Стефан Славковиќ
кога ќе се разбуди. Гласовите што јурат зад батериската ламба ѝ го поткопуваат сонот, како што ракетите во сонот го бушат Алепо. Ненајавено, под земја и целено, додека не ја допрат, божем кришум. Телото ѝ затреперува со почвата, а мермерот под неа шепоти: врне дожд, малечка Ајша, покриј си ги нозете, ти изѕемнаа. Мајот во Товарник нималку не личи на мајот во Алепо. Пролетта таму е посува од барутот. А, барутот мора да биде сув, инаку не е барут, инаку не експлодира, инаку не го сонува. Ама, ни Товарник не личи на она Алепо што со своите го остави пред речиси цела година. Ветуваше дека повторно ќе го види. Тукутака, не знае кому. Мајка ѝ главно реди за книгите за кои расправала со учениците, татко ѝ кимнува за потврда: не одвојувај се, сѐ е нормално. Ајша има единаесет години и има и доволно памет за да знае дека возрасните ги менуваат силуетите на нормалноста за да преживеат, за да полудат. Знае и дека треба да оди нога врз нога, зашто патот што го туткаат далечен е и не простува. Знае и дека спиењето на гробишта неумоливо ги менува прашањата што може да си ги постави себеси, ама уште не знае како. Премногу капки има, премногу, за да се осврнува на тоа. Колку дена се веќе овде? Веројатно неколку, сигурно повеќе од еден. Вака, од непроѕирниот сон може само да ги вовлече нозете под церадата, како мачор готов за скок или како глушец во извидница, и да ја разгледа плочата под која спиела. Симо Бурсаќ, 1945–1993.
Се исправа, се проѕева и ја трга косата од челото. Небото веќе со ноќи е виолетово. Пак го грицка хоризонтот, со исклучок на шумата, везден тврдоглавата шума, од чии контури се приближуваат батериските ламби носени на странски јазици. Пак новинари. Станува и гледа во далечината. Џандарите и натаму пендречат со пендреците, си шепотат меѓу себе, пушат и телефонираат. Татко ѝ ѝ рече кога стигнаа: од едната страна се едните, од другата другите; едните не нѐ пуштаат, другите не нѐ враќаат; едните неодамна се бранеа, другите неодамна забрануваа, а овие гробишта, на ничија земја помеѓу Србија и Хрватска, останаа неодбранети, па не им припаѓаат ни на едните ни на другите; над сѐ, на нивните јазици, за кои тврдат дека се различни, зборот „товар“ значи исто. Багаж, стока, бреме. Тежина. Името Товарник го забавува повеќе отколку мајка ѝ. Времето минува брзо кога знаеш многу работи, така вели. Ама, и мајка ѝ знае многу нешта, па пак вчера трипати повторуваше приказна од една книга во која чуварот не му дозволува на некој љубопитен селанец да мине низ вратата, упорно тврдејќи дека зад него има уште пострашен чувар. Селанецот на крајот умира, а чуварот веројатно ќе биде во право. Татко ѝ ја прекина мајка ѝ дури третиот пат, патем намигнувајќи ѝ на Ајша: ова е процес, сето ова е нормално.
Симо постојано ја набљудува, посветено, со разобличена насмевка. Ајша со гола рака ја брише сликата и сега под неа се прикажува некој друг, поинаков. Коцкест, уморен, се чини, колку неа. Фала ти, вели таа и го штипнува за образот. Барај ги родителите, вели Симо и пак се разлева под капките. Долго веќе не ѝ е необично ако не се тука, ама не знае што би правела кога би знаела дека ги гледа последен пат. Или, уште полошо, претпоследен.
