Tatjana Sikima
Mes shtegut të pluhurt, ku mesdita puq diellin, këmba-këmbës dhe i rraskapitur, duke tërhequr palltën si një dënim të rëndë, në çizme që s’nxitojnë kund, Kosta po shkon diku.
Bën vapë e madhe, dielli përcëllon, e ai me palltë. Kapotë, me gjasë. Ku na mbiu kapota në pikë të verës, Kosta këtë s’e ka aspak të qartë. Sot gdhiu nën të, kur heshtja i mbuloi të gjallët, e të gjallët parë s’i kishte.
Ecën Kosta. I zbrazët është ky shteg. As qen as mace, as edhe një gjinkallë t’ia krisë këngës.
– Në dollap! – kështu shkon dhe përsërit, si të qe kjo ndonjë hajmali e cila e mbron nga heshtja, e gjëmon.
– Në dollap, vogëlush, në dollap! – thotë, e as vetë s’e di kujt dhe pse.
Mbrëmë, teksa rrinin në një hendek – ai, Vojini i vogël të më vrasësh nuk më kujtohet emri i tij dhe Zoka; thotë Vojini i vogël se do të ndezë një.
Zoka nuk e lejon.
– Në mëngjes kur të vijë ndërrimi, e kjo i bie si njëfarë këshille – kujton Kosta se ç’i tha Zoka djalit, e ajo kapotë ia shtrëngon supet sikur qefini mbi ditën që është e thuajse s’vjen dot.
Djali këmbëngulte, duhanin e kishte nisur në luftë, e tash kujton se për sa kohë që është aty në hendek duhet ta ndezë një, kuvendon Kosta me veten.
Kështu ecën e njëfarë terri brenda tij s’i ndahet.
Barrë e madhe është kjo, në mes të ditës, kur lodhja verore, përcëlluese e mbërthen njeriun si kur një pishë të vogël të marrshme, me një anë, e rëndon ndonjë tufë zogjsh.
Nga ajo anë e shtegut, andej nga vjen pluhuri, këmba-këmbës, e i rraskapitur, dy ditë i palarë, ama i gjallë, vjen Martini.
Sa vrapon, sa ndalet, sa shikon, thuajse ka humbur rrugën. Nuk di Martini se nga shkon, vetëm di se ku dëshiron të mbërrijë. Në shtëpi, pranë djepit, ku e lindur tre muaj më parë, fle Martina.
Martini ka por nuk ka ushtri, sepse ushtria i ka shkuar pa të, nuk ka as çka të hajë, i uritur si Kosta, nuk ka as biletë që do t’i tregonte se ku është dhe për ku është nisur, sepse Martini mbrëmë, mes hallakamës e katrahurës, bëri gjumë të mirë në një ahër të huaj të shkretë. Në mëngjes gdhiu i vetëm në botë.
Aty, në fshat, nuk e gjetën askënd sepse njerëzia tashmë i qe dhënë vrapit.
Martini nuk preku asgjë, nga frika, nuk pati guximin të shikojë as në shpajz as nëpër dhoma, vetëm nga dollapi mori një shtekë Filter 57 e cila qëndronte ashtu e vendosur bukur, si të qe ndonjue stoli, pranë figurinave të hareshme marinarësh trashalluqë, dhe fotografi të vjetra të njëfarë djaloshi mbi një gomar thatanik, nga ca detëra më të mira.
Pse e mori atë shtekë me cigare, as vetë s’e di. Të merret me diçka deri në shtëpi, e nga aty deri në shtëpi nuk di si do të mbërrijë. Mbi shpatull i varet pushka, jo si ato në orët e Mbrojtjes dhe Sigurisë dhe e cila tash e tri ditë po e mundon. Martini është frikacak dhe atij togeri të zgjebosur ia prishte fort nervat.
As Kosta nuk e di a do ta flakte atë kapotë a do të gjëmonte. Buzët e thata dhe dora e dridhur ia shtrëngon revolen, nuk e di në e ka gjetur rrugës apo është e tij, ashtu pa mend, as gjallë as vdekur. Nuk i lëvizin imazhet, thuajse jetë nuk ka pasur kurrë e kjo tash, kujton, krejt kjo është nafakë e tjetërkujt, të cilën ai duhet ta shkundë nga vetja, por nuk di se si.
*
Vojini i vogël diku para agimit shkrepi çakmakun, më shumë nga frika, kur diçka shushuriti.
– Bash po më ndizet një – tha.
Deshi Kosta t’i thoshte që kur të shkojë nesër poshtë në fshat, në shtëpi, të ndalet tek ai dhe në dollap ka cigare… kur ja.
– Të kujt jeni ju? – u dëgjua, pranë agimit, e matanë hendekut.
