Слаѓана Нина Перковиќ
Гробиштата секогаш се наоѓаат на местата од каде што распукува најубавиот поглед. Како на мртвите да им е битно каде се. Тие се секако во дупка. Можеби е тоа поради живите, да им биде полесно, убавиот хоризонт да им ги одврати мислите. Веројатно затоа мама толку долго стои како вкопана и гледа во далечината, кон реката што се извива помеѓу ридовите. Природата овде стварно е неверојатна. Толку неверојатна што е лесно да се заборави зошто сме воопшто овде.
„Мамо, сѐ веќе прегледавме. Ја нема овде.“
„Мора да биде. Погледни уште таму, на работ од борована шума.“
„Ама, мамо! Ги проверив сите гробови до еден и ја нема. Дали си ти воопшто сигурна дека таа е погребана овде?“
Мама молчи. Секако дека не е сигурна. Кој да знае веќе кој каде е погребан. И таа почнува да ги губи конците. Во последните неколку дена посетивме толку гробови што веќе не знам ни чии се. Купишта беспотребни информации, кој како живеел и како скончал.
Денес имаме посебно важна задача. Го бараме гробот на прабаба ѝ. Таа веројатно не е ни погребана овде, а и да е, тоа било пред повеќе од пола век и земјата можеби веќе ѝ го проголтала гробот. Мама нејќе ни да чуе за такво нешто. Таа никогаш не се откажува. Таква е, упорна, тврдоглава. Додека не ја најдеме прабаба ѝ, нема да мрднеме одовде. Тоа може да потрае цела вечност, а јас сум веќе гладна и толку ми е жешко. Сонцето ни стои точно над главите, ми фали само уште сончаница да добијам.
„Наша должност е да ја најдеме. Нема таа никого освен нас двете. Сите други… нема веќе други.“
Сакам да врескам таа е мртва, мртва, мртва, нејзе ѝ е сеедно дали ќе дојдеме или не, а јас сум жива, уморна и жешко ми е! Ама што вреди тоа. Како на мама да ѝ е гајле како се чувствувам јас. Би ми било подобро да ја најдам прабаба ѝ, ако не сакам да преноќам овде. Го потиснувам вресокот назад низ грлото и вдишувам длабоко.
„Можеш ли да се сетиш каде е погребан прадедо ти? Можеби така ќе се…“
Не успеав ни да завршам, а мама веќе одмавнува со главата.
„Нему не му се знае гробот. Го фрлиле во некоја вртача.“
На мама дефинитивно сонцето ѝ удрило в глава. Си ја гризам долната усна. Дали е ваква способна да вози? Како воопшто ќе се извлечеме од овде?! Јас знам да возам во прва и само по паркингот пред нашата зграда.
„Те прашав за прадедо ти. За гробот на прадедо ти, а не за…“
Мама се врти кон мене. Ги стиснала очите и лесно одмавнува со главата. Тоа никогаш не е добар знак.
„За прадедо ми и ти кажувам! Што си мислеше ти, за кого зборувам?“
Ги поткревам рамената. Веќе не знам ни што си мислев, ни за кого зборуваме.
„Мислиш дека зборувам за вујко ми? Мислиш дека ги имам побркано вујко ми и прадедо ми?“
Внимателно одмавнувам со главата. На мама не ѝ е убаво кога ќе ѝ ги побркам мртвите, тоа ја вади од колосек, затоа е најдобро да знаеш да замолчиш навреме.
„Ништо јас немам побркано. Ти си побркала. Белки добро знаеш дека и прадедо ми и вујко ми завршиле на ист начин. Само не во истата војна. Со разлика од точно педесет години ги снашла истата судбина. Зарем не можеш толку да запамтиш?!“
На мама мртвите ѝ се некој вид хоби. И тоа не какво било хоби, туку она што ѝ го одзема слободното време. Да не е така, не би работела слабо платена работа, во супермаркет. Таа може далеку подобро, ама нејќе. Нејзе всушност ѝ одговара да работи на место каде што не мора да го вклучува мозокот. Така може да се посвети на размислување за луѓето и нештата што веќе ги нема, мртвите луѓе, бившите држави, непостоечките светови. Треба само да го видите станот во којшто живееме. Вистинска дупка! Мал еднособен жалосен стан со поглед на ништо. Ѕидовите ни се прекриени со разноразни фотографии, и тоа главно на покојници. Врска немам кои се пола од тие луѓе. Можам да замислам колку ќе ни скине од депозитот станодавецот кога ќе види дека со шајки сме ги издупчиле ѕидовите. Моите фотографии, секако, ги нема никаде. Ни една единствена! Дури ни кога сум била бебе. Веројатно треба да бидеш мртов, ако сакаш да имаш посебно место во срцето и на ѕидот на мајка ми.
„Мамо, те молам, сакам да си одам! Прежешко е, ми се врти во главава.“
„Не одиме нигде додека не ја најдеме.“
Доста ми е од сѐ. Моите пријатели од одделението ги поминуваат распустите капејќи се на море, пентарејќи се по планините, посетувајќи ги Грција, Египет, Тајланд. Имаат за што да зборуваат кога ќе се вратат на училиште. А што правам јас? Ја следам мајка ми по гробиштата по оваа посрана земја! Била помлада од мене кога ја напуштила, ама не може никако да се откачи од неа. Никако не може да заборави, да сврти нов лист, да тргне напред. Барем да посетуваме споменици, да пробуваме локални специјалитети и да уживаме во природните убавини. Ма нема шанси! Ние двете само ги бараме и ги посетуваме мртвите. Мама ја има таа фикс-идеја да ми ги покаже сите гробови што јас би требало да продолжам да ги посетувам кога неа еден ден ќе ја нема. Сака веројатно така да ја предаде штафетната палка на идното колено. Немам срце да ѝ кажам дека не ми паѓа на памет да си го влечкарам роденото дете, ако некогаш го имам, по овие стрмништа. Не разбирам воопшто зошто ме малтретираше да го научам нејзиниот јазик. Читав неинтересни книги на нејзиниот глупав јазик, па после, секој ден на училиште, како под казна, ги вежбав сите оние падежи, невозможни зборови, правилниот изговор на гласот р. Толку мака, а немам никого со кого би можела да поразговарам на тој начин. Ние не гледаме никого жив. Зарем на мртвите им е битно дали зборуваме граматички правилно или не?
