Tanja Javorina
3:03. Shiu u ndal para gjysmë ore. Reflektorët zbulojnë gjurmë të përbaltura këmbësh dhe mbeturina të shpërndara gjithandej – qese plastike, kanaçe, atlete të shqyera, dorëz fëmije, koka e lepurit prej pelushi… Pranë rrethojës shëtit një burrë i maskuar. I afrohet kolegu i veshur në të kaltër dhe ia zgjat gotën plastike nga e cila del avull. Çaj, kafe ka kohë që s’ka. I pyes nëse ka ndonjë ndryshim. Asgjë deri në mëngjes, përgjigjen. Lëviz rrethojën dhe kaloj në sektorin tjetër. Nuk rri gjatë sepse nuk di kush më jep më shumë siklet, ushtria apo policia. Përherë.
Është ftohtë, tepër ftohtë për këtë periudhë të vitit. Banorët lokalë thonë se kjo është nga Danubi i cili rrjedh qetë-qetë disa qindra metra nga këtu. Dëshmitari memec i një tragjedie tjetër njerëzore, i shikimeve të përhumbura, i kolonës së qetë, i këmbëve të zbathura dhe i vajit të fëmijëve. Sa shumë do të rrëfente sikur të mundte…
Kaloj pranë rreshtit të tendave nga të cilat herë-herë dëgjohet ndonjë e kollitur apo psherëtimë e thellë. E papërballueshme është era e cila vjen nga brenda. Kundërmimi i djersës, fekaleve, frikës dhe paqartësisë. Më duket sikur ka hyrë në krejt poret e lëkurës sime dhe se do ta ndiej gjithmonë si pasojën kronike të natës e cila kurrë nuk do të mbarojë.
„Po flenë?“, dëgjoj zërin prapa meje.
„Po. Ose të paktën shtiren për shkak të të tjerëve“, përgjigjem.
„Shko, ngrohu dhe pusho pak, tash do të vijë Lluka“.
„Jo, jo, nuk jam e lodhur. Po shkoj veç për ujë“, shkoj dhe marr rrugën e shkurtër drejt daljes.
Jemi tre veta edhe sonte. Nja dhjetë organizata ndërkombëtare, e shumica e vullnetarëve zhduken me t’u ngrysur. Thuajse me këtë marrin fund dhimbjet e qindra njerëzve në kamp, uria, etja, ftohja, sëmundjet dhe ndjenja e tmerrshme e mospërkatësisë. Thuajse hëna sjell pushim prej kalimit të kufijve, regjistrimit, ndarjes së familjes, numërimeve, futjes nëpër autobusë, dhe frikës nga vendosja e telave të rinj. Thuajse kur vjen nata këta njerëz pushojnë së qeni masa pa identitet në ballinat e gazetave – „kërcënim për vlerat europiane, terroristë, bartës të epidemive, përtacë dhe shfrytëzues të përhershëm të ndihmave sociale“.
Përpara tendës mjekësore shoh vogëlushen me flokë kaçurrela të cilës i ndihmon nëna ta përthekojë pallton për dy numra më të madhe. Nuk jam e mirë t’ua qëlloj moshën njerëzve, por do të thosha se ishte tre, katër vjeç. Fus dorën në xhep dhe nxjerr një çokollatë të vogël të cilën gjithmonë e kam me vete për t’ia ëmbëlsuar dikujt ditën. Apo, në këtë rast, natën. Me shikim kërkoj miratimin e nënës, dhe kur më buzëqesh, e përshëndes vogëlushen dhe ia jap çokollatën. Së pari më shikon me sytë e mëdhenj bojëkafe dhe pastaj e merr dhe e fut në pallto. Poshtë palltos shoh se mban një bluzë portokalli.
Edhe sot me reporterët e parë do të vijë ministri për ta vizituar kampin dhe, duke shikuar në kamera, do të bëjë thirrje për dhembshuri, solidaritet dhe durim, si dhe të na kujtojë që para gati 25 vjetësh edhe ne ishim refugjatë, edhe populli ynë pati përvoja të ngjashme. Kush është populli ynë?
**
„Kush do t’i ndihmojë D-së ta përmirësojë notën në matematikë?“, pyet mësuesja.
Ul kokën dhe për herë të parë vërej rrathë të vegjël të gjelbër në kopertinën e librit shkollor Natyra dhe Shoqëria. Nëse i lidh ndoshta del ndonjë kafshë… Fshehurazi shikoj përpara për të parë nëse mund të fshehem më mirë mbrapa shpinës së Igorit, që të mos më thërrasë mësuesja. Karrigia e tretë në rreshtin e mesëm tash duket shumë afër, në nishan. Përndryshe, ka edhe më të mirë se unë në matematikë – Anita, Lovro, Mario. Unë kam pesëshe sepse mundohem, ata janë të lindur për matematikë dhe njëmend e duan, prandaj më mirë t’ia shpjegojnë ata. Dhe vërtet s’më rrihet pasi të përfundojë mësimi për t’ia shpjeguar asaj shumëzimin e numrave dyshifrorë. Nëse s’ka kuptuar kur ka shpjeguar mësuesja, s’do të më kuptojë as mua.
„Anita, hajde, merruni vesh kur do të uleni t’i shpjegosh pak, në rregull?“ Nuk ishte kjo pyetje, të gjithë e dimë këtë. Buzëqeshi si me zor, e pjesa tjetër e klasës frymoi lirshëm.