Vojini i vogël u përgjigj menjëherë. Mendoi se kishte ardhur ndërrimi, donte të binte në shtratin e butë e me aromë. Dhe kaq e pati nga të gjitha ditët e agimet.
Në të shtëna ra Zoka dhe Vojini i vogël mbi të. Në atë hallakamë, katrahurë, në hendekun e fortë e të thatë ranë trupat, këta dhe ata, të tyret dhe tonët, numëron Kosta siç mban mend, e të gjitha trupat tash duken njëjtë, të rëndë e të ngrohtë. Dhe Kosta disi u gjend poshtë tyre, pa vetëdije nga frika, si i vdekur.
E i vdekur nuk është, vetëm është mbuluar nga vdekja e poshtë shpatullave i rrjedh gjurma e gjakut e cila thahej shpejt në natën e ngrohtë verore dhe asgjë më shumë, ama bash asgjë.
Dhe ndërsa agu çau errësirën, edhe këta edhe ata, edhe pushkët edhe shpërthimet u shpërndanë gjithandej dhe fluturuan, dikush drejt e në vdekje, dikush ta mbijetojë atë që s’mund të mbijetohet. Njëri prej diku hodhi njëfarë kapoti mbi të rënët dhe mbi të, dhe la pas vetes kutërbimin e vdekjes dhe heshtjes. Nga e morën atë kapotë në mes të verës, zot i madh ç’botë e çmendur, mendon tash Kosta dhe tund dorën, thuajse nga shpatullat përpiqet t’i shkundë të gjithë ato trupa të ngrohtë.
E nga ai rrjedhin mendtë dhe fluturojnë, fluturojnë, mu si livadhi plot me xixëllonja, do t’i plasë koka, mendon.
Ja, kështu e zuri mëngjesi Kostën, pa vetëdije, dhe tash me një kapotë të vdekur, si me mikun më të ngushtë, me aromën e gjakut dhe pa mend, ja shkon shtegut të pluhurt, i dënuar me jetën e mbijetuar.
S’e ka Kosta haberin se çka ka ndodhur. Ata të tre lart, në atë çukë, prisnin ndërrimin e rojës, dy nga dy ditë ndërroheshin, në kodër, larg fshatit dhe shtegut, askund, duke mbajtur linjën, e ç’është kjo linjë, dreqi e marrtë, mendon Kosta. E për ato dy ditë u zhduk një botë e një popullsi e tërë.
Kosta këtë nuk e di. Atij mendja i ka ikur që mbrëmë dhe tash si një lugat ecën shtegut të shkretë.
Martinin e morën para tri ditësh, kishin mungesë. Derisa po flinte në ahrin e huaj, në fshatin për të cilin askush s’di gjë, u ngrit ushtria, në aksion, dhe ai zgjebaniku askujt nuk i tregoi se po e kërkonte. Ose nuk donte, kush e di.
Dhe tash ai në atë shteg, për taksirat, me shtekën e cigareve nën krah, në mëngjes i harruar në ahër dhe i gjetur vetë me veten, e sheh Kostën nga larg.
Në atë shteg do të takohen.
Kapota e pluhurt e rënduar dhe ata të dy.
*
Martina është shtatë vjeçe. Shkolla po organizon një ngjarje dhe nëna është në rendin e parë. Aty, afër, ndihet aroma e lumit. Nëna, kur e shikon, provon të buzëqeshë. Kjo është ajo që, përherë, në fund, mbetet, shpresa se gjithçka do të kalojë, dikur, se do të qetësohet shpirti, se do të ketë ende diell. I kishte premtuar vogëlueshes se, me të mbaruar viti shkollor, do të shkojnë në bregdet.
Vanja është në klasë të tretë, në Nish. Qëkur mban mend, nëna e saj u plak para kohe, në orën katër e gjysmë të mëngjesit nxiton për në furrë, tash punon aty, nuk mund të jetë mësuese kur vazhdimisht po shpërngulen. Së pari në një shtëpi, pastaj në tjetrën, pastaj në një dhomë të vogël, pastaj në një banesë të vogël dhe kështu adresat sa vinë e shtohen. Vanja nuk ka shoqe, por e ka gjyshen. Gjyshja përherë është e trishtë. Gjyshja nuk është nëna e nënës së saj. Ajo është nëna e babait të saj, por babai nuk është më. Gjyshja përditë flet për të njëjtën gjë, se si atje, në fshat, e ka një fotografi ku babai është mbi gomar. “Babi yt ishte në bregdet, vërtet ishte!”, kështu thotë gjyshja, thuajse kjo është gjëja më e madhe në botë.
Edhe Vanja do të donte ta shihte detin.
*
Mu në mes të atij shtegu qëndrojnë Kosta dhe Martini. Të vetëm, dy botë të humbura mes rrëmujës dhe marrisë.
