Vlladimir Tabasheviq
Mbesim vetëm, erërat dhe langojt vrapojnë pyllit, lehin. Sa hap e mbyll sytë, dikush iu dha dikujt, që ky të shohë se ç’po ia han shpirtin. Dikush dikujt i ka rënë në duar dhe aty do të mbetet, i thatë e i gatshëm për të vdekur. Kështu kalojnë ditët. Në pyll qëndron kurthi në të cilën mund ta vendosësh djalin si minë. Atje ka luhatëse të mëdha nga të cilat mund të rrëzohesh e të mbetesh i palëvizshëm, përjetë. Atje diku reumën e shërojnë me hitha, pleqtë, mjaft të brengosur me kurrizin e shtrembër dhe fort të lidhur me jetën me vendosmërinë që prifti kurrë nuk do ta ndërrojë muzikën frymore në varrimin e tyre, dhe lufta, për këtë arsye, u duket më e qetë se të tjerëve. Qeni sulmon pulën të mërkuren, dhe veç të mërkuren, por këtë nuk e vëren kush. Ekzistojnë me mijëra gjëra krahas nesh. Njeriu shpesh mendon se mjafton të jetë lakuriq përpara dikujt. Veç lakuriq. Vajza është pranë djalit, dashuria aty do të mbetet e thatë, si fiku, e paprekur. Langojtë vrapojnë pyllit, lehin. Dikush është pylltar dhe është i dehur. Dëgjohet sharra në largësi, diku, dëgjohet rafalli. Pranë nesh, minatorët e dikurshëm, të cilët në vete bartin shpellën, dhe kujtimin e thellë, të tharë, dhe ata luftojnë. Atje diku, në varreza, në lotët e vejushave botës ia tregojnë dhimbjen e tyre. Atje diku, ndonjë murg nuk është i sigurt në vendimin e tij dhe nuk e di nëse tash është shumë vonë për atë pasiguri. Zagari qëndron para të zotit, i hollë, dhe konfirmohet si zagar, përmes hollësisë së tij. Përmes kësaj hollësie, dëshmohet edhe lufta. Bota thjesht nuk mund të kuptohet apo të përshkruhet. Me mijëra televizorë digjen, vlojnë, dhe nga ato imazhet shumëfishohen, të cilat pastaj dikush i ëndërron dhe i kombinon me kujtimet e tij dhe me mitet e tij. Dikush dyshon në vete, dikujt djali, adoleshent, ia tregon kyçin e lënduar të këmbës. Gjithçka na duket sikur vërtet ekziston, e në të vërtetë ekziston vetëm që të na duket ashtu. Ndoshta veç lufta në vete përmban realitet të mjaftueshëm dhe, eventualisht, arinjtë ndërsa e presin peshkun në përrua. Ndoshta, megjithatë, veç kjo luftë e mallkuar. Ushtarët sikur fije shkrepëse, me kokat e tyre kruajnë tokën, i afrohen njëri-tjetrit, fshihen, bëhen qull, kërkojnë ndonjë ashkël që ta kruajnë kokën, kërkojnë pak ngrohtësi, edhe nëse u duhet ta paguajnë me kokë. Nëna që pret, atje, me zjarr dhe ulçerë në vete, e cila u shfaqet mjekëve në ekran si spec i vogël, ndoshta vetëm ajo me atë djalin të cilin e pret mbahet në realitet si foshnja për thumb kur e kontrollojnë si ka ardhur në këtë jetë. Nëna, dhe djali në luftë.
