Boshko Lomoviq
– Heeej, Gjorgjooo!
Dikush o e thirri o iu duk. Mbase dikush nga të tijtë, të ikur përtej Drinës, në këtë çast përmendi emrin e tij, e emri telepatikisht i jehoi në vesh ndërsa ai përpëlitej si t’i përgjigjej asaj cijatjeje e të mos hynte në gjynah. Nuk po ia del, tash e tri ditë, t’i mbyllë kapakët qysh duhet, e aq shumë dëshiron të dremisë në këtë qetësi të nxehtë e të mërzitshme. Të dremisë, të bëjë gjumë deri kur ndonjë lajmëtar të futet në llogore dhe ta zgjojë me lajmin se lufta mori fund.
Natën është më lehtë, gjuhet pa shikuar, gjuhet poshtë livadhit drejt llogoreve të tyre, sa për të ditur që jemi aty. Gjatë ditës gjithçka hesht, në kocka zë vend lodhja dhe mërzitja; e ç’të bësh tjetër pos të dremitësh i djersitur, të ikësh në ndonjë vakt më të bukur e të përmendesh vetëm kur kuzhinierët vijnë t’i mbushin porcionet. Por, si të mos e dëgjojë më cijatjen e qenit të plagosur në barin e lartë, mes llogoreve, në tokën e askujt! Nga erdhi dhe pse ngeci mu para tytës? E qëlloi në kurriz, tani rri shtrirë dhe cijat, i dhemb, sevap do të ishte të kuturisej me një plumb, por kush t’i japë fund, si t’i afrohesh e të mos biesh edhe ti bashkë me të. E edhe sikur t’i afrohesh, si ta marrësh në shenjë në ballë ndërsa të shikon!
Dje hodhën shortin. Gjorgjit i ra shkopthi më i shkurtë. Por si t’ia bënte? Nga llogorja nuk po e sheh për ta marrë në shenjë, e t’ia hedhë granatën a do ta qëllojë?
– Dëgjoi kush? – përnjëherë i la mendimet për qenin.
– Çka? – ia ktheu Nikifori pa lëvizur nga krahu i tendës, me shpinë i kthyer nga Gjorgji.
– Dikush thërriste “ej, Gjorgjo”.
– T’u duk ashtu. Mos më zgjo.
– M’u duk se edhe unë dëgjova – tha Jelena nga ana tjetër e llogores.
– Në këtë hallakamë mund të dëgjosh edhe stërgjyshin tënd të ndjerë – bënte shaka Savo.
Megjithatë, iu duk. Edhe verë edhe dielli në zenit, edhe luftë. Shumë gjëra i duken njeriut. Ç’është e vërteta – telepatia. Të tijtë matanë Drinës. Shikon orën. Së shpejti do t’ia behin ata mbrama nga llogoret, të mbështjellë që kokat të mos u bëhen shënjestër, me minjerkë gjelle me patate, bizele dhe gjethe lakre. S’i afrohet kjo kusisë boshnjake nga ashqinica e Quqes, atë që të hënave me merak e shijonte në tregun e qytezës. Eh, seç e kemi zier kusinë bosnjake, ç’nuk kemi futur aty, neve më së shumti. E hidhur, e duhet provuar.
– Gjorgjoo! Përgjigju, e di që je aty!
– Dikush të thërret – Savo kthen patentin në tendë dhe kërcen kot; kishte mbaruar me pastrimin dhe bojadisjen.
– Është dikush prej të tyrëve. Përgjigju, or burrë! – gati urdhëroi Nikifori, vullnetari i cili tash e pesë muaj lëviz me ujë nëpër llogore mes Savës dhe Majevicës.
Gjorgjo vë helmetën në kokë dhe drejtohet.
– Kush thërret? – pyet me zë të lartë dhe të prerë.
– Komshiu të thërret!
Tash ishte i sigurtë se zëri vjen nga ana e tyre, nga llogorja buzë plepi të gjymtuar nga granatat. E qëlloi edhe kush mund të ishte ai, dhe e zuri veten duke u emocionuar. Huseini, kush tjetër. Edhe herën e parë ishte Huseini, nuk iu duk. Komshiu Husica, thatanik e i shkathët, i përdorshëm për çdo punë. Bash ishin komshi – derisa ishin. Huso Gjorgjos për Pashkë, Gjorgjo Husës për Bajram. Kush tjetër pos Husein Shahmanit! Po ai Husica që, vjedhurazi nga të tijtë, dinte – bash ashtu plot apetit – të bluante veshin e skuqur të gicit të kërshëndellave. Kjo mori dhenë dhe, i gjori, mbrohej duke bërë shaka: “Nuk ishte gici te Gjorgje po qingj, shoq, me pengesa në të folurit”.
