Јелена Вукотиќ
„Не сум јас женско петле“, ми вели, додека одбива да го носи букетчето бели ради што го набрав по патот до Коњичкиот клуб. Беше пролет и сѐ мирисаше на новиот живот на природата. Ливадата низ која се провлече поплочената патека беше опсипана со жолти и бели цветови. Не берев глуварчиња, од течноста од нивните дршки ми остануваа дамки на рацете. Белите ради ги откинував додека прстите не ми станат кратки за обемот на букетчето. Беше домаќинка и ѝ се чинеше дека го има целото време на светот, иако секој што водел куќа знае дека е тоа заблуда на бадијалџиите и на мрзливците. Во морето обврски наоѓаше време за мене, па нашите прошетки беа вистински ритуали. Веруваше дека со тоа што ми оди по ќефот, ме учи на љубов. Цвеќето на крајот ќе го ставевме во распар-чаша, па на прозорецот.
Лута што не оди по мое, распната меѓу желбата да ѝ ги однесам белите ради на баба ми или да ги фрлам покрај патот за да не ме оптоваруваат со носењето, чекорам неколку чекори напред. Неколку пати го погледнувам намуртено. Не попушта. „Каков дедо си…“, си велам во себе. А, беше извонреден дедо. Воен подофицер во пензија, вљубеник во фотографијата, во природата и во лото-ливчињата што му донесуваа ситни радости и можност овде-онде да ме чести голема количина слатки.
Така премолчено скарани стигнуваме дома.
„Бабо, детето ти набра маргаритки, ама ѝ паднаа по патот“, вели кај капијата и се смешка за да ме испровоцира.
„Злато мое, нема врска, утре ќе набереме други“, ми вели баба ми нежно, а не знае дека како вистинска бељаџика, бесна зашто не сакаше да ми помогне, ги расфрлав белите ради насекаде по патеката во паркот.
Само половина час подоцна, смирени пиеме какао и гледаме цртан филм. Потоа тој гледа дневник. Тогаш излегувам од неговата соба, зашто тој ја сака тишината, а јас сакам да прашувам. Многу прашувам за сѐ, некогаш и за работи што ми се јасни, само за да го одржам разговорот со него.
*
„Кога ќе те пуштат дома?“ го прашувам додека седиме на болничкиот кревет, од кој моите буцкасти нозе висат како немарно закачената облека на нашата комшика Магда, која единствена не се откажа да ги простира испраните алишта во задниот двор на зградата. Дури ни тогаш кога сите се согласија дека е тоа невкусно и жиците за алишта ги развлекоа на своите тераси. Не сака да го прашувам. Ја мести сината фротирска бањарка, пие вода, го одложува одговорот.
„Не знам“, вели конечно. Во незнаењето е сигурноста.
Потоа ми прави човече од кора од портокал и, давајќи му глас, ми вели да ги слушам мама и тато, зашто тоа е знак дека сум добро девојче, а тој ќе си дојде.
На мама во доверба ѝ кажува дека е толку лошо што не се знае дали ќе го пуштат.
На издолжената болничка тераса тато нѐ фотографира. Не знам зошто тој ден го понесе апаратот. Знам само дека на фотографијата се истакнува неговата сина бањарка, седата коса и мојот жолт фустан. Одвреме-навреме налетувам на него и веднаш го чувствувам мирисот на болничката соба разреден со мирис на свежо излупен портокал.
*
„Сакаш ли да се прошетаме до Коњичкиот клуб?“ го прашувам. Се врати. Ѝ побегна на грозната болест што дојде да го скрши. Изгледа поуморно, но сепак, секое утро оди во град, пие кафе со млеко во кафеаната Небодер и шета половина час низ паркот.
„Да береш маргаритки?“ ме предизвикува.
„Не, да ги гледаме коњите. Мама ми даде џепарлак, можеме и на лимонада.“
„Не можам денес. Уште сум многу уморен.“
Спие половина ден. Стрпливо седам покрај него и ги читам весниците што ги фрлил. Прво ги читам насловите буква по буква, а потоа ги читам пократките статии. Брзо прелетувам преку некролозите, ме плашат фотографиите од неживи луѓе. Купуваше весници секое утро. До ручекот, кој без одложување секогаш беше во исто време, читаше спорт, а по ручекот политички теми.
„Полесно ги сварувам глупостиве со полн стомак“, велеше и одмавнуваше со главата сѐ поразочаран и поуверен дека неговата генерација залудно ги потрошила животите на создавање толку кревок и привиден сојуз. Идеалите му згаснаа.
Во весниците среќавам зборови како: национализам, сепарација, окупација, престрелка, војна… Сѐ пострашен до пострашен, не знам што прават во нашето секојдневие. Почна далеку од нас, но насетувам дека и над нас надвиснува некаква мрачна сенка.
„Мислиш ли дека ќе има војна?“ го прашувам уште неразбуден, со едвај отворени очи, загрижена поради она што го прочитав.