Еден од гласовите ѝ приоѓа и вперува во неа батериска ламба. Ајша со раката го крие лицето и седнува покрај Симо. Соработувај, вели тој. За неа човекот и натаму е само вртлог од пелтечави зборови, англиски, остри, и пар калливи чизми. Извини, се слуша, малечка, извини, погледни горе, и така натаму. Ајша се прави дека не разбира, зашто разговорите ја заморуваат. Кој би рекол дека: „Добар ден, Ајша, четиринаесет, од Алепо, околу една година, со мама и со тато, беше тука и брат ми, три годинки, не знаеме“, може да здодее. Зборовите мувлосуваат или, уште полошо, се скаменуваат, и потоа стануваат како недојаден леб. Едно време беше Латифа, осумнаесет, манекенка, Кабул. Потоа беше Маи, дванаесет, наскоро тринаесет, Триполи. Либиски, не либански. Потоа стана Алмаса, петнаесет, Дамаск, целосно сама. Сега е девојченце што неуморно одмавнува со главата и рацете, не знам, не знам, не знам. Во ред, одмавнувај и соработувај, вели Симо, знаеш и самата како е. Новинарите во нив повеќе сакаат кога по нешто и ќе кажеш, а луѓето во нив не се ништо подобри од другите, најмногу ги сакаат мутавите.
Гласот стивнува и со едно движење ја забива ламбата в земја. Зад треперливата светлост клечи човек на триесетина години. На градите му се нишка фотоапарат. Ја подава бледата дланка и Ајша се ракува. Се навалува кон неа. Светлоста одоздола ја осветлува неговата младоликост, извајаната брада исцртува остра сенка, а на нејзиниот врв вжлебени стојат две крупни очи, бистри и сини како пролетното небо над Алепо. Се насмевнува и кима со главата. Убав, богами, вели Симо, нема што. Убав, одговара Ајша.
Човекот покажува на себе и си го кажува името. Ајша го прави истото. Симо се смее, од длабочините. Ако е по името, треба да го љубиш, зашто е драг, вели. Ајша се кикоти. Како си? – прашува човекот. Ајша ги поткрева рамениците и одмавнува со главата. Многу си убава, вели. Ајша пак ги поткрева рамениците и чувствува дека дланките ѝ се врели. Човекот од ранецот вади чоколадо, го доближува до усните и вели: биди тивка, ова е за тебе. Џебот на Ајша го голта чоколадото, а нејзината уста се полни со вода. Човекот се фаќа за долгиот објектив и прашува: може ли да те сликам. Да, ѝ излетува на Ајша, како детонација. Ѝ побегнува гласот и за миг ја збунува. Со дланките испарува.
Ајша ја трга косата настрана, ги трие очите и се насмевнува додека човекот ја гаси ламбата и тропка по апаратот. Чкрапнува неколкупати во нејзин правец, загледан во светлечкиот дисплеј. Ги проверува поставките, вели Симо, уште малку. Од блесокот на блицот ѝ игра пред очите; повторно ги трие и под лактот го сеќава шушкањето на чоколадото. Го вади, го отвора и му нуди на човекот. Тој ја трга настрана. Ѝ покажува кон џебот и ѝ намигнува. Ајша изговара: не, не, не, и повторно го вади. Човекот го зема чоколадото и го спушта на земја. Изгледа посериозно. Со целата дланка го притиска просторот помеѓу нив, надолу, како отворена кутија и вели: полека. Пак го нагодува фотоапаратот. Баш не е гладен, вели Симо, а можеби само не сака да се гледа како јадеш. Подобро да го вратиш в џеб.
Апаратот в миг му го крие лицето, а устата самата од себе не сакајќи зинува. Во ред е, вели. Ајша се насмевнува и незабележливо ги прчи усните. До пред една година тоа го правеше пред огледалото. Пред неа се врти прст. Човекот издишува долго и со рацете во круг ѝ покажува: биди природна. По долго време, Ајша се изненадува од нечие однесување. Сака да каже: природна сум, ама блицовите ѝ го врзуваат јазикот. Наместо тоа, пак се насмевнува, овојпат со собрани усни, и благо ја накривува главата. Човекот го спушта апаратот, брзо, и ја фаќа за рака, брзо, додека со другата покажува на своето сериозно лице. Нешто не правам како што треба, мисли Ајша, а се однесувам природно. И, ме стега пресилно, овој љубодраг, и со зборовите и со прстите. Тоа ти е на српски, дофрла Симо, ич не го разбирам, ама во прсти се разбирам, малечка, нешто си го налутила.
