Stefan Slavkoviq
Zërat që gumëzhijnë prapa llambave elektrike ia prishin gjumin ashtu siç predhat e shpojnë Halepin. Pa paralajmërim, nën tokë dhe me cak, derisa e prekin, kinse vjedhurazi. Trupi bashkë me dyshemenë i dridhet, e mermeri poshtë saj pëshpërit: bie shi, Ajshe e vockël, mbuloji këmbët, u mërdhinë. Maji në Tovarnik aspak nuk duket si maji në Halep. Pranvera atje është më e thatë se baruti. E baruti duhet të jetë i thatë, përndryshe nuk është barut, përndryshe nuk shpërthen, përndryshe nuk shihet në ëndërr. Por, as Tovarniku nuk duket si ai Halepi të cilin ajo e la pas me të vetët tash e gati një vit. Ka premtuar se do ta shohë sërish. Ashtu e do rendi, por nuk e di kujt. Nëna kryesisht flet për librat të cilat i diskutonte me nxënësit, e babai përsërit me ndrojtje: mos u ndaj, krejt kjo është normale. Aishja është njëmbëdhjetë vjeçe dhe është mjaft e zgjuar të dijë se të rriturit i ndërrojnë konturat e normalitetit për të mbijetuar, për t’u çmendur. E di gjithashtu se duhet të shkojë pas, sepse rruga të cilën po e shkelin është e gjatë dhe nuk fal. E di gjithashtu se fjetja në varreza pashmangshëm i ndryshon pyetjet të cilat ajo mund t’ia parashtrojë vetes, por nuk e di se si. Tepër ka pika, tepër, që të merret me këtë. Qe sa ditë janë këtu? Sigurisht qe disa, sigurisht më shumë se një ditë. Kështu, nga gjumi i errët, veç mund ta fusë këmbën nën ceradë, sikur macja e gatshme për kërcim apo sikur miu në vëzhgim, dhe ta shikojë pllakën nën të cilën ka fjetur. Simo Bursaq, 1945-1993.
Drejtohet, kotet dhe largon flokët nga balli. Qielli ka netë që është ngjyrë vjollce. Përsëri kafshon horizontin, përveç pyllit, pyllit gjithmonë kokëfortë, nga konturat e të cilit afrohen llambat elektrike të bartura me gjuhë të huaja. Përsëri gazetarët. Çohet dhe shikon në largësi. Policët përsëri kërcasin me shkopinj, flasin mes vete, pijnë duhan dhe telefonojnë. Babai tha kur erdhën: nga njëra anë janë të parët, nga ana tjetër të dytët; të parët nuk na lënë, të dytët na kthejnë; të parët deri vonë mbroheshin, të dytët deri vonë mbroheshin, e këto varre, në tokën e askujt mes Serbisë dhe Kroacisë, mbetën të pambrojtura, dhe nuk u takojnë as të parëve as të dytëve; mbi të gjitha, në gjuhët e tyre, për të cilat pretendojnë se nuk janë të njëjta fjala „tovar“ do të thotë e njëjta gjë. Valixhe, mall, bagazh. Barrë. Emri Tovarnik e argëton më shumë se të ëmën. Koha kalon shpejt kur di shumë gjëra, kështu thotë. Por edhe e ëma di shumë gjëra, e megjithatë dje tri herë e përsëriti rrëfimin nga një libër ku rojtari nuk i lejon një fshatari kurreshtar ta kalojë derën, duke thënë me ngulm se prapa tij është një rojtar edhe më i rrezikshëm. Fshatari në fund vdes, e rojtari me siguri del ta ketë pasur mirë. Babai të ëmën e ndërpreu herën e tretë, duke ia bërë me sy Aishes: është proces, krejt kjo është normale.
Simo e shikon qëndrueshëm, besnikërisht, me buzëqeshje të madhe. Aishja me pëllëmbë e fshin fotografinë dhe tash poshtë saj shfaqet dikush tjetër, ndryshe. Në formë katrore, i mbështjellë, duket, po aq sa edhe ajo. Të falemnderit, thotë ajo, dhe e kap për faqe. Kërkon prindërit, thotë Simo dhe prapë shkapërderdhet poshtë pikave. Ka kohë që më nuk i duket e pazakontë nëse nuk janë aty, por nuk e di se ç’do të kishte bërë sikur ta dinte se po i shihte për herë të fundit. Apo, edhe më keq, të parafundit.