„И што ако не ја најдеме?! Што ти менува тоа!?“
Си ја собра устата. Очигледно беше бесна на мене. Добро, важи, ајде да фрлам еден поглед уште и таму на работ од боровата шума. Ајде, уште малку да прескокнувам туѓи гробови, ајде да газам по високата трева. Нема врска ако во тревата има крлежи, ќе се надеваме дека не се заразни. Ајде да не се плашам ни од змиите, не се сите змии отровни. Нејќам да мислам ни на манијаците, уште помалку на волците што демнат во шумата. Само напред! А тоа што сме среде пустелија и што никој нема врска дека сме овде, ни тоа не треба да ме загрижува. И да ни се случи нешто, секако никој нема ни да нѐ бара. Иако останавме само ние двете. Сето тоа е многу утешно, многу, многу утешно… Се запирам нагло.
„Мамо! Мамо! Дојди брзо! Овде е!“
Мама вешто се пробива низ високата трева. Ме оттурнува и ѝ приоѓа на белата камена плоча што ѕирка од трњето. Името на прабаба ѝ само се наѕира.
„Баш е во лоша состојба. Се гледа дека со години никој не доаѓал.“
Мама на тоа не вели ништо. Прво само стои како скаменета, а потоа нагло се фрла право во трњето. Просто се нурнува во него, го расчистува со голи раце и го трга. Кожата за секунда ѝ се прошара со крвави траги. Нејзиниот прозрачен фустан лесно се распара, како да е од хартија.
„Престани, те молам! Ќе се повредиш!“
Воопшто не ме слуша. Изгледа дека не чувствува болка. Очите ѝ се стаклени, речиси проѕирни. Не ми се допаѓа тоа. Ме плаши тоа мрачно нешто што мама го носи во себе. Отсекогаш стравувам дека тоа би можело да исплива, да ме зграби за глава и да ме повлече право во непрегледната провалија.
„Јас сум внука на твојата најмлада ќерка. Прости што ми требаше толку долго да дојдам. Сега е сѐ во ред, тука сум, ќе се погрижам за твојот гроб, ќе ги исчистам трњево, ќе видиш, сѐ ќе доведам во ред.“
Ме стега во грлото. Поради мама, поради нејзините крвави раце, поради нејзиниот убав фустан што толку го сака, поради прабаба ѝ, поради оваа земја каде што само гробиштата успеваат.
„Ова е ќерка ми. И таа дојде. Ние двете, ние сѐ ќе средиме.“
Се врти кон мене. Ме гледа право во очи. Очекува и јас да кажам нешто. Ама што? Јас воопшто не сакам да зборувам со мртвите. Ако отворам уста, ќе почнам да лелекам.
„Мораме да најдеме некој алат да ги исечеме трњево. Имаме ли нешто во колата? Некои ножици, нешто, што било?“
„Мамо, те молам…“
Не можам веќе да се контролирам. Плачам. Од солзите се заматува целата слика пред моите очи.
„Прибери се. Кажи ми дали имаме нешто во гепекот со што можеме да ги исечеме трњево?“
„Не знам. Можеби.“
„Оди види. Јас ќе останам овде со прабаба ми.“
Одам лесно, назад низ високата трева, преку туѓи гробови. Горештината ми ги суши образите. Зад мојот грб, слушам, боровите лесно се нишаат. Стигнав до колата, ама не запирам. Ми татни меѓу ушите. Ова не е моја приказна, јас овде немам што да барам. Чекорите ми се сѐ подолги. Трчам сѐ додека не избијам на главниот пат. Застанувам и се вртам околу себе. На патот нема ништо и никого. Тоа е само една долга права линија која ја прекриваат тишината и сонцето што одозгоре пеколно пржи. Устата ми е сува, леплива. Клекнувам и со дланките си го прекривам лицето. Ни тоа не помага. Продолжувам да ги гледам исповредените раце и распараниот фустан, само што тоа лице што ги трга трњето од гробот не е маминото туку моето. Зарем навистина мислев дека ќе можам тукутака да побегнам?
Сонцето веќе заоѓа и полесно се дише. Потполно сум мирна. Нема веќе траги ни од очајот, ни од стравот. Со мокрите дланки ја бришам белата прашина што ми се залепила за бедрата. Тргнувам назад кон гробиштата. Мајка ми и прабаба ѝ сигурно веќе се загрижени и се прашуваат каде сум можела толку долго да се задржам.
Превод: Ѓоко Здравески
Слаѓана Нина Перковиќ
Слаѓана Нина Перковиќ е родена 1981 година во Бања Лука. Дипломирала новинарство на Универзитетот во Бања Лука и политичка комуникација на Сорбона. Работела како новинарка за бројни европски медиуми, како и за медиуми во поранешна Југославија. Авторка е на збирката раскази "Готвење" (2017) и романот "Во ендекот" (2020), кој влегол во поширокиот избор за НИН-овата награда, и за регионалната награда „Меша Селимовиќ“, а во 2022 година го добил и посебното признание од жирито за Европската награда за книжевност. Слаѓана живее, работи и пишува на релација Бања Лука – Париз.
ažurirano: 03/03/23