Martini do të bjerë i paru, aty në shteg, me shtekën e cigareve nga dollapi i Kostës, për dy plumba më i rëndë, i lemeritur, kur në sekondën e fundit të jetës e kupton se kurrë më s’do ta shohë Martinën.
Para Kostës, kur të vijnë tre veta, do të shpërthejë drita e ditës së kthjellët, dhe Vanja në bicikletë, u lëshua, e ai vrapon ta mbajë të mos i lëndojë gjunjët. Dhe disi do t’i vijë lehtë dhe mirë, kur të mbarojë gjithçka dhe pasi ta shkundë nga shpatullat kapotën e huaj të kërrusur.
Ata tre veta do ta marrin Martinin. Kosta do të mbetet në shteg. Dhe zhegu mbi trupin e tij do ta mbulojë pluhurin.
Martinin do ta njohë nusja e tij në morgun e ftohtë të spitalit lokal dhe do të gjëmojë deri natën vonë. Do ta prehin fqinjët, e atë do ta varrosin me nderime e Martinën do t’ia shkollojë shteti dhe çdo vit do t’i vijë njëri nga ata tre që e sollën, të pyesë mos i duhet asaj ndonjë gjë. Do t’i rrëkëllejë nja dy gota raki, do ta pijë kafen dhe deri në mot askush s’do të pyesë më asgjë. E ajo përnatë do të vazhdojë ta fusë kokën mes jastëkësh dhe do të qajë.
Snjezha e tij Kostën s’do ta gjejë kurrë. Do t’i shtrëngojë pëllëmbët me djersë, do të mundohet parreshtur dhe do të shkojë në ato identifikime, do t’ia marrë shënimet Kryqi i Kuq, shoqatat, do të kërkojë nëpër lista dhe do t’i vizitojë ca organizata, do ta thërrasin dy vitet e para të flasë para punëtorëve socialë të cilët vijnë nëpër banesa kolektive për t’i ngushëlluar fatkeqët dhe pastaj gjithçka do të shukatet. Secili do t’i premtojë nga diçka dhe askush s’do t’i japë gjë. Do të mbetet Kosta atje diku, i pagjetur. Do të shkojë Snezha andej e këndej, s’do të mbërrijë askund, do ta tërheqë me vete nënën e Kostës deri në vdekje dhe çdo mëngjes do të mendojë se mos është ndalur jeta apo sa ka filluar të shkërmoqet.
*
Në një pasdite të vonë gushti, kur zhegu bëhet më i madh nga dielli, e qielli i ulët e i kthjellët, Martina dhe Vanja do ta lëshojnë secila peshqirin e vet në plazhin në Makarska.
Martina shkon aty çdo vit, që kur ishte e vogël, nëna gjithmonë e çonte.
Vanja po vjen për herë të parë, burri donte të shkonin aty, thotë sivjet pa Greqi, fort brengoset ai, e ajo edhe kënaqet edhe mërzitet, thuajse është fajtore për diçka.
Martina do ta hapë çadrën, pak tutje, do t’i vë syzet e diellit, do ta hapë librin. Djali do të luajë pranë saj.
Vanja, as dhjetë hapa tutje, do t’ia rregullojë kapelën djalit të saj.
Dhe pastaj vogëlueshët e tyre, gati së bashku, secili nga peshqiri i vet, do të vrapojnë drejt asaj pike ku deti puqet me bregun dhe ku rrezet e marrshme të diellit të pasditës përplasen për sytë e hareshëm kalamajsh.
Nuk do të dihet.
Djali i martinës do të mbledhë guralecë, me kyçet në ujë të ngrohtë.
Dhe më pas djali i Vanjës, çamarrok dhe buzagaz, aty në cekëtinë, do t’ia japë edhe tri të tijët.
Pastaj së bashku do ta ndërtojnë një pallat të vockël në të cilin do të ketë vend për dy fëmijëri dhe një det, det të madh.
Përkthim: Qerim Ondozi
Tatjana Sikima
Tatjana Sikima lindi në vitin 1973 në Sisak, RS Kroaci, RSFJ. Aty në vitin 1979 u bë pioniere, dhe aty në paqe përfundoi shkollën fillore dhe të mesme. Gjatë shkollimit, u shpërblye me një numër çmimesh për poezi. Nga viti 1991 jeton dhe punon në Beograd. Punon si gazetare dhe producente në Zyrën e Korrespondencës së Radiotelevizionit Austriak ORF. Shkruan tregime të shkurtra dhe poezi, dhe ndonjëherë merr çmime në konkurse kur i kujtohet të paraqesë ndonjë punim. Deri më tani punimet i janë botuar në revista të ndryshme kulturore. Është nënë dhe gjyshe.
Kontakti: FB @tatjana.kovacevic.s
ažurirano: 05/03/25