Unë luftën e përjetova nga anash, tërthorazi, atë luftë e cila si fëmijë ma fuste brejtësin në ëndrra që të më rënkojë e të ma kafshojë ëndrrën. Babai i rriste mustaqet dhe bëhej gati që shtetit t’i jepte atë që shteti kërkon nga ai, jetën dhe trupin brenda saj, të veshur në uniformë, si të ishte i tëri, në vend të hollësisë së tij të natyrshme, ai shtet, i fortë si shkëmbi, i rëndë truç. Babai shkoi, plumbat fishkëllenin, flamujt tërhiqeshin zvarrë, hala e peshkut i mbeti në fyt një djali, dhe ishte zënë në grep, i ri, si qershia, i zënë në grep, drita e syve të dikujt. Lufta fillonte e mbaronte me nota, u vërsulej shteteve. Në luftë gjërat janë ndryshe, dhe mbase vetëm letra dhe shkrimi mund ta durojnë, kur të ketë mbaruar lufta, që të mbahen mend gërshetat, gërshetat e vogëlushes e cila u zhduk në lumë, që të mbahen mend edhe shumë gjëra të tjera, dhe që pastaj të pikojë, para nesh, ajo kujtesë. Babai ishte i dhënë pas gotës, dhe këtë dinte t’ia pranonte vetes, se lufta është koha kur njeriu ia pranon vetës këto gjëra. Diku dëgjohet kënga, fitimtare, gruaja pret burrin, plot jetë nga ajo pritje. Babai me padjallëzi thotë „do të fitojmë“, i thotë vetes dhe të vetëve, përmes së cilëve e ka njohur edhe veten. „Askush“, thotë ai, „askush nuk është i aftë ta ndërrojë stilin e gjuajtjes, do të kthehem, gjallë, shëndoshë dhe plot gjuajtje.“ Nga qershia mblidhte dhe shikonte se si qershia e sfidonte dhe ia kujtonte paqen dhe qetësinë. Nganjëherë, në mes të natës, në kazermë, si qengj, ëndërronte ta varte veten në atë qershi, me porosinë në xhep që kurrë s’u shkrua. Nganjëherë ishte aq i dehur saqë dilte dhe gjuante në ajër, duke kërkuar përgjigje. Filloi të besonte në zot brenda natës, përnjëherë. Fotografinë e kishte, fotografinë e djalit, të vogël si copë buke, fotografinë e kishte në xhep e lotin në sy, për ta zbutur. Askush nuk e merrte vesh pse shikonte në qiell, i vetmuar si derr i egër. Donin ta lodhnin me pyetje, kolegët bashkëluftëtarë. Por askush nuk mërzitej aq shumë sa t’ia bënte vërtet një pyetje, të madhe dhe të mprehtë. Jo. Të gjithë, kryesisht, kishin mënyrat e tyre që në luftë të jenë, të paktën shkurtimisht, po ata njerëz që kishin qenë para lufte. Aq sa të mos e harrojnë vetveten në të cilën do të shndërrohen përsëri. Njëri e vrau një zog, me dorën e vet, të rëndë si sëmundja e rëndë. Tjetri e shpuploi, me thikë ia preu këmbët, kokën ia hoqi dhe e la urinë brenda vetes ta kryejë punën më tutje. Derdhej, megjithëse shkurt, gjaku i kuq sikur po lutej. Rojet janë në mendime. Në shuplakat e tij njeriu-luftëtar kërkon parashikimin, lumturinë dhe historinë të cilën as nuk e mban në mend, por në emër të të cilit duhet ta japë kokën, pa menduar dy herë.
Mbërrin paketa e ndihmës, ushqim, pelena e konzerva. Unë jam në batanije, nëna më ruan dhe më fsheh nga lufta. Një ditë do të rritem, ndërsa në kujtesën time do të mbesin gëzhoja kujtimesh të dorës së nënës e cila dridhej nga i ftohti pranë meje, e bardhë nga pafuqia. Gjyshet janë aty, të mëdha thuajse me trupin e tyre po na mbrojnë neve, fëmijëve, që nganjëherë i mbledhim forcat edhe që të luajmë. Nganjëherë.
Ushtria lufton, marshon, godet tokën me çizme thuajse dëshiron ta zgjojë dikë, dikë që është diku thellë, dhe që fle, i kapluar i tëri nga mjegulla e ankthit. Godasin e marshojnë ushtarët, fuqitë e shenjta të realitetit. Të plagosurve i kuqërremti u shihet përtej fashave, shpërfaqet, po ajo lutje, e zogut, e përgjakur. Në luftë, tregohen tregime. Pas luftës, dekada më vonë, flitet për luftën, por jo për ato tregime. Ushtarët bredhin, harxhojnë ritmin, dhe si njëqindkëmbësha, lëvizin, diku. Babai e ka një mendim, si iriqi, ndërsa marshon drejt lirisë së popullit të tij. Popullit i cili po të ishte vërtet i tij, do të mund ta gjente rrugën drejt lirisë, ashtu që të mos e dekorojë popullin tjetër, ushtarët tjerë, duart e tyre, supet e krahërorët e tyre me lutjet e kuqe, dhe që të mos lejojë që uria e tij ta prekë tjetrin, se uria e tij që prek popullin tjetër është si zogu, e padurueshme. Por babai marshon, megjithëse më me dëshirë, edhe ai do ta vinte dorën e tij të paqetë mbi djalin e tij, që të paktën bashkë të ecin drejt të panjohurës. Në një të çarë autobusi ka mbetur gruaja, në tym dhe pashpresë. Djali ia ka përpirë rruzullin, si për inat. Në frontin tjetër ka vdekur xhaxhai, shtatlartë, matematikan. Xhaxhai i dikujt, profë, jeta e të cilit, dukej të kishte njëfarë algoritmi të vet. Shtëpia në të cilën fshihemi edhe vetë është aq e fshehur saqë dikujt mund t’i shkojë mendja se armiku bash aty do të hyjë, gabimisht. Dhe ajo frikë, ajo frikë është lufta. Frika që të mos të të gjejë armiku, rastësisht. Një gjysh pi duhan me llullë, duhanin e ngjesh dhe e shtyp, thuajse ëndrrat e këqija i kthen mbrapsht, përfundi.
