Aida Sheçiq Nezireviq
Pogaçja është e nxehtë, e butë si shpirti.
*
“Merr de, merr pak”, këput copën dhe ia afron te fytyra e e kërrusur.
E kapi para qymezit. Ia këputi qafën, duke shfrytëzuar ligjin e më të fortit. E shpuploi me lëvizje të shkathëta rutinore, dhe e hodhi në tenxhere të cilën e mbylli me kapak. Uji tashmë po vlonte kur i pa nga dritarja, të shkujdesur si kalamaj që po luajnë luftërash.
E mbase kjo është veç lojë. Symbyllas, sikur ajo në fëmijëri. Ata numërojnë. Ajo dhe Sejo fshihen poshtë kapakut. Mbi kapak shtrihet tepisoni i kuq, e ruan hyrjen në botën e tyre nëntokësore. Sipër tyre kërcet dyshemeja nga dërrasat e kalbura. Këndon: U ba-s’u ba-sy-të-i-çe-la…
“Po, nuk mundem më atë qelbësirë, oj nënë”.
*
Zemra s’po i rrah qysh duhet.
I rri sipër sikur mbi një zog të rrëgjuar qëkur ka rënë nga ajo. E afron te vetja. Si trevjeçar i vraponte në kuzhinë dhe ia fuste duart në këmishë. Or djalë, a nuk u bë boll? Mezi e hoqi në vitin e katërt.
*
Xhemati ikte nga ajo. Fshihej nga babai. Hajde, o djalë, e thërriste, edhe zemra i dhimbte, por ai e shihte si të huaj. Dhe kështu, vit pas viti. Kur ikte në pyll, me njerëzit e katundit, as që e ktheu kokën. Pylli e hapi gojën, kuçka e poshtër, dhe e përpiu. Si të mos kishte qenë kurrë. Vetëm pemët, të gërshetuar fort, loznin në erën pranverore. E përqeshnin.
*
Mbeti shtatzënë për herë të tretë në agun e luftës. Edhe u gëzua, edhe jo. Donte të lindte vajzë, edhe Hasani donte, e luste. Ajo në fillim ngurroi. Nuk i ka hije, që në prag të të katërdhjetave, me dy djem, të sillet rreth e rrotull me një bostan nën këmishë?
Po, hajde.
Ai mëngjes ishte si çdo mëngjes tjetër.
I ujiste trëndafilat në oborr.
Polici hoqi kapelen dhe iu afrua. Lëvizte buzët, e ajo as që e dëgjoi nga ulërima e vet. Ra në gjunjë, e ai bostani brenda saj i shpërtheu. Lëngjet i rodhën në sipërfaqe. Edhe mishi.
Formë e vockël, e përsosur.
Quhej Enisa.
*
“Nuk po dëgjohen që nga mbrëmë. Kjo nuk është mirë”.
“Ku e ke mendjen, Sejo?”
“Shkojmë”.
“Do të na vrasin, or burrë”.
“Më mirë ata shpejt, se uria ngadalë”.
*
Nuk kthehet mbrapa se e di: shtëpia i hap krahët si foshnja.
Shtëpia thërret: “Tixhaaaaaaa!”
Puthja, bijë, dorën babait dhe nënës së re.
Gjaku i kuq në çarçafin e bardhë.
Peri i kuq rreth dorës së vockël.
Kujdes po e ngulfat me cicë, sikur Hata të vetën.
Pasqyra përballë fytyrës së plakur.
Nuk ka vdekur, ka lindur.
Ka ndërruar jetë.
Nishanë të bardhë, të ashpër, që shkruajnë nëpër qiell.
Lulet. Frutat që përkulen drejt tokës pasi të piqen.
“Tixhaaa!”
*
“Hesht sa herë të të pyesin, dhe nganjëherë lësho shkumë nga goja”.
Ecin livadheve të gjera e të shkreta. Vetëm zogjtë fluturojnë.
“Mirëdita” ia beh njëra mu pranë veshit.
Hatixhja dridh supet.
“Mirëdita edhe ty”.
“Nga je?”
“Nga Mërkoviqi”, i kujtohet katundi i tyre aty pranë.
“E ky, kush është?”
“Djali im. Rade. I sëmurë në kokë, që nga lindja”.
“Aaaa, ke fëmijë të tjerë?”
“Vetëm këtë”.
