Jelena Vukotiq
“Nuk jam unë femër”, më thotë teksa refuzon ta mbajë buqetën me margarita të bardha të cilat unë i mblodha rrugës për në Konjićki klub. Ishte pranverë dhe çdo gjë vinte erë jete të re të natyrës. Livadhi nëpër të cilin u shtri shtegu me pllaka ishte vërshuar nga lule të verdha e të bardha. Luleradhiqe nuk mora, nga lëngu i kërcejve të tyre më mbesnin njolla nëpër duar. Margaritat e bardha i këpusja derisa duart më nuk ma kapnin vëllimin e buqetës. Pastaj kërkoja mbajtës. Gjyshja, me të cilën rëndom shetisja, më ndihmonte me ëndje. Ajo ishte amvise dhe dukej se kishte krejt kohën e kësaj bote megjithëse kushdo që ka drejtuar shtëpi e di se kjo është lajthitje e badihavxhive dhe përtacëve. Në vlugun e të gjitha obligimeve ajo gjente kohë për mua dhe shëtitjet tona ishin rituale të vërteta. Besonte se duke ma bërë qejfin ma mësonte dashurinë. Lulet i vendosnim në një gotë të thyer dhe pastaj në dritare.
E zemëruar që nuk më dëgjon, e ndarë mes dëshirës që margaritat e bardha t’ia çoj gjyshes apo t’i hedh buzë rrugës për të mos më ngarkuar me bartje, bëj disa hapa përpara. E shikoj nja dy herë e vrenjtur. Nuk zmbrapset. “Çfarë gjyshi je ti…”, them më vete. E ishte gjysh i mrekullueshëm. Nënoficer në pension, i dashuruar në fotografi, natyrë dhe tiketa lotoje që i sillnin lumturi të vockla dhe mundësinë që tek-tuk të më qeraste me shumë ëmbëlsira.
Kështu të hasmëruar në heshtje mbërrijmë në shtëpi.
“Gjyshe, vajza të mblodhi margarita, por i ranë rrugës”, thotë te porta dhe buzëqesh për të mos më provokuar.
“Shpirti im, s’prish punë, nesër mbledhim të tjera”, më thotë gjyshja me butësi, e nuk e di se si çapkëne e vërtetë, e tërbuar që nuk donte të më ndihmonte, margaritat e bardha i hodha gjithandej nëpër shteg.
Vetëm gjysmë ore më pas të pajtuar pimë kakao dhe shikojmë film të animuar. Pastaj ai i shikon lajmet. Atëherë unë dal nga dhoma e tij sepse atij i pëlqen qetësia, e unë i bëj pyetje. Bëj shumë pyetje për gjithçka, nganjëherë edhe për gjëra të cilat i kam të qarta vetëm sa për ta mbajtur bisedën me të.
*
“Kur do të të lëshojnë në shtëpi?” pyes ndërsa rrimë te shtrati i spitalit nga i cili këmbët e mia trashalluqe lëkunden sikur rrobat e varura palë e valë të fqinjes sonë Magdës e cila ishte e vetmja që nuk hoqi dorë që rrobat t’i varte në oborrin e fundit të ndërtesës. As atëherë kur të gjithë u pajtuan se kjo është pa shije dhe se telat për varje i kishin vendosur në terracat e tyre. Nuk i pëlqen që po e pyes. Rregullon bademantelin e tij të kaltër, pi ujë, vonon përgjigjen.
“Nuk e di”, thotë në fund. Siguria është në mosdije.
Më pas ma bën xhuxhin nga lëvorja e portokallit dhe duke i dhënë zë më thota ta dëgjoj mamin dhe babin, sepse kjo është tregues se jam vajzë e mirë, e ai do të vijë.
Nënës në mirëbesim i thotë se është aq keq saqë nuk e di se kur do ta lëshojnë.
Në tarracën e zgjatur të spitalit babai na fotografon. Nuk e di pse atë ditë e solli aparatin me vete. Vetëm e di se në atë fotografi vihet në pah bademantel i tij i kaltër, flokët e thinjur dhe fustani im i verdhë. E has atë fotografi kohë pas kohe dhe menjëherë e ndiej aromën e dhomës së spitalit bashkë me aromën e portokallit të sapoqëruar.