Rrotullamat janë të mbuluara, zot i madh, me ceradë, të zbrazëta, në pritje të paqes, thuajse e dinë se paqen vetëm ato mund ta presin, dhe thuajse e dinë se paqja vetëm mund të pritet, se paqja nuk mund të bëhet. Kafeja ndërsa vlon, lëshon aromë, dhe atë aromë e ndjen secili si fillim të një shprese të re. Mollat janë të kuqe, shpërthejnë, aq të plota saqë është e dhembshme t’i shohësh se si në luftë edhe ato kërkojnë njëfarë bukurie. Fëmijët i vjelin, i hanë vetëm sa për t’i gjuajtur. Për t’i gjuajtur në drejtim të fëmijës tjetër, në drejtim të zemrës tjetër të kuqe. Ditët tani ekzistojnë qetë-qetë, thuajse brenga kryesore nuk është e martja apo e mërkurja. Për fat të keq, vetëm në luftë ditët bëhen çfarë në të vërtetë janë – dritë dhe errësirë. Në paqe, ditët emërtohen, ndahen, secilës i përshkruhet një funksion. Lufta është e bukur sepse ditët vetëm atëherë janë veç dritë dhe errësirë, ndërrim i tyre, dhe asgjë më shumë. Errësira në luftë, kuptohet, është më e frikshme, por errësira dhe nata në luftë kurrë nuk janë ndonjë mëngjes i emërtuar, ta zëmë, mëngjesi i së premtes. Njeriu, vetëm në luftë, për fat të keq, di të mos i emërtojë gjërat. Në paqe, njeriu emërton, ndan, çan, njeriu pren e rindërton, rregullon, bën familje, grupe, dhe pastaj niset për gjah. Në luftë njeriu vetëm mund ta kuptojë boshllëkun e emrit të tij. Vetëm në luftë, njeriu e kupton se ai dhe emri i tij nuk janë një, bashkë, por se ai është vetë, dhe se në luftë është, për shkak të emrit të tij, se shteti shtrihet në të, se lufta shtrihet në shtete, se lufta nuk heq dorë, se lufta është luftë ndërmjet disa popujsh që s’janë më shumë se baballarë e fëmijë, që s’janë më shumë se njerëz, por se mbi ta zënë vend disa emra, të tyre personale, e në të vërtetë, të askujt, emrat Petar, Ivan, Amir, Aida, Marin, Jovan, Nermin, ndërsa nënat dhe gratë, shumë shpesh i mbijetojnë luftës që ta presin vetëm emrin, bosh, pa njeriun, që s’i përket askujt.
Unë luftën e përjetova nga anash, tërthorazi, atë luftë e cila si fëmijë ma fuste brejtësin në ëndrra që të më rënkoj e të ma kafshoj ëndrrën. Babai e përjetoi luftën drejtpërdrejt dhe mbeti, pas saj, vetëm një emër, i askujt, ashtu siç kam mbetur unë, pas lufte, bosh dhe i askujt.
Përkthim: Qerim Ondozi
Vlladimir Tabasheviq
Vlladimir Tabasheviq (1986) u lind në Mostar me emrin e plotë Bošnjak-Tabasheviq Vladimir, nga babai kroat dhe nëna serbe. Në prag të luftës civile në territorin e ish-Jugosllavisë, me nënën u zhvendos në Beograd. Arsimtarja në klasat e hershme të shkollës fillore me vetëiniciativë ia fshin atij mbiemrin e babait boshnjak. Është autor i librave me poezi Koagulum (2010), Tragus (2011), Kundak (2012) dhe Hrvatski kundak (2014), si dhe i romanit Tiho teče Misisipi (2015). Është themelues dhe njëri prej redaktorëve të internet revistës Prezupç (prezupc.com). Jeton në periferinë e Beogradit. Mund ta gjeni edhe në www.facebook.com/ljubica.milinic
ažurirano: 01/02/20
