Sllagjana Nina Perkoviq
Varrezat gjithmonë gjinden në vendet nga ku pamja është më e mirë. Thuajse të vdekurve u plas se ku janë. Ata gjithsesi janë në gropë. Ndoshta kjo është për shkak të të gjallëve, që ta kenë më lehtë, që horizonti i bukur t’ua zbukurojë mendimet. Mbase për këtë mami shpesh rri ashtu e groposur dhe shikon në largësi, drejt lumit që gjarpëron mes kodrash. Natyra këtu është vërtet e hatashme. Aq e hatashme saqë mund të harrosh lehtë arsyen pse jemi këtu.
– Mami, shikuam gjithandej. Nuk është këtu.
− Duhet të jetë. Shiko edhe atje, buzë atij pylli me pisha.
− O mami! E pashë secilin varr, nuk është. A je e sigurtë që është varrosur këtu?
Mami hesht. Natyrisht se nuk është e sigurtë. Kush mund ta dijë se ku janë varrosur të gjithë. Dhe ajo nis ta humbë fillin. Ditëve të fundit kemi vizituar aq shumë varreza saqë më nuk e di se të kujt janë. Grumbuj informatash të panevojshme, kush si ka jetuar dhe ç’fund ka pasur.
Sot e kemi një detyrë tejet të rëndësishme. Po e kërkojmë varrin e stërgjyshes. Ajo me siguri nuk është e varrosur as këtu, e po të jetë varrosur këtu, kjo do të kishte ndodhur para më shumë se gjysmë shekulli dhe toka ndoshta tashmë ia ka përpirë varrin. Mami as që dëshiron t’ia dijë për këtë. Ajo kurrë nuk heq dorë. E tillë është, këmbëngulëse, kokëfortë. Pa e gjetur stërgjyshen, s’kemi për të lëvizur vendit. Kjo mund të zgjasë përgjithmonë, e unë tashmë jam e urritur dhe e kam të nxehtë. Dielli na rri mbi krye, veç edhe kjo na u desh.
− E kemi për obligim ta gjejmë. Ajo nuk e ka askënd përveç ne të dyjave. Të gjithë të tjerët… nuk ka mbetur më askush.
Më vjen të ulërij, ajo ka vdekur, ka vdekur, asaj nuk i bëhet vonë nëse do të vijmë ne apo jo, e unë jam gjallë, e lodhur dhe e kam të nxehtë! Por, kot. Nuk i plas fort mamit për ndjenjat e mia. Më mirë ta gjej stërgjyshen, nëse dua të mos e kaloj natën këtu. E kthej ulërimën mbrapsht në fyt dhe marr frymë thellë.
− A të kujtohet ku është varrosur stërgjyshi? Ndoshta ashtu…
As që arrij ta përfundoj, e mami tashmë tund kokën.
− Atij nuk i dihet varri. E kanë hedhur në ndonjë humnerë.
Mamin dielli përfundimisht e ka goditur në kokë. Kafshoj buzën e poshtme. A do të mund të ngasë në atë gjendje? Si do të dalim nga këtu?! Unë di të ngas në të parën, dhe atë vetëm në parkingun para ndërtesës sonë.
− Të pyeta për stërgjyshin. Për varrin e stërgjyshit, e jo për…
Mami kthehet drejt meje. I ka mbyllur sytë dhe tund kokën lehtas. Kjo kurrë nuk është shenjë e mirë.
− Për stërgjyshin e pata fjalën edhe unë! Për kë mendove se po flisja?
Rrudh supet. As që e di më se ku e kisha fjalën, dhe për kë po flisnim.
− Mendon se po flas për dajën? Mendon se e kam ngatërruar dajën me stërgjyshin?
Tund kokën me kujdes. Mamit nuk i pëlqen kur ia ngatërroj të vdekurit, kjo ia humb baraspeshën, prandaj është mirë të dish ta mbyllësh me kohë.
− Unë nuk ngatërrova asgjë. Ti ngatërrove. Ti e di mirë se edhe stërgjyshi edhe daja e patën fundin e njëjtë. Vetëm se jo në të njëjtën luftë. Me pesëdhjetë vjet ndërmjet, i gjeti po i njëjti fat. Kaq nuk mund të mbash mend?!