„Од каде ти е тоа?“
„Од весниците.“
„Батали го тоа, убавице моја, не е тоа за твоето главче. Пушти големите да се занимаваат со тоа, а ако има среќа нема да се случи ништо лошо.“
Баба за ужина ни вари чај од липа, од калиевата печка вади пршут, што го сече на тенки листови. Од кујната доаѓа мирис на препечен леб. Ништо не е толку вкусно како чај од липа со многу лимон и шеќер, многу солен пршут и леб што крцка под забите. „Мммм“, си го галам стомакот. Баба и дедо се смеат.
*
Не дека не забележав како мама и тато заговорнички се погледнуваат и го прекинуваат разговорот кога ќе влезам. Сепак, верував дека е тоа проблематика што се однесува само на возрасните и не се обидував да ја дознаам причината за таквата таинственост.
„Се селиме“, ми вели мама. Ме изведе на прошетка. Полесно ѝ е да бидеме надвор. Паркот е жолт од лисје. Се чувствував како некој силно да ме удрил во стомакот, а потоа, пред да си дојдам на себе, пејзажот неколку пати се сврте околу мене.
„Зошто?“ продорно гледам во мајка ми. Сакам да ја исцицам од неа сета вистина што се однесува на соопштената вест. Не ми требаат бајки од типот „ќе ни биде прекрасно“, „ќе имаш нови другари“ и слично. Знам дека возрасните често лажат.
„Мораме, тато доби преместување.“
Тато не бараше преместување и тоа не е единствената лага што ја проголтавме штитејќи се едни со други.
*
Зимскиот ден се развлече сив од магла и од чад од разулавените фабрички оџаци. Во фабриките уште се произведуваше со полна пареа. Воздухот е мокар. Од радиото слушам дека до вечер би можел да падне снег.
Камионот претходната вечер го одвезе сето она за кое мислевме дека ни е неопходно. Автомобилот е подготвен за тргнување. Баба и дедо стојат покрај капијата.
„Не грижи се, ќе ни дојдеш налето“, ми вели дедо. „Ќе ти раскажувам како го преживеав Срем и како ја запознав баба ти.“
„Ќе ми раскажеш и зошто те тепале нејзините браќа?“ прашав, восхитена и подготвена конечно да влезам во светот на возрасните, кои меѓу себе ги прераскажуваа светлата и помрачувањата на дедо од Сремскиот фронт до мирното пристаниште со баба ми.
„Ветувам“, вели. Слушам дека гласот му затреперува. Сепак, се смешкам задоволно. Сакам да мисли дека му верувам.
*
Одеднаш оние страшни зборови од весниците стануваат живи, опипливи. Секојдневно ни поминуваат низ ушите, ни треперат пред очите, нѐ валкаат.
„Зошто не ги зедовме со нас?“ прашувам низ плач.
„Дедо ти не сакаше да дојде“, ми вели тато.
„Што ќе биде сега?“ прашувам. И двајцата ги креваат рамената. „А баба?“
„Баба сега е посигурна таму“, вели мама, додека го бара вистинскиот збор. „Таа сега е меѓу своите таму.“
„Кои се тие свои?“ збунета сум. „Што сме ние, ако е таа меѓу своите?“
Немаат сила да ми одговорат на прашањето. Сама сум.
*
Дедо ми си замина во зората, која искината од фиукањето на гранатите го најави почетокот на новиот ден. Градот мирисаше на изгорено, на барут и на застоена вода. Никогаш не ми раскажа зошто браќата на баба ми го истепале откако ја поканил на танц, а таа, сепак, побегнала низ прозорецот и си поминала убаво со него како никогаш во животот. Ни како во Срем на фронтот некој Спасое, веќе сериозно ранет, легнал преку него и го спасил од сигурна смрт. Денот кога гледал како се урива она за што тој и сличните на него пролеале крв, а несреќниот Спасое го положил животот, беше последниот што му се броеше.
Баба не знаеше дали да викне поп, пречесен или сама со двајца погребници да го положи во вечен сон. Врзана за неговиот гроб, остана меѓу своите. Со текот на времето почнав да ги разбирам лудите поделби врз основа на кои половина мои се овде, а половина – таму некаде.
*
Летото што го чекавме никогаш не дојде. Дојдоа триесет други, а мене ми требаше една деценија за да одам на местото на кое почива. Со чај од липа од термосот и сендвич што сама го направив пред патот, му ги прочитав старите весници. Прво насловите, па пократките статии. На крајот и некролозите. Смртта се вовлече меѓу нашите редови оној ден кога го однесе. Веќе немаше смисла да ѝ се плашиме.
Превод: Иван Шопов
Јелена Вукотиќ
Јелена Вукотиќ (Карловац, 1982) пишува проза. Завршила Филолошко-уметнички факултет во Крагуевац. Наградувана е на конкурсот на библиотеката Браќа Настасијевиќ од Горњи Милановац и на ФЕЛИС од Лазаревац. Раскази и есеи објавува во списанија и зборници во земјата и во регионот. Чека некој да го прочита ракописот за нејзиниот прв роман.
Контакт: jecajovanovic@gmail.com
ažurirano: 21/03/25
