Тања Јаворина
3:03. Дождот престана пред половина час. Рефлекторите ги разголуваат калливите стапки и ѓубрето расфрлено насекаде – пластични вреќички, искинати патики, детски ракавици, глава од плишан зајак… Крај оградата шета маж во маскирна облека. Му приоѓа колегата во сино и пружа пластична чаша што чади. Чај, кафе одамна нема. Ги прашувам дали има некакви промени. „Ништо до утре“, велат. Ја поместувам оградата и влегувам во другиот сектор. Не се задржувам зашто не знам кој ми влева поголемо чувство на нелагодност, војската или полицијата. Отсекогаш.
Студено е, престудено за ова време од годината. Локалните жители велат дека тоа е од Дунав кој мирно тече неколку стотини метри одовде. Нем сведок на уште една човечка трагедија, на изгубените погледи, тивките колони, босите нозе и детскиот плач. Што сѐ тој би можел да раскаже, да може…
Поминувам покрај редот шатори од кои се слуша само по некое кашлање или длабоко издивнување. Неподнослив е мирисот кој продира однатре. Смрдеа од пот, фекалии, страв и неизвесност. Ми се чини како да влегол во сите пори на мојата кожа и дека засекогаш ќе го чувствувам како хронична последица од ноќта која никогаш нема да заврши.
„Спијат?“, слушам глас зад себе.
„Да. Или барем се преправаат поради останатите“, одговарам.
„Оди згреј се и одмори малку, сега ќе дојде Лука.“
„Нека, не сум уморна. Само ќе одам по вода“, велам и тргнувам кон излезот.
Тројца сме и оваа ноќ. Десетина меѓународни организации, а повеќето волонтери исчезнуваат штом се смрачи. Како со тоа да престанува маката на стотината луѓе во кампот, гладот, жедта, студот, болеста и ужасното чувство на неприпаѓање. Како со месечината да доаѓа пауза од преминувањето на границите, регистрацијата, разделувањето на семејствата, пребројувањата, влегувањата во автобуси и стравот од поставување нови жици. Како навечер тие луѓе да престануваат да бидат безлична маса од насловните страници – „закана за европските вредности, терористи, носители на епидемии, неработници и вечни корисници на социјална помош“.
Пред лекарскиот шатор гледам девојче со виткана црна коса на кое мајката му помага да ја закопча за два броја поголемата јакна. Лоша сум во проценка на возраста, но би рекла дека има три, четири години. Ја вовлекувам раката во џебот и вадам чоколатце, кое секогаш го носам со себе за да му се заслади некому денот. Или, во овој случај, ноќта. Со поглед барам одобрување од мајката и кога ми кимнува, ја поздравувам малечката и ѝ ја давам чоколадата. Прво ме гледа со големите кафеави очи, па ја зема и ја става во јакната. Забележувам дека под неа има портокалова тренерка.
И денес со првите репортери ќе дојде министерот да го обиколи кампот и, гледајќи во камерите, да повика на емпатија, солидарност и трпение и да потсети дека пред речиси 25 години и ние бевме бегалци, и нашиот народ имаше слични искуства. Кој е тоа нашиот народ?
**
„Кој ќе ѝ помогне на Д. да ја поправи оценката по математика?“, прашува учителката.
Ја спуштам главата и првпат ги забележувам ситните зелени точки на насловната страница на учебникот по природа и општество. Ако ги поврзам, можеби ќе настане некакво животно… Кришум фрлам поглед напред да видам дали може подобро да се сокријам зад грбот на Игор за да не ме прозове учителката. Третата клупа во средниот ред сега се чини толку блиску, на нишан. Впрочем, има подобри од мене во математика – Анита, Ловро, Марио. Јас имам петка зашто се трудам, тие се родени за математика и баш ја сакаат, па подобро е тие да ѝ објаснат. А и навистина не сакам да заостанувам во наставата за да ѝ објаснувам нејзе за множење на двоцифрени броеви. Ако не сфатила кога учителката објаснувала, нема ни тогаш кога јас ќе се обидам.
„Анита, ајде договорете се кога ќе седнете малку да ѝ го објасниш тоа, може?“ Тоа не беше прашање, знаеме сите. Таа кисело кимнува, а остатокот од одделението воздивнува.