Njëri prej zërave i afrohet dhe ia drejton llambën elektrike. Aishja me dorë e mbulon fytyrën dhe ulet para Simës. Bashkëpuno, thotë ai. Për të personi është ende vetëm një lëmsh fjalësh belbëzuese, në anglisht, shpotitëse, dhe një palë çizme të përbaltura. Më fal, dëgjohet, vogëlushe, më fal, shiko lart, dhe kështu me radhë. Aishja bëhet sikur nuk kupton, sepse bisedat e lodhin. Kush do të thoshte se: „Mirëdita, Aishe, katërmbëdhjetë, nga Halepi, rreth një viti, me nënën dhe babain, ishte edhe vëllai, tre vjeç, nuk e dijmë“, mund të të lodhte. Fjalët ndryshken, apo edhe më keq ngurosen dhe pastaj bëhen sikur buka e pangrënë. Një kohë ishte Latifa, tetëmbëdhjetë vjeçe, manekine, Kabul. Pastaj ishte Mai, dymbëdhjetë vjeçe, së shpejti trembëdhjetë vjeçe, Tripoli. I Libisë, jo i Libanit. Pastaj u bë Almasa, pesëmbëdhjetë vjeçe, Damask, krejt e vetme. Tani është vogëlueshja e cila vazhdimisht tund kokën dhe duart, nuk e di, nuk e di, nuk e di. Në rregull, tunde kokën dhe bashkëpuno, thotë Simo, ti e di se si është kjo punë. Gazetarëve në to më shumë u pëlqen kur thua diçka, e njerëzit në to nuk janë hiç më të mirë se të tjerët, më së shumti u pëlqejnë të marrët.
Zëri pushon dhe me një lëvizje e ngul llambën në tokë. Prapa dritës me ndërprerje rri strukur një njeri në të tridhjetat. Në gjoks i lëkundet fotoaparati. E zgjat pëllëmbën e zbehtë dhe Ajshia ia shtrëngon dorën. Përkulet drejt saj. Drita nga poshtë ndriçon dukjen e tij rinore, mjekra e rregulluar krijon hije të ashpër, e në majen e saj qëndrojnë dy sy të mëdhenj, të kthjellët e të kaltër si qielli pranveror mbi Halepin. Buzëqesh dhe tund kokën. I bukur, për besë, thotë Simo, s’ka fjalë. I bukur, përgjigjet Aishja.
Njeriu bën me dorë nga vetja dhe tregon emrin e vet. Aishja bën të njëjtën gjë. Sava qesh, nga thellësia. Nëse bazohemi nga emri, duhet ta puthësh, se është i dashur, thotë. Aishes i qesh buza. Si je, e pyet njeriu. Aishja rrudh supet dhe tund kokën. Shumë je e bukur, thotë. Aishja përsëri rrudh supet dhe e ndjen se pëllëmbat i digjen flakë. Njeriu nga çanta nxjerr një çokollatë, e afron te buzët dhe i thotë: mos bëj zë, kjo është për ty. Xhepi i Aishes e përpin çokollatën, e goja i mbushet me ujë. Njeriu e kap objektivin e gjatë dhe pyet: a mund të të fotografoj. Po, ia kthen Aishja, si shpërthim. I ik zëri, dhe përnjëherë hutohet. Pëllëmbët i digjen flakë.
Aishja i rregullon flokët nga anash, fërkon sytë dhe buzëqesh ndërsa njeriu e ndal llambën dhe shkruan në aparat. Klikon disa herë në drejtim të saj, ndërsa sytë nuk ia heqë ekranit ndriçues. Shikon opsionet, thotë Simo, shpejt do të mbarojë. Nga shkrepja e blicit sytë i bëjnë xixa, përsëri i fërkon dhe nën bërryl e ndjen shushurimën e çokollatës. E nxjerr, e hap dhe ia afron njeriut. Ai e largon anash. Ia tregon xhepin dhe ia bën me sy. Aishja thotë: jo, jo, jo, dhe përsëri e nxjerr. Njeriu e merr çokollatën dhe e lëshon në tokë. Duket më serioz. Me gjithë pëllëmbën e shtyp hapësirën mes tyre, nga poshtë, si kutinë e hapur, dhe thotë: ngadalë. Përsëri e rregullon fotoaparatin. Hiç nuk është i urritur, thotë Simo, e mbase nuk dëshiron të shihet se si ha. Më mirë ta kthesh në xhep.
Aparati për një çast ia fsheh fytyrën, e goja vetvetiu i hapet. Në rregull është, thotë. Aishja qesh dhe pa u vërejtur i fryn buzët. Deri para një viti këtë e bënte përpara pasqyres. Përpara saj tundet gishti. Njeriu lëshon një psherëtimë të gjatë dhe me duar i tregon: bëhu e natyrshme. Pas një kohe të gjatë, Aishen e befason sjellja e dikujt. Dëshiron të thotë: e natyrshme jam, por blicët ia lidhën gjuhën. Në vend të kësaj, përsëri qeshi, kësaj radhe me buzë të tërhequra dhe me kokën paksa në njërën anë. Njeriu e lëshon aparatin, shpejt, dhe e kap për dore, shpejt, derisa me tjetrën ia tregon fytyrën e vet serioze. Diçka nuk po bëj si duhet, mendon Aishja, e po sillem natyrshëm. Dhe më shtrëngoi shumë fort, ky llokumi, edhe me fjalë edhe me gishta. Kjo është në serbisht, ia kthen Simo, hiç nuk po e marr vesh, por gishtat i kuptoj, vogëlueshe, e paske hidhëruar.