– Husein, ti qenke? – tha Gjorgjo.
– Unë, shoq, kush tjetër!
– Çfarë halli ke?
– Ke ndonjë gjë për të mbështjellë, pashë besën?
– Kam, por si të ta jap?
Një kohë s’u dëgjua gjë, e pastaj zëri i Huseinit depërtoi nëpër zabullimë:
– Gjorgjo!
– Ende jam këtu!
– Ja ku jam unë!
Ushtarët shikuan njëri-tjetrin me habi.
– Ose i ka ikur truri ose nuk ka pirë duhan nga Bajrami i fundit – për herë të parë bëri zë Cvijani të cilit ia nxori gjumin kjo thërritje.
– Ja ku jam pa pushkë, pa kapelë, pa rrip – dëgjuan përsëri Huseinin. – Ashtu hajde edhe ti.
Gjorgjo kalon me sy nga njëri te tjetri, me sy kërkon këshillë. Ata e shikojnë syhapur sikur në atë çast t’i ketë mbirë puçrra në hundë. Nikifori vë helmetën mbi ballë, vendos pëllëmbën mbi sy.
– Ai po vjen!
U ngritën edhe të tjerët. Huseini vërtet po vinte, kokëzhveshur, pa pushkë e helmetë, afrohet hap pas hapi.
– Nuk ka tjetër, dikush ka për ta vrarë – Nikofori shtrin dorën drejt komshiut të Huseinit.
Gjorgjo lëviz vendit, plot dyshim nis të kërkojë nëpër xhepa, komshiu vërtet i solli bela të madhe. Shikon me radhë ata më afër dhe, pa gjetur në sytë e tyre fije arsye për të heqë dorë, nis të vishet.
Dy më të afërmit i ndihmojnë të futet në parapet, dhe drejtohet mbi llogore. Shikon qiellin, bën kryqin – të bëhet ç’të bëhet!
Vjen Huseini, vjen Gjorgjo! Nga llogoret fqinje me sy i përcjellin luftëtarët, ia shohin helmetat njëri-tjetrit. Dielli përcëllon, cijatja e qenit rrit zabullimën. Gjorgjos djersët i shkojnë rrëke nga flokët drejt kurrizit, mbase edhe këmisha e Huseinit është krejt qull. Kalon pranë qenit të plagosur, e sheh për herë të parë, i madh, leshverdhë, surrat i pazakontë, kurrë nuk kishte parë të tillë, zagar i njëmendtë zotërish.
Huseini e priste në mes të livadhit. Por, ç’të sheh tjetër? Tërë kompania e Huseinit kishte braktisur llogoren, pa armë, helmeta e rripa – të gjithë po afrohen. Mos po i bëhet kështu nga të nxehtët dhe ngazëllimi? I hipën milingonat, donte të kthehej vrap te të tijtë, por këmbët iu bënë çelik – nuk i bindeshin. Kthen kokën taman aq sa me bisht të syrit të kapë se si edhe togu i tij po nisej drejt barit të lartë. U lehtësua.
– Të ulemi – propozoi Husica dhe me shkathtësi kryqëzoi këmbët. Ulet edhe Gjogjo dhe pa fjalë ia zgjat kutinë me duhan duke mos ia hequr sytë gishtave të Huseinit të cilët zhdërvjellshëm shtypnin duhanin në letrën e lagur. Teksa cigaren e mbështjell po e lëpinte me gjuhë, erdhën edhe të tjerët, u ulën, qesja e duhanit u nis rreth e qark.
Heshtnin. Arsyeja për siklet të tillë ishte se shumica njihnin njëri-tjetrin.
Gjorgjo bëri zë i pari:
– Eh, Husein, qysh më zbulove?
– Kurrë nuk ke ditë të kamuflohesh qysh duhet.
– Mos më thuaj se ke mundë…
– E kush do të ma kishte bërë këtë qejf – qeshi Huso.
E mbështollën dhe e ndezën edhe një.
– Ç’’ishte kjo? – pyet Cvijani, më shumë veten se të tjerët, sa të mos mbytet muhabeti.
– Eeh! – ia ktheu njëri nga të Huseinit.
– Telash pa nevojë – tha përsëri Cvijani, me sytë drejt barit para vetes.
– Bela dhe jazëk – pohoi njëri i Huseinit.
Kur e dyta u dogj deri te gishtat, Nikifori u ngrit në këmbë.
– Shyqyr bëfshi dhe faleminderit – u ngrit edhe Huseini. – Ishim krejt javën pa duhan.
Largoheshin secili drejt llogores së vet, në gjysmë rruge Gjorgjo u ndal dhe u kthye.
– Huso!
U ndal edhe Huseini.
– Ia bëjmë edhe nesër?
– Në po këtë vakt – pranon Huseini.