Mami i ka të vdekurit si një lloj hobi. Dhe jo çfarëdo hobi, por ai i cili ta merr krejt kohën e lirë. Po të mos ishte kështu, nuk do të kishte punuar për aq pak, në supermarket. Ajo mund të bëjë shumë më shumë, por nuk do. Asaj në fakt i pëlqen të punojë në vendin ku nuk ka nevojë ta aktivizojë trurin. Kështu mund t’u jepet mendimeve për njerëz dhe gjëra që nuk janë më, për të vdekurit, për shtetet e dikurshme, për botët e paqena. Të mund ta shihnit banesën ku jetojmë ne. Gropë e gjallë! Banesë e trishtë njëdhomëshe me pamje nga hiçi. Muret i kemi të mbuluara me llojlloj fotografish, kryesisht të ndjerësh. As që e njoh gjysmën e atyre njerëzve. Mund ta imagjinoj se sa para do të na e fusë qiradhënësi kur i sheh vrimat nga gozhdat. Fotografi të mia, natyrisht, nuk ka askund. As edhe një fotografi e vetme! As edhe kur isha bebe. Me gjasë duhet të jesh i vdekur po deshe të kesh vend të veçantë në zemrën dhe murin e nënës sime.
− Mami, të lutem, dua të shkoj! Bën shumë nxehtë, koka më sillet.
− Nuk do të shkojmë kund pa e gjetur.
Mjaft më. Shokët e mi të klasës po i kalojnë pushimet duke u larë në det, duke hipur maleve, vizitojnë Greqinë, Egjiptin, Tajlandën. Kanë ç’të flasin kur të kthehen në shkollë. E unë, ç’po bëj? E përcjell mamin nëpër varreza në këtë vend të dhjerë! Ishte më e re se unë kur e braktisi, por assesi nuk mund t’i shkapet dot. Assesei nuk mund të harrojë, të kthejë faqen e re, të niset përpara. Së paku të kishim vizituar përmendore, të provonim specialitete lokale dhe të kënaqeshim me bukuritë natyrore. Nuk ka mundësi! Ne të dyja vetëm i kërkojmë dhe i vizitojmë të vdekurit. Mami e ka atë idenë fikse të m’i tregojë të gjitha varret të cilat unë do të duhej të vazhdoja t’i vizitoja pasi ajo të mos jetë më. Dëshiron mbase kështu t’ia përcjellë shtafetën brezit të ardhshëm. Nuk kam zemër t’i them se as që më shkon mendja ta tërheq zvarrë fëmijën tim, nëse do të kem ndonjëherë fëmijë, nëpër këto shpate. Nuk e kuptoj fare se pse më ka maltretuar ta mësoj gjuhën e saj. Kam lexuar libra jointeresantë në gjuhën e saj të marrë, dhe pastaj, çdo ditë pas shkollës, si për dënim, i kam ushtruar të gjitha ato rasa, fjalë të pamundura, shqiptimin e drejtë të shkronjës r. Aq shumë mund, e as që kam me kë të flas në atë gjuhë. Ne nuk takohemi me askënd. A u plas të vdekurve se a flasim me gramatikë apo jo?
− Dhe çka ndodh nëse nuk e gjejmë?! Ç’dallim ka!?
E rrudhi gojën. Shihet se u tërbua me mua. Mirë, në rregull, hajde ta hedh vështrimin edhe aty, buzë pyllit me pisha. Hajde t’i kapërcej edhe pak varret e huaja, hajde të shkel barin e lartë. Nuk ka dert nëse në bar ka rriqra, të shpresojmë se nuk janë ngjitës. Hajde të mos kem frikë nga gjarpërinjtë, nuk është secili prej tyre helmues. As për maniakë nuk do të mendoj, aq më pak për ujqër që sorollaten nëpër pyll. Veç përpara! E fakti se jemi në mes të shkretëtirës dhe se askush nuk e di që jemi këtu, as kjo nuk bën të më shqetësojë. Edhe sikur të na ndodhë diçka, gjithsesi askush nuk do të na kërkojë. Edhe pse kemi mbetur vetëm ne të dyja. Krejt kjo të ngushëllon shumë, fort të ngushëllon… Ndalem papritmas.
− Mami! Mami! Hajde shpejt! Këtu është!
Mami nxitimthi depërton mes barit të lartë. Më shtyn dhe kalon pranë pllakës së bardhë prej guri që nxjerr kryet nga therrat. Mezi shihet emri i stërgjyshes.
− Qenka në gjendje shumë të keqe. Shihet se askush s’i ka ardhur për vite me radhë.