Човекот престанува да зборува и прстите ги преместува од дланките на Ајша на врвот на нејзината брада. Ја крева кон апаратот и со показалецот ѝ ги турка усните надолу, како пластелин. Ајша му ја трга раката, тој ја враќа, па уште еднаш. Ова однадвор можеби изгледа чудно, мисли Ајша, како кунг-фу за почетници. Се кикоти. Човекот грубо, со цела дланка, ја фаќа за вилицата, го вперува апаратот во неа и, во мигот што го одбира, ја повлекува раката. Спукува рафално, од највисокиот зглоб на показалецот. Блицовите ја заслепуваат Ајша и единственото нешто што го слуша е: чрап, чкрап, малечка Ајша, мирувај сега, ќе ослепиш. Видот ѝ се враќа периферно, се откршуваат шарени арабески, дел по дел, се судираат и бабрат. Цврсто ги затвора очите и со прсти ги гмечи, како зрна грозје, нежно. Темнината што не ја гледа се усогласува со надворешната што не се гледа. Пред неа нема никого. Човекот се оддалечил неколку чекори, граби натаму низ калта, насмеан и задоволен, вљубен во тоа што го гледа на дисплејот. Се губи меѓу црните силуети на луѓето. Ги бара родителите, вели Симо, пушти ме да спијам.
Ајша станува и прави неколку чекори, сигурна само дека нозете што под себе ги гледа не се нејзините. Го вади чоколадото. И тоа е баш-баш чоколадо. Гризе четвртина, а остатокот го враќа во обвивката. Гриз за мама, гриз за тато и уште еден за слабичките заби на брат ѝ. Ако отишол, ќе се врати. Ако се загубил, ќе ги најде. Во тоа е посигурна отколку во нозете под себе.
Од насоката во која тргна човекот се слушаат извици и удари на придушен аплауз. Се пцуе, мисли Ајша, ама во мракот не распознава ни кој вика, ни кого плескаат. Блицовите од собраните фоторепортери, наредени во полумесечина околу гунгулата, потамина го осветлуваат раздвижувањето на калливите тела, и гримасите, претсмртни и живи. Пак тепачка. Се враќа кај Симо и легнува на страна. Се проѕева праведнички и искусно го одложува сонот. Веќе знае што има на онаа страна. Висорамнината покрај куќата, какви што во Алепо има многу, целата тумбеста и сува, сама од себе ќе се претвори во растреперени грутки земја. Ќе згрми потем и преминот што води кон игралиштето. Од кујната и трпезаријата нема да остане ништо освен нематеријалниот, недосонуван доказ дека може да одлета во парампарчиња. Ќе види потоа, низ тешките капаци и од сликите на матното утро, на работ од будното, како работ на нејзиниот кревет, близу до негуваните стапала, затреперува. Грозен е светот во кој ракетите не се гледаат, мисли. Овојпат, меѓутоа, низ правта и грчевите, се појавува татко ѝ, сигурна е дека е тоа татко ѝ, кому од скутот му висат две боси нозе и кому на градите му лежи малечка сонлива глава. Тука, Ајша, види, сето ова е нормално, вели. Ја слуша и мајка си: bismilah ir raham, ir rahim. Ама, Алепо ја вика, да гинат, неуморно, секојпат
Превод: Ѓоко Здравески
Стефан Славковиќ
Стефан Славковиќ е роден 1986 година во Белград. Татко и сопруг. Добитник на наградата Данило Киш за најдобар магистерски труд од областа Општа книжевност и теорија на книжевноста. Новинар на белградскиот неделник НИН, на списанието Liceulice и на билтенот Колега. Свири на тапани, но не е тапанар.
ažurirano: 04/02/20