Dita që shkoi u përsërit krejt njëjtë. Vetëm se kësaj radhe thirri Gjorgjo.
– Husein, hej Husooo! E mbështjellim nga një?
– E mbështjellim!
I shkonin njëri-tjetrit në takim më të lehtësuar se dje. Fakti se gjatë natës pati rafalle dhe sharje nga njëra anë te tjetra nuk prishi gjë; u vinte keq vetëm nga cijatja e qenit të madh të verdhë; cijaste nga dhimbja dhe etja.
– Do të zgjasë kjo edhe më? – pyeste njëri nga të Huseinit pa pritur përgjigje.
– Do të zgjasë sa të duan ata – megjithatë u përgjigj Savo.
– Kush ata?
– Ata – tha Savo me një ton që linte të kuptohej se për këtë nuk ka ç’të pyetet e të përgjigjet.
– Eeh! – e kishte të qartë bashkëluftëtari i Huseinit.
Gjorgjo ndërronte muhabetin drejt anës më të durueshme:
– A janë të tutë, Huso, krejt varg?
– Ishin para dy muajsh, që atëherë nuk di – këpuste barin Huso i përhumbur.
Përsëri livadhin e përshkoi heshtja.
Huseini më në fund e me shumë zor nxori pyetjen.
– E di ti, Gjorgjo, ç’u bë me shtëpinë time?
E ç’t’u kujtua kjo! Kishte kaluar ditë të tëra në shtëpinë e Husos kur po e ndërtonin. Plumbçin dhe libelin, veç ai dinte të drejtonte punën siç duhet. Rahmetli Junuzi ishte gjallë dhe i thoshte të birit që po bëhej gati të shkonte deri në Zvornik: “E pse kur e ke Gjorgjon? Mjeshtër se jo mahi!”
Ashtu është, me fjalë nuk bëhet më bukur.
– Shtëpia nuk është më, shoq.
– E qëlluar apo e djegur?
– Çka do të ishte më lehtë? Timen e dogjën të tutë, tënden të mitë. Të dytë jemi të pastrehë.
E ndezën për së dyti. Tymi thithej deri te alveola e fundit, mbahej më gjatë se zakonisht dhe pastaj qitej zëshëm. Mbase kjo ua bënte më të lehtë, mbase jo.
Askujt nuk iu bë më lehtë as nga shpresa e Cvijanit.
– Ndërtojmë të reja. Vetëm kokën ta shpëtojmë deri në ditën kur dikush të thotë: boll!
– Cili dikush?
– Dikush – përsëriti Cvijani me theksin që asaj fjale i jepte peshë.
– Hajde nesër ta shijojmë edhe kafen – propozoi Savo dhe i dha fund fiqirimit enigmatik të Cvijanit.
– Keni kafe? – pranoi Huseini.
– Jo gjithmonë, por gjendet – bëri me dije Savo plot autoritet.
– Ne do të marrim xhezven, filxhanët… dhe dru për zjarr.
E ditën e tretë (shumë gjëra vendimtare ndodhën ditën e tretë) kur thirrën njëri-tjetrin nga livadhi dhe mu në drekë u nisën nga llogoret, duke u gëzuar që me duhan do të rrufisin edhe kafe, gjylja e topit ngriti renë e pluhurit mes barit të shkelur dhe qenit. Luftëtarët binin, e pastaj kërcyen si të pakokë dhe vrap e në llogore. Secili në të veten. Në bar mbeti xhezvja e madhe e kaltër nga e cila u derdh uji. Toka e etur e Posavinës e përpiu shpejt. Mbetën filxhanët sa andej këndej. Para llogores së dytë qëndronte kanaçja bri pluhurit të derdhur të kafes dhe këpuca e majtë e Nikiforit.
Cijatja e qenit të madh të verdhë nuk u dëgjua më. As atë ditë, as ditëve në vazhdim.
Përkthim: Qerim Ondozi
Boshko Lomoviq
Boshko Lomoviq (Brezna, 1944) është profesor i gjuhës dhe i letërsisë serbo-kroate, ndërsa karrierën e tij e zhvilloi në gazetari. Ka botuar 40 libra për fëmijë dhe të rritur. Ka botuar poezi, prozë, kritikë letrare dhe arti në revista anembanë RSFJ-së. Është përfshirë në disa antologji, për fëmijë dhe të rritur, në Serbi, Mal të Zi, BeH, Rumani e Rusi. Ai është fitues i shumë mirënjohjeve dhe çmimeve për krijime letrare. Në fund të vitit 2000 iu botuan Veprat e Mbledhura në tetë vëllime (3.500 faqe), botim i "Sveta knjige" nga Beogradi.
Kontakt: boskolomovic@mts.rs
ažurirano: 17/09/21
