Sanja Raduloviq
Banjoja është vendi ku mund të qaj me zë. Atje zhurma e ujit nga dushi mbizotëron dhe përpin rrënkimin tim. Më kujtohen fjalët e nënës Mos qaj! Bëhu e fortë! Ato fjalë në mendjen time e barazuan dobësinë me lotët dhe jetoja në një lloj identifikimi të heshtur derisa nuk u rrita mjaftueshëm për të mësuar se lotët janë shëruese. Që atëherë nuk i përpij më, por kur i lëshoj lirshëm ende përdor banjon dhe dushin. Kjo është hapësira ime për lot, siç është qielli hapësirë për fluturimin e dragojve prej letre.
Një shikim i orës më sjell ndërmend se nga ritualet në listën e pritjes qëndron kafja, e nga koha në dispozicion ka nja njëzet minuta. Derisa pres ujin të vlojë, rregulloj flokët, kontrolloj a janë të mbyllura dritaret, a i kam fikur të gjitha pajisjet, duke përfshirë edhe hekurin, mbretëreshën e „s’e di a e kam fikur“ pajisjeve. Diku kam lexuar një konstatim qesharak se gratë dinë çka kanë bërë sot e tri vjet në orën pesëmbëdhjetë e tridhjetë minuta, por nuk dinë nëse e kanë fikur hekurin mëngjesin e sotëm. Mua kjo më ndodh rregullisht. Gjithmonë më ndodh të mos di nëse e kam mbyllur derën e shtëpisë, madje as nuk di përse ende e ruaj çelësin e shtëpisë e cila u rrënua tash e sa kohë dhe në gjurmët e së cilës u ndërtua një objekt afarist. Do ta kisha admiruar sikur sa herë që kaloj pranë tij të mos më kërcente nga syri kujtimi për shtëpinë tonë. Përpara shtëpisë gjelbërim, park i vogël. Drunj halorë dhe trëndafilë të mbjellur rreth e qark. Një vishnjë e cila kurrë nuk ka dhënë fruta si duhet, e edhe ato pak fruta që na dhuronte ishin të hidhura dhe të imëta. Përpara shtëpisë – oborri me pllaka ideal për ngasje të bicikletës, por idealja nuk ekziston, e në rastin e bicikletës për ta dëshmuar atë teori u kujdes nëna. S’ka ngasje të bicikletës, mund të rrëzohemi e ta thyejmë kokën, këmbën dhe kushedi se çka mund të na ndodhë… Nëna si nëna, përpiqet t’i parandalojë të gjitha fatkeqësitë, por kot! Jeta s’do të ishte jetë dhe s’do ta mbante medaljen e vështirësisë sikur të mos na sillte këmbë dhe duar të thyera, ëndrra dhe shpirt të thyer, por kjo vjen më vonë, kur rritemi apo të paktën kur e bëjmë hapin në hajatin e pjekurisë…
Përpara shtëpisë shoh një mace bardhë e zi e cila ka kohë që i bie harpës bashkë me engjëjt dhe nëse ajo lart është sadopak e ngjashme me ligjet e tokës, me siguri nuk i ka mbetur shumë deri në pension, ndërsa unë po e shoh të re dhe jo aq të kujdesshme, të shtrirë në rrugë pa dhënë shenja shprese se do t’i ushqejë më të vegjëlit e saj, të cilët i ka braktisur përkohësisht, dhe dëgjoj zërin tim, i them gjyshes të shkojë të shohë a është gjallë macja. E unë e di se nuk është, e di edhe gjyshja, edhe pse shkon për të kontrolluar atë që duket sheshit. Që atëherë unë i shpëtoj macet; ndaj atyre bardhë e zi kam simpati të veçantë.