*
“A do të shetisim deri te Konjićki klub?” e pyes. U kthye. I shpëtoi sëmundjes së tmerrshme e cila erdhi ta thyejë. Duket më i lodhur, e megjithatë çdo ditë shkon në qytet, pi kafe me qumësht në kafeterinë Neboder dhe shtet gjysmë ore përgjatë shtegut.
“Të mbledhësh margarita?” më provokon.
“Jo, të shikojmë kuaj. Mami më ka dhënë ca para, mund ta pimë edhe nga një limunatë’.
“Nuk mundem sot. Ende jam shumë i lodhur”.
Fle gjysmë dite. Rri plot durim pranë tij dhe lexoj gazetat që ai i ka hedhur. Së pari kaloj nëpër tituj, pastaj lexoj artikuj të shkurtër. Kaloj nxitimthi nëpër nekrologji, më frikësojnë fotot e njerëzve jo të gjallë. Gazetat i blinte çdo mëngjes. Deri në drekë e cila, pa vonesë, gjithmonë ishte në të njëjtën kohë lexonte sport, pas drekës tema politike.
“Më lehtë i tret këto budallallëqe me bark të plotë” thoshte dhe tundte kokën gjithnjë e më i dëshpëruar dhe më i bindur se brezi i tij kot i ka shpenzuar jetët në krijimin e një alence aq të brishtë e të paqenë. Idealet i janë shuar.
Në gazeta has fjalë si nacionalizmi, separatizmi, okupimi, zjarret, lufta… Zi e më zi, nuk e di se ç’bëjnë në përditshmërinë tonë. Filloi larg nga ne, por kam frikë se edhe mbi ne po afrohet një re e zezë.
“Mendon se do të ketë luftë?” e pyes, e brengosur për shkak të asaj që kam lexuar, e ai pa u zgjuar mirë dhe me sy mezi të hapur.
“Nga të erdhi kjo?”
“Nga gazetat”.
“Lëri ato, zemra ime, nuk janë ato gjëra për kokën tënde. Lëri të mëdhenjtë le të merren me ato gjëra, e po patëm fat asgjë e keqe s’do të ndodhë”.
Gjyshja për mëngjes na bën çaj blini, nga furra me njolla nxjerr përshutën të cilën e pret në fletë të holla. Nga kuzhina depërton aroma e bukës së pjekur. Asgjë nuk është aq e shijshme sa çaji i blinit me shumë limon e sheqer, pershuta e njelmët dhe buka që kërcet nën dhëmbë. “Mmmmm”, ledhatoj stomakun. Gjyshi dhe gjyshja qeshin.
*
Nuk është se s’kam vërejtur që nëna dhe babi shikohen konspirativisht dhe ndërpresin bisedën kur hyj unë. Megjithatë, besoja se kjo është problematikë që lidhet veç me të rriturit dhe nuk përpiqesha ta mësoj arsyen e kësaj fshehtësie.
“Po zhvendosemi”, më thotë nëna. Më nxori për një shetitje. E ka më lehte kur jemi jashtë. Shtegu është i verdhë nga gjethet. Po ndihesha sikur të më kishte goditur dikush në bark, e pastaj, para se të vija në vete, peizazhi nja dy herë u rrotullua rreth meje.
“Pse?”, e shikoj me ngulm nënën. Dua të thith nga ajo gjithë të vërtetën që lidhet me lajmin e kumtuar. Nuk më duhen përrallat e llojit do ta kalojmë për mrekulli, do të kesh shokë të rinj e ku ta di unë. E di se të rriturit shpesh gënjejnë.
“Duhet, babain e kanë transferuar”.
Babai ka kërkuar transferim dhe kjo nuk ishte rrena e vetme të cilën e përpimë duke e mbrojtur njëri-tjetrin.