Д. дополнително дојде во нашето одделение. Додуша многу брзо по почетокот на учебната година 1995/1996, но сепак не беше со нас од првиот ден. Учителката ни рече дека таа е бегалка од Вуковар. Бегалка. Бегалка. Бегалка. Колку повеќепати го изговараш тој збор, толку повеќе таа станува подалечна, попразна и помалку ти е гајле за неа. Седеше на почетокот на редицата до вратата. Да не беше излезот баш таму, можеби никогаш немаше да ја забележиме.
Во почетокот на 80-тите во западниот дел на Загреб се градеше нова населба, па за тие потреби се изградени дрвени бараки во кои живееја работниците. Како што работите се придвижуваа кон крајот, така работниците се враќаа во своите куќи, а само мал дел од нив останаа до крај. Крајот беше на крајот на 1991 година кога во бараките привремено се вселени бегалците од подрачјето на Вуковар и околината. Подоцна и дел од луѓето од Босанска Посавина.
Училиштето од бараките беше оддалечено на два блока згради. Тие блокови правеа бариера, штит од дојденците, прогонетите, „оние“. Знаевме каде се наоѓаат, но ретко кој од нас некогаш во живо ги видел бараките, камоли условите за живот таму. Тоа беше опасно место на кое возрасните суптилно или директно нѐ предупредуваа. Тоа беше место за сиромашните, валкани, невоспитани, деликвентни странци.
Тивко се зборуваше дека Д. го изгубила таткото во војната, иако не сфаќавме што е тоа војна, кој против кого војува и зошто. Не разбиравме ни зошто Д. секој трет ден, па и на фотографијата со одделението, онаа од денот на училиштето и излетот во еко-селото, носи портокалова тренерка. Не знаевме што значи да нема, само таа немаштија ни беше одбивна. Заклучивме дека не се капе редовно, не ја пере облеката и дека спие којзнае на што. Не сфаќавме ни зошто учителката ѝ прогледа низ прсти и ѝ подари двојка поради мистичниот статус на бегалка.
Зборуваше со некој поинаков нагласок и велеше патики. Не се истакнуваше ниту со музикалноста ниту со надареноста за спорт. Не беше неодоливо забавна и палава, ниту беше посебно убава. Како и да ја дефинираме народноста или државната територија, Д. никогаш не беше наша.
Во текот на четирите години, колку што беше со нас, не ја чувме нејзината приказна. Никој не ја ни праша „зашто сето тоа сѐ уште е свежо“, „зашто не се прашува за такви работи“, „зашто сигурно се срами што живее во барака“. Од добри намери ја доведовме до вратата од пеколот. Од страв да не ја повредиме (или тоа нам да не ни предизвика нелагодност со која не знаеме што да правиме), се покривме со тишината и изградивме некои свои визии за нејзиниот живот. Не ѝ дадовме можност да зборува за својот роден град, за најдрагото плишано мече, малата пластична гитара или фотографијата од првото капење на Ада која не стигнала да ја понесе со себе. Се плашевме да ги отвораме раните верувајќи дека со игнорирање ќе зараснат. Како секое враќање од училиште во неколку тесни квадрати и редот пред заедничките тушеви да не е рана која секојдневно крвави. Како да можевме со некои прашања да ја потсетиме на војната зашто, ете, баш ја заборавила во тревата покрај бараката.
Ја оставивме на маргините на одделението, на маргините на населбата, на маргините на општеството. А можевме подобро. Моравме подобро.
**
Ја испив водата, го зедов второто чоколатце од торбата и ѝ го ставив во џебот.
„Се врати. Не ти е студено толку долго надвор?“
„Не“, одговарам.
Лажам. Ми студи и речиси не ги чувствувам прстите на нозете. Но останувам во секторот зашто сакам да знаат дека не се сами. Дека постои некој кој излегува на поправен испит во животот и настојува да почувствува како е да се биде во нивните патики.
Превод: Иван Шопов
Тања Јаворина
е родена во 1988 година, пораснала и живее во Загреб. Додипломски студии по психологија завршила на Филозофскиот факултет во Загреб. Некаде пред крајот на студиите почнала да ја преиспитува својата пасивна улога во општеството и одлучила да ја менува. Ги проширува видиците, ги освестува сопствените привилегии и настојува да проба што повеќе туѓи чевли. Патувањата ѝ се поттик, ментална храна, бегство и терапија. Ги сака приказните од војната. Од средно училиште пишува поезија и кратка проза, обично за своја душа. Ова ѝ е прв објавен текст.
Контакт: tanja.javorina@gmail.com
ažurirano: 31/01/20