Si ka mundësi që pas kaq imazhesh mund ta dëgjoj zhurmën e ujit i cili është rrugës për t’u avulluar dhe për t’u bërë edhe një kafe e pasuksesshme tingujt e së cilës ma kujtojnë dushin e lëshuar, dhe prapë më dalin lotët? Si t’u shpjegoj lotëve se kjo s’është ajo zhurmë e ujit kur ato guxojnë të dalin jashtë? Si ka mundësi që pas kaq imazhesh mund ta shoh objektin afarist? Më vjen t’ia shpjegoj atij objekti të madh shndritës se në këpucë të tij jeton një botë e madhe, e mbyllur në një ditë tetori, në një vjeshtë të vonshme, shumë të frytshme, kur edhe vishnja ishte më e ëmbël se zakonisht, e kumbullat asnjëherë më të mëdha, më të lëngshme, më të kaltra. Si t’ia shpjegoj kujtesës se ka ardhur koha t’i japim fund kësaj? Ia premtova Nomadin me taka dhe kjo tash merr fund, të gjitha do t’i shkruaj, do ta përcjell përmbajtjen e kujtimeve të mia në letër, dhe letra do të bëhet pronare e së kaluarës sime. Në këmbim do ta marr jetën e së tashmes. Për ta përmbushur pjesën time të marrëveshjes, rrugës për në punë, në autobusin e qytetit me numër dyshifror, shkruaj:
„Nëna nuk ishte në shtëpi gjithë ditën. E pazakonshme për të. Fatmirësisht dita është e mirë, gjuajtjet nuk dëgjohen as nga larg. Të mos ishte kështu, do të isha tmerrësisht e brengosur. Kështu jam vetëm e habitur. U kthye para muzgut. Për të parën herë pas shumë kohësh pashë në fytyrën e saj një shkëndijë, njëfarë drite që po lindte. Më vinte mirë për këtë. Por nuk kaloi as edhe një çast dhe gëzimin ma turbulluan fjalët e saj se nesër do të nisemi herët në mëngjes, me t’u ngrysur, se do të ecim gjatë dhe se duhet të mendoj mirë çka do të marr me vete sepse më nuk do të kthehemi këtu. Lufta nuk vonon. Dimri troket në derë. Kishte disa fjalë të arsyeshme me të cilat nëna përpiqej ta zbuste trishtimin tim të qartë. Çka mund të mbajnë supet e plogështa të fëmijës? Shumë më shumë se ç’mendon fëmija. Vendosa ta merrja albumin me fotografi, lodrat prej pelushi dhe ca rroba. Dukej se ato ishin thesari im sepse qeniet e gjalla nuk mund t’i merrnim me vete. Qenin duhet lënë pas. Qeni, i zakonshëm për nga besnikëria, ngjyra, raca. I pazakonshëm për nga fakti se ishte hero i cili nuk na braktisi, edhe pse fatkeqësinë mund ta ndiente para nesh. Për të mendoja më së paku, në kokën time fëmijërore nuk kishte aq vend për trishtim. Gjithçka ishte mbushur, edhe lista e pritjes prej disa dekadash ishte e mbushur. Qenit i erdhi radha para pak kohe, kur vendosa ta shkruaja Nomadin. Për shkak të sigurisë nuk guxova t’i them askujt për largimin tonë. Bëhej fjalë për kalimin e jashtëligjshëm të kufirit përmes një fushe pjesërisht të çminuar, për nevojën e pastër për ta shpëtuar jetën e thjeshtë dhe të vetme. Ishim pa dru në prag të dimrit, pa ide se ku gjendej babai im, a ishte gjallë, nëse po, si do të kthehej në shtëpi kur te ne mund të vihet vetëm përmes vijës ajrore, e ai nuk është zog. Po sikur të ishte, atëherë edhe ne, pasardhësit e tij, do të ishim të paktën gjysmëzogj, e mbase edhe me një krah do t’ia dilnim më shumë se me dy këmbët. Mbase do të mund të fluturonim dhe të merrnim ca drurë për ngrohje, pak nga pak, trung pas trungu, mbase do të mblidhnim mjaftueshëm për dimër. Ashtu siç zogjtë bëjnë folenë, degë pas dege. Dashuria ime ndaj zogjve buron nga pafuqia ime njerëzore. Të isha zog, mbase do të mund të gjeja edhe pak ushqim, këtu ushqim më nuk kishte. Rezervat harxhoheshin, çdoherë e më rrallë vinin aeroplanët të cilët mbi stadiumin e futbollt lëshonin paketa me ndihma humanitare. Paketat mbërrinin kryesisht natën, të shënuar me mjete fluoreshente që dukeshin si mbiujëse. Pas disa ditësh „mbiujësja“ s’bënte më dritë në errësirë dhe pastaj më së shpeshti përdorej si varëse çelësi. Kushedi kur do të vinë paketët e radhës? Kush do të na lajmërojë dhe si do të shkojmë deri atje? Duhej të heshtja. Nëna kishte të drejtë. E kam kuptuar seriozisht, ndryshe as që kam pasur mundësi. E njëkohësisht dhembja dhe dashuria për shoqen ma shtypnin krahërorin. Po shkoj pa u përshëndetur, pa shpjegim?! Mos vallë u kthye kulçedra e pabesë e cila i përpin marrëdhëniet e mira, siç tregonin të mëdhenjtë? Si të shkoj ashtu, thjesht? Ç’është jeta pa ata të cilët i do? E dija se ajo do të vinte mëngjesin e nesërm, si çdo ditë para kësaj, se do ta sillte elbin e bluar në gotë dhe se do të shpresonte ta pimë së bashku. Ishte ky zëvendësim i suksesshëm i kafes, në kuptimin ritual, se për shije kush nuk mërzitej më.