Edhe Xhemalin, formën e të cilit nuk mund ta përfytyrojë kur i mbyll sytë.
“E ne po shkojmë të vjelim. Sigurisht edhe ti je nisur për atje?”
*
Plaçkitja e shtëpive të boshatisura zgjat tërë pasditën. Dëshpërimi mund të preket me dorë. Nuk ka as stoli, as para.
“I kanë groposur”, nxjerr përfundimin njëra.
“Kur të kalohet me traktor, ka për t’u gjetur”, shton tjetra.
“Po qysh, po ne do ta fitojmë këtë”, thotë e para duke treguar majën e gishtit të madh mes treguesit dhe gishtit të mesëm.
Të tjerat buzëqeshin.
“Ti je nisur për të vjelë pa çantë”, thotë ajo që pretendonte se stolitë ishin groposur.
“Po… më ndali ky fakteqi im. As me të as pa të kund nuk mund të shkoj”.
“E burrin ku e ke, në ushtri?”
Ajo tund kokën: “Ka vdekur para lufte në Prijedor. Ka rënë nga skelet”.
“Qenke vejushë, pra. Si e kishte emrin burri?”
“Milladin Mishoviq”.
“E ti?”
“Nada”.
“Aaaa. Merre këtë qesen time, në të mund ta fusësh atë tenxheren dhe ato sende. Pak ke marrë, për Zotin”.
“Falemnderës… Boll”.
Nisen. Dielli tashmë shtron çarçafin e portokalltë, hap gojën, buzëqeshja i venitet.
Kalojnë kështu, në grup, pranë tre të rinjve në uniforma ushtarake, të shtrirë në bar sikur tufë qensh llaskuçë. Nëse njëri leh, të gjithë do të fluturojnë. Pushkët i kanë pranë, të shpërndara me pakujdesi. Sejo kërruset edhe më shumë, nga goja i rrjedh shkumë. Gratë e shikojnë me dhembshuri:
“Gjynah”.
Shkojnë edhe një kilometër, ndoshta dy, dhe vijnë deri te një udhëkryq.
“Hajde, kalofshi mirë”, thonë gratë.
Hatixhja u bën me dorë, e ato vazhdojnë shtegut të dredhur e të pluhurosur drejt katundit të tyre që shihet nga largësia. Ajo do të vazhdojë. Nuk duan, as edhe ajo që e ka pyetur aq shumë, të dijnë se nga po shkon. Të lodhura e të djersitura, me thasë plot jetësh të huaj, i zhduken nga sytë.
*
Para tyre shtrihet Kozaraci. Është natë. Sytë e shtëpive përreth, të mbyllur. Vetëm qentë cijatin.
“Unë do ta thirrja xha Draganin”.
“Je çmendur, o djalë”.
Kabina e telefonit është e strukur dhe e mjerë, por e gjallë.
“Xhaxhi Dragan?”
Koha ecën si plaka. Fenerët vezulluan si xixëllonja.
“Ngutu!”
*
“Merre edhe pogaçen e nxehtë për rrugë”.
“Falemnderës, Ana.”
Ana i përqafon.
Autobusët presin.
Pas saj e fusin Sejën, në pantallonat e mikut të moçëm të babait, të cilat aq të mëdha i zvarriten nëpër tokë.
*
Autobusi tundet nëpër makadam, kërcet sikur nofulla artificiale. Sejo fle me faqen në pëllëmbë. I ngjan vdekjes. Të gjithë burrat në atë autobus i ngjajnë vdekjes.
Edhe vdekja u ngjan atyre.
*
Mali, në shenjë mirëseardhjeje, shfaq dhëmbët e hirtë të prishur.
“Ndal”, ulërin dikush. “Nxirrini”.
Hatixhja me pëllëmbë fshin pluhurin e hirtë nga xhami. Shikon pamjen. Burrat me pushkë sillen rrotull. Si kacabunj, Zoti më faltë.
“Policia”, thotë një zë i sertë. “Kontrolli”.
“Çka është kjo? A nuk do të shkëmbehemi?”
Burrat i nxjerrin nga autobusi. Ca rezistojnë. Ca nuk kanë fuqi. I nxjerrin me zor. I radhisin pranë njëri-tjetrit si fëmijët kur i radhisin veturat plastike.
Këta që i kanë ndalur bisedojnë. Diskutojnë. Hatixhja i shikon.
