погали, зашто беше припитомена, и го повтори своето и мајчиното уверување дека душите живеат во птиците додека не научат да летаат; дека патувањето на душата кон нејзината исконска татковина – Единството – е како лет на птици, зашто душата развива свои крилја од чиста светлост.
Таа вечер татко ми на Семеја и на сите комшии им подари цртеж од гулабица, што наместо крилја имаше цвет со сребрени латици.
Превод: Ѓоко Здравески
Драган Буновиќ
Драган Буновиќ, новинар. Роден е во 1945 г. во Рума. Живее во Нови Сад. Дипломирал на Факултетот за политички науки во Загреб, новинарска насока. Работел во „Радио Нови Сад“. Пишува сатира и раскази. Објавувал и објавува под своето име или под псевдоним, во повеќе печатени и електронски медиуми. Најчесто во сатиричното списание „Јеж“. Автор е на збирките сатирични раскази „Магарешка кашлица“ и „Мачкина кашлица“. Автор е на радио-драмите „Машка мајка“ и „Кутија што свири“. Застапен е во триесетина книги и антологии за сатира и раскази. Има добиено и понекоја награда. Можете да контактирате со него преку dbunović@yahoo.com
ažurirano: 01/02/20