Në mbrëmje vonë kur nëna, vëllai dhe gjyshja ranë në gjumë, nën dritën e kandilit ia shkrova një letër përmbajtja e së cilës për fat të keq nuk më kujtohet. Shumë vite më pas dëgjova se përmbajtjen e asaj letre e kishin lexuar në një radio-stacion dhe se të gjithë kishin qarë. Se si kishte arritur letra deri atje kurrë s’e kam kuptuar. E di se së pari e kishte gjetur personi të cilit edhe i ishte kushtuar. Nuk shkova pa u përshëndetur. Nuk e tradhtova askënd! Për mua që sapo isha nisur rrugës së jetës me një repertor të gjerë tradhtish ende të papaketuara e të llojllojshme, ky ishte ngushëllim, sado i vogël.
U nisëm në çastet kur nata dhe dita flirtojnë plot gjallëri. Sipas zakonit apo kushedi përse e mbylla derën dhe çelësin e futa në xhep. Shkuam në këmbë, pastaj me traktor. Më kujtohen njerëzit, fytyrat e tyre, gratë kishin shami të lidhura rreth kokës, dhe shikoheshim ashtu kalimthi, e njëkohësisht edhe thellë. Pas traktorit përsëri i vinte radha ecjes, kësaj here nëpër një shteg të gjatë një metër. Gjithkund rreth e rrotull kishte mina. Ecnim në kolonë, një pas një, dhe heshtnim. Më rëndonin lodrat prej palushi dhe më shkonte mendja t’i hidhja. Megjithatë, nuk e bëra këtë. Si të vendos cilën ta hidhja? Të gjitha ishin kujtime. Ta hedhësh kujtimin në atë çast ishte mëkat i pafalshëm. Nuk e kam ditur që kujtimet do të ma ruanin atë gjest me aq përkushtim dhe se ato mua kurrë nuk do të më largojnë nga skutat e tyre. Durova barrën e botës fëmijërore pa më shkuar mendja se kjo është prova gjenerale për krejt ato barra të moshës madhore. Kur mbërritëm, njëri prej ushtarëve më dha një çokollatë. I buzëqesha. Nuk e dija cilës ushtri i takonte. Kurrë nuk e mora vesh. Shumë vite më pas habitesha përse njerëzit në fotografitë e përbashkëta të ushtarëve me fëmijë shohin kiç propagandistik. Në botën time ajo pamje kishte ngjyrë tjetër, ngjyrë vishnjesh të kuqe, të imëta dhe të hidhura, por të gjalla.“
Sheshi Slavija – më trembi altoparlanti dhe shënoi kthimin në realitet. Futa lapsin dhe fletoren në një çantë të madhe dhe u ngrita. Përpara meje qëndronin shumë objekte afariste të mëdha dhe të shndritshme. Ktheva shikimin në anën tjetër. Hekuri? Hekurin e kam fikur?
E pllakën? Shtëpinë e kam mbyllur.
Përkthim: Qerim Ondozi
Sanja Raduloviq
u lind më 19.12.1975 në Teshanj (BeH). Ka botuar dy përmbledhje me poezi: Lepet krila majke ptice (2015) dhe Prstohvat maslačka (2017). Ka qenë pjesë e mbi 60 koleksioneve dhe përmbledhjeve të poezisë të botuara në Serbi, Kroaci, BeH, dhe Bullgari. Poezitë e saj janë përkthyer në bullgarisht dhe italisht, dhe janë shpërblyer nëpër konkurse regjionale dhe ndërkombëtare në Itali. Tregimi i saj Nomad na štiklama në vitin 2016 është shpërblyer me çmimin e parë në konkursin rajonal të revistës Avlija Rozhaj për tregimin më të mirë të shkurtër. Jeton në Doboj (BeH).
Kontakt: sanjara75@gmail.com, https://www.facebook.com/sanjamillion
ažurirano: 31/01/20