Të rinj janë këta djem të armatosur, së paku shumica prej tyre. Të prerë nga barku i nënës, me qumështin e saj janë ngushëlluar. Me këmbë vocërrake i kanë provuar hapat. Sikur fëmijët e saj. Mezi i thoshin shkronjat në bankat shkollore dhe vraponin me erën livadheve me diell. Sikur fëmijët e saj.
Kush i paska detyruar të vinin këtu, në këtë humnerë, mbi këto shpate?
Njëri bërtet. Flokëkuq e thatanik sikur Seadi. Nuk mundet. Nuk do. Tund kokën aq fuqishëm sa duket se kafka do t’i shkëputet nga qafa.
“Eh, atëherë edhe ti do të shkosh me ta, ta qiftë qeni nënën”, bërtet dikush.
Ky bie në gjunjë. Qan.
*
“Unë, bre, dua të ha”, thotë një mustaqosh i madh hundpulë. Duhet të jetë ndonjë epror, i shihet nga fytyra dhe qëndrimi. Qëndron më larg se të tjerët, dhe nga çanta në krah nxjerr diçka. “Kam konzervë, po nuk kam bukë. A ka dikush bukë, djema?”
Një apo dy prej tyre rrudhin supet, të tjerët nuk i kushtojnë vëmendje.
“Ah, krejt e keni ngrënë, ju shkërdhefsha, të rinj e kurrë nuk ngopen”.
“Kam unë pogaçe, a deshte?”
“Ama”, thotë dhe pastaj i shikon sytë e frikësuar të Hatixhes. Dhurata e Anës, e mbështjellë me një leckë pambuku pembe, u zhduk në duart e tij.
*
Dielli shtron çarçafin e kuq. Ushtarët qëndrojnë prapa kolonës së të vdekurve të gjallë. I shtyjnë përpara drejt cepit të shkëmbit. Të vdekurit e gjallë lëkunden.
Ai të cilit ia kishte dhënë pogaçën ia ngjet Hatixhës tytën për lukthi.
“Ti, grua, hajde këtu me mua. Edhe ai i vogli yt, le të shikojë”.
*
Nis t’i shtyjë drejt pyllit, i shtyn para vetes. Hatixhja në shpinë e ndien shtypjen e metalit të ftohtë. Tash do të flejë me të. Do t’ia heqë brekët dhe prapanica lakuriqe do t’ia prekë gurët e vrazhdë. Do t’ia hapë këmbët. Do t’i futet brenda, ai përmbi, gurët përfundi.
Ajo do të vikasë para se…
A do ta vrasin Sejën para apo pas kësaj?
“Kthehu, grua”.
Ma vrit së pari djalin, të mos shikojë…
“Andej”, tregon burri me gishtin e trashë drejt kaçubeve, “ikni”.
*
Travniku ka park dhe banka. Në një të tillë, buzë njëfarë busti të bardhë pa kokë, të ngjitur për njëri-tjetrin, kalojnë natën. Sejo fle me kokën të mbështetur për supet e saj. Ajo qesh. Nëse e merr gjumi, Sejës mund t’i vijë vdekja.
Vdekja dhe Sejo ngjajnë si motra me vëllain.
Nuk e jap. Nuk e jap.
*
I pret para kazermës. Thatanik, në uniformë ushtarake, bjond i qethur shkurt. Ushtar i vërtetë. I afron te vetja. Atë me një dorë, Sejën me tjetrën. Ia plas vajit, si lokomotivë.
“Qysh… qysh?”
“Pogaçja na shpëtoi, bir”.
Përkthim: Qerim Ondozi
Aida Sheçiq Nezireviq
Aida Sheçiq Nezireviq (Zenicë 1978) me profesion është lektore. Është fituese e çmimit Fra Grgo Martić për debutimin e saj poetik "Lutke" (2011), çmimit të Fondacionit për botueshmëri FBeH për romanin "Vraćanja" (2020), çmimit III në konkursin Write Queer (2021), çmimit II në konkursin Marija Jurić Zagorka (2022) dhe çmimit për monodramën më të mirë në festivalin rajonal Inbox (2022). Ka qenë pjesë e festivalit letrar Na pola puta (2018). Shkruan poezi, prozë, drama dhe përralla, lekturon dhe lufton për barazinë gjinore në gjuhë.
Kontakt: aida_secic@yahoo.com
ažurirano: 02/03/23