D-ja erdhi më vonë në klasën tonë. Dorën në zemër, jo shumë vonë pas fillimit të vitit shkollor 1995/1996, por megjithatë, nuk ishte me ne që nga dita e parë. Mësuesja na tha se ajo ishte refugjate nga Vukovari. Refugjate. Refugjate. Refugjate. Sa më shumë e shqipton këtë fjalë, ajo bëhet çdoherë e më e huaj, më e zbrazët dhe të intereson më pak. Ulej në fillim të rreshtit pranë derës. Sikur të mos ishte dalja mu aty mbase edhe nuk do ta kishim vërejtur kurrë.
Në fillim të viteve të 1980-a në pjesën perëndimore të Zagrebit ndërtohej një lagje e re, dhe për këtë qëllim ishin ndërtuar baraka prej druri ku banonin punëtorët. Gjersa punët po i afroheshin fundit, punëtorët ktheheshin në shtëpitë e tyre, e vetëm një pjesë e vogël e tyre mbeti aty deri në fund. Ai fund ishte fundi i vitit 1991 kur në baraka përkohësisht u vendosën refugjatët nga Vukovari dhe rrethina. Më vonë edhe një pjesë e njerëzve nga Bosanska Posavina.
Shkolla ishte dy blloqe larg këtyre barakave. Ato blloqe përbënin pengesën, mburojën nga ardhacakët, të dëbuarit, „ata“. Dinim ku ishin, por pakkush nga ne i kishte parë ndonjëherë ato, e të mos flasim për kushtet e jetës atje. Ishte ky një vend i rrezikshëm për të cilin të rriturit na e tërhiqnin vërejtjen tërthorazi dhe drejpërdrejt. Ishte ky vendi i të huajve të varfër, të ndyrë, të pagdhendur e kundërvajtës.
Kishte zëra se D-ja kishte humbur babain në luftë, edhe pse nuk kuptonim se çka është lufta, kush kundër kujt lufton dhe pse. Nuk kuptonim as përse D-ja çdo të tretën ditë, edhe në fotografinë e përbashkët të klasës, edhe në atë nga Dita e Shkollës edhe nga ekskurzioni në eko fshat, mban bluzën portokalli. Nuk dinim ç’do të thotë të mos kesh, vetëm i druheshim asaj varfërie. Erdhëm në përfundim se ajo nuk lahet rregullisht, nuk i lan rrobat dhe se fle në kush e di se çka. Nuk kuptonim as përse mësuesja shpesh e mbyll njërin sy dhe i jep dysh për shkak të atij statusi mistik të refugjatit.
Fliste me njëfarë theksi ndryshe dhe thoshte patika. Nuk shquhej as për muzikalitetin e as për talentin në sport. Nuk ishte jashtëzakonisht argëtuese e çapkëne, dhe as nuk ishte posaçërisht e bukur. Sido që definohet kombësia apo territori shtetëror, D-ja kurrë nuk ishte e jona.
Gjatë katër viteve sa ishte me ne, nuk e dëgjuam rrëfimin e saj. Askush as që e pyeti „sepse gjithçka është ende e freskët“, „sepse gjërat e tilla nuk pyeten“, „sepse sigurisht turpërohet që jeton në barakë“. Pa qëllim të keq e sollëm buzë derës së ferrit. Nga frika se mos po e lëndojmë (apo se kjo mund të na shkaktojë ndonjë siklet me të cilin s’dimë si të sillemi), përqafuam heshtjen dhe krijuam ca vizione tona për jetën e saj. Nuk i dhamë mundësinë të tregonte për qytetin e saj të lindjes, për lepurushin më të dashur prej palushi, për kitarën e vogël prej plastike, për fotografinë e notit të parë në Ada, të cilën nuk arriti ta merrte me vete. Kishim frikë t’i hapnim plagët me bindjen se duke i shpërfillur ato do të shëroheshin. Thuajse çdo ditë e kthimit nga shkolla në ca metra katrorë dhe rreshti përpara kabinave të përbashkëta dushi nuk janë plagë e cila qet gjak përditë. Thuajse mund t’ia kishim kujtuar luftën me ndonjë pyetje se ajo, ashtu thjesht, e kishte harruar atë në atë bar buzë barakës.
E lamë në cep të klasës, në cep të lagjes, në cep të shoqërisë. E mund të kishim bërë më shumë. Duhej të kishim bërë më shumë.
**
Piva ujë dhe mora çokollatën tjetër nga çanta dhe e bëra gati në xhep.
„U ktheve. S’e ke ftohtë të rrish kaq gjatë jashtë?“
„Jo“, përgjigjem.
Gënjej. E kam ftohtë, dhe gati s’i ndiej gishtat e këmbëve. Por nuk largohem nga sektori sepse dëshiroj ta dinë se nuk janë vetëm. Se ekziston dikush që del në riprovim të jetës dhe përpiqet të ndiejë si është të jesh në patikat e tyre.
Përkthim: Qerim Ondozi
Tanja Javorina
u lind më 1988, jeton në Zagreb. Studimet e ciklit të parë dhe të dytë në psikologji i ka mbaruar në Fakultetin Filozofik në Zagreb. Diku para mbarimit të studimeve ka filluar ta analizojë rolin e saj pasiv në shoqëri dhe ka vendosur ta ndryshojë. I zgjeron këndvështrimet, i sqaron privilegjet e saj dhe përpiqet të provojë sa më shumë këpucë të huaja. E nxisin udhëtimet, ushqimi mendor, ikja dhe terapia. I pëlqejnë tregimet nga lufta. Nga shkolla e mesme shkruan poezi dhe tregime, kryesisht për shpirtin e saj. Ky është teksti i saj i parë i botuar.
Kontakt: tanja.javorina@gmail.com
ažurirano: 31/01/20