Njeriu pushon së foluri dhe gishtat i kalon nga pëllëmba e Aishes te maja e mjekrës së saj. E çon drejt aparatit dhe me gishtin tregues ia shtyn buzët teposhtë, sikur plastelinën. Aishja ia largon dorën, ai e kthen, edhe një herë. Kjo nga jashtë mbase mund të duket e çuditshme, mendon Aishja, si kung fu për fillestarët. Qesh. Njeriu me ashpërsi, me krejt pëllëmbën, ia kap nofullën, ia drejton aparatin dhe në çastin e përzgjedhur e largon dorën. Shkrep një rafal, nga kyçi më i lartë i gishtit tregues. Blicët e verbërojnë Aishen dhe e vetmja gjë që dëgjon është: klik, klik, Aishe e vogël, mos lëviz tani, do të verbohesh. Shikimi i kthehet nga anash, shpërthejnë arabeskat shumëngjyrëshe, copë copë, përplasen dhe fryhen. I mbyll fort sytë dhe i shtyp me gishta, si kokrra rrushi, me butësi. Errësira të cilën nuk e shikon përputhet me të jashtmen të cilën nuk e sheh. Përpara nuk është askush. Njeriu është larguar disa hapa, vazhdon tutje nëpër baltë, i buzëqeshur dhe i kënaqur, i dashuruar në atë që shikon në ekran. I humbin gjurmët mes siluetave të zeza të njerëzve. Kërkoji prindërit, thotë Simo, lërmë të fle.
Aishja ngritet dhe bën disa hapa, e sigurtë vetëm se këmbët të cilat i sheh nën vete vërtet janë të saj. Nxjerr çokollatën. Edhe ajo është tamam, e vërtetë. E kafshon një çerek, e pjesën tjetër e kthen në mbështjellëse. Një për mamin, një për babin, dhe një për dhëmbët e dobët të vëllait. Nëse ka shkuar, do të kthehet. Nëse ka humbur, do t’i gjejë. Për këtë është më e sigurtë se për këmbët e veta.
Nga drejtimi në të cilin është nisë njeriu dëgjohen britmat dhe goditjet si një duartrokitje e shurdhër. Shan, mendon Aishja, por në errësirë nuk e dallon dot se kush bërtet, dhe as kë e godasin. Blicët e aparateve të fotoreporterëve, të radhitur rreth turmës në gjysmëhënë, ndriçojnë aty-këtu gërshetimin e trupave të përbaltur, dhe grimasa, të gjalla dhe ato në prag të vdekjes. Përsëri përleshje. Kthehet te Sima dhe shtrihet anash. Kotet me zell dhe me shkathtësi e shtyn gjumin. Tashmë e di se çka ka në anën tjetër. Rrafshnalta pranë shtëpisë, sikur ato në Halep, konvekse e krejt e thatë, vetvetiu do të shndërrohet në një grumbull të mjerë toke. Do të mbushet pastaj edhe shtegu i cili të çon te stadiumi. Nga kuzhina deri te tryezaria nuk do të mbetet asgjë pos dëshmisë jomateriale, të paarritshme se mund të avullohet si asgjë. Do të shohë pastaj, nën qepallat e rënda dhe në mëngjesin e turbullt nga fotografitë, se si cepi i shtratit të saj, mu pranë këmbëve të njoma, dridhet. E tmerrshme është bota në të cilën nuk shihen predhat, mendon. Kësaj radhe, megjithatë, në mes të pluhurit dhe ngërçave, del në pah babai i saj, është e sigurtë se është babai i saj, të cilit nga beli i varen dy këmbët e zbathura e në kraharor i fle një kokë e vogël e përgjumur. Aty është, Aishe, shiko, e gjithë kjo është normale, thotë. Dëgjon edhe nënën: bismillahir-rahmanir-rahim. Por Halepi e thërret, të vdesin, pa pushim sa herë që zgjohet.
Përkthim: Qerim Ondozi
Stefan Slavkoviq
Stefan Slavkoviq lindi në vitin 1986 në Beograd. Është prind dhe bashkëshort. Është fitues i çmimit Danilo Kiš për punimin më të mirë të magjistraturës nga fusha e Letërsisë së Përgjithshme dhe Teorisë së Letërsisë. Është gazetar i së përjavshmes NIN, revistës Liceulice dhe buletinit Kolega. Luan në daulle, por nuk është daullexhi.
ažurirano: 04/02/20