*
Dita e dimrit ishte e hirtë nga mjegulla dhe tymi nga oxhakët e tërbuar të fabrikave. Nëpër fabrika ende prodhohej me fuqi të plotë. Ajri është i lagësht. Nga radioja dëgjoj se deri në mbrëmje mund të bjerë borë.
Kamioni një natë më parë mori gjithçka që mendonim se na duhej. Vetura është gati për t’u nisur. Gjyshja dhe gjyshi qëndrojnë te porta.
“Mos u mërzit, vjen verës”, më thotë gjyshi. “Kur të vish, të tregoj se si i kam mbijetuar Sremit dhe si e kam njohur gjyshen tënde”.
“A do të më tregosh se të kanë rrahur vëllezërit e saj?”, e pyeta, e emocionuar dhe e gatshme që më në fund të futem në botën e të rriturve të cilët mes vete tregonin për dritat dhe terret e gjyshit nga fronti i Sremit deri te porti i qetë me gjyshen time.
“Të premtoj”, thotë. Dëgjoj se po fillon t’i dridhet zëri. Megjithatë, unë buzëqesh e kënaqur. Dua të mendojë se po i besoj.
*
Përnjëherë ato fjalë të tmerrshme nga gazetat bëhen të gjalla, të prekshme. Çdo ditë më kalojnë nëpër veshë, më sillen rreth syve, ma ndyjnë hunën.
“Pse nuk i morëm me vete?”, pyes me lot.
“Gjyshi nuk deshi të vinte”, më thotë babai
“E çka do të ndodhë tash?”, pyes. Të dytë rrudhin supet. “E gjyshja?”
“Gjyshja tash e ka më sigurt atje”, thotë nëna ndërsa kërkon fjalën e duhur. “Ajo tash është me të vetët”.
“Kush janë të vetët?”, habitem. “E çka jemi ne nëse ajo është me të vetët?”
Nuk kanë forcë të më përgjigjen. Jam vetëm.
*
Gjyshi shkoi në agim i cili i këputur me fishkëllimën e granatave kumtoi fillimin e ditës së re. Qytetit i vinte era blozë, barot dhe ujë të ndenjur. Kurrë nuk më tregoi se pse e rrahën vëllezërit e gjyshes pasi e ftoi për vallëzim, e ajo megjithatë iku nga dritarja dhe kaloi kohë me të si kurrë më parë. As se si në Srem, në front, njëfarë Spasoje i plagosur rëndë u shtri mbi të dhe e shpëtoi nga vdekja e sigurt. Dita kur po shikonte se si po shembet ajo për të cilën ai dhe të ngjashmit me të derdhën gjak, e Spasoje fatkeq dha jetën, ishte e fundit që i qe shkruar.
Gjyshja nuk dinte në duhet ta thërriste priftin, apo me dy varrmihës ta vinte në gjumin e amshuar. E lidhur për varrin e tij, mbeti atje, me të vetët. Me kohë fillova t’i kuptoj ndarjet e çmendura në bazë të të cilave gjysma e të mive janë këtu, e gjysma atje diku.
*
Vera që e prisnim kurrë nuk erdhi. Erdhën tridhjetë të tjera, e mua m’u desh një dekadë të shkoj në vendin ku prehet. Me çajin e blinit nga termosi dhe një sendviç të cilin e bëra për rrugë ia lexova gazetat e vjetra. Së pari titujt, pastaj artikujt e shkurtër. Në fund edhe përkujtimet. Vdekja u ndërfut mes rreshtave tanë atë ditë kur e mori. Më nuk kishte kuptim të kishim frikë.
Përkthim: Qerim Ondozi
Jelena Vukotiq
Jelena Vukotiq (Karlovac, 1982) shkruan prozë. Ka përfunduar fakultetin filologjiko-artistik në Kragujevac. Është shpërblyer në konkursin e bibliotekës Braća Nastasijević nga Gornji Milanovac dhe në FELIS nga Lazarevaci. Tregimet dhe esetë i boton në revista e përmbledhje në vend dhe rajon. Pret që dikush t’ia lexojë dorëshkrimin për romanin e saj të parë.
Kontakti: jecajovanovic@gmail.com
ažurirano: 21/03/25