Mami nuk e thotë as edhe një fjalë. Së pari rri si e ngurosur, pastaj hidhet drejt e në therra. Thjesht fundoset në to, i rrëmben me duar dhe i shkul. Përnjëherë lëkurën ia përshkojnë gjurmët e gjakut. Fustani i i hollë i griset shpejt, si të ishte prej letre.
− Ndalu, të lutem! Do të lëndohesh!
Nuk më dëgjon fare. Duket se nuk po e ndien fare dhimbjen. Sytë i ka xham, gati të tejdukshëm. Nuk më pëlqen kjo. Më frikëson diçka e errët që mami mban në vete. Nganjëherë kam frikë se mund të dalë, të më rrëmbejë për koke dhe të më tërheqë drejt e në humnerë të thellë.
− Unë jam mbesa e bijës sate më të vogël. Më fal që më është dashur kaq kohë të vij te ti. Tash gjithçka është në rregull, këtu jam, do të kujdesem për varrin tënd, do t’i heq këto therra, ke për të parë, çdo gjë do të jetë në vendin e vet.
Diçka më mbetet në fyt. Për shkak të mamit, për shkak të duarve të saj me gjak, për shkak të fustanit të saj të bukur të cilin e do aq shumë, për shkak të kësaj toke ku vetëm varret kanë sukses.
− Kjo është vajza ime. Edhe ajo ka ardhur. Ne të dyja, do t’i rregullojmë të gjithat.
Kthehet nga unë. Më shikon drejt në sy. Pres që edhe unë të them diçka. Por, ç’të them? Unë nuk e di në dua të flas me të vdekurit. Nëse e hap gojën, do të ulërij.
− Duhet të gjejmë ndonjë vegël për t’i hequr këto therra. A kemi diçka në makinë? Gërshërë, diçka, çkado?
− Mami, të lutem…
Nuk mund ta kontrolloj më veten. Qaj. Nga lotët më mjegullohet e gjithë pamja para syve.
− Qetësohu. Tregomë a kemi diçka në bagazh, për t’i prerë këto therra?
− Nuk e di. Ndoshta.
− Shko shiko. Unë do të rri këtu me stërgjyshen.
Eci ngadalë, mbrapsht nëpër bar të lartë, nëpër varre të huaja. I nxehti m’i than faqet. Prapa shpinës sime, dëgjoj, selvitë luhaten ngadalë. Erdha deri te makina, por nuk ndalem. Veshët më gumëzhijnë. Ky nuk është rrëfimi im, s’kam ç’kërkoj unë këtu. Hapat më bëhen të gjatë. Vrapoj deri te rruga kryesore. Ndalem dhe sillem rreth e rrotull. Në rrugë nuk është asgjë dhe askush. Aty është vetëm një linjë e gjatë e drejtë të cilën e mbulon heshtja dhe dielli përcëllitës nga lart. Goja më është tharë, buzët po më ngjiten. Ulem çuç dhe me pëllëmbë mbuloj fytyrën. As kjo nuk po më ndihmon. Vazhdoj t’i shoh duart e përgjakura dhe fustanin e grisur, vetëm se ajo fytyrë e cila shkul therrat nga varri nuk është e nënës, por e imja. Vërtet kam menduar se do të mund të ik ashtu?
Dielli po i afrohet muzgut dhe mund të marr frymë më lehtë. Tash jam krejt e qetë. Nuk ka më as edhe një gjurmë dëshpërimi a frike. Me pëllëmbë të lagura fshij pluhurin që më është ngjitur për ije. Kthehem te varrezat. Mami dhe stërgjyshja sigurisht tashmë po brengosen dhe po pyesin se ku paskam mbetur kaq gjatë.
Përkthim: Qerim Ondozi
Sllagjana Nina Perkoviq
Sllagjana Nina Perkoviq ka lindur më 1981 në Banja Llukë. Ka diplomuar për Gazetari në Universitetin e Banja Llukës dhe Komunikim Politik në Sorbonë. Ka punuar si gazetare për media të shumta evropiane, si dhe në ish-Jugosllavi. Është autore e përmbledhjes me tregime "Kuhanje" (2017 ) dhe romanit "U jarku" (2020) i cili ka hyrë në përzgjedhjen e gjerë për shpërblimin e NIN-it, dhe shpërblimin rajonal Meša Selimović, ndërsa në vitin 2022 ka marrë edhe vlerësimin e veçantë të jurisë së Çmimit Evropian për Letërsi. Sllagjana jeton, punon dhe shkruan në Banja Llukë e Paris.
ažurirano: 03/03/23
