Татјана Сикима
По правливиот друм, каде што пладнето се спојува со сонцето, нога пред нога и паднат од нога, влечејќи го капутот ко тежок к’смет, во чизми што никаде не брзаат, Коста оди некаде.
Жега е, фатија горештините, а тој го влече капутот. Шинел, изгледа. Од каде шинел среде лето, на Коста тоа никако не му влегува в глава. Од под него утринава стана, кога тишината ги прекри живите, а живи немаше видено.
Оди Коста. Празен е друмот. Ни куче ни маче, а бе, еден единствен жегалец да му запее.
– Во креденецот! – така оди и повторува, како да е тоа некаква амајлија што го штити над тишината, а урла.
– Во креденецот, мали, во креденецот! – вели, а ни самиот не знае кому и зошто.
Ноќеска, додека седеа во некој ендек – тој, Војин малиот да ме убиеш сега не можам да му се сетам на името и Зокo; вели малиот Војин дека би запалил.
Не дава Зокo.
– Изутрина кога ќе стигне смената, тоа веројатно му доаѓа како некаков совет – мисли Коста што му кажа Зоко на малиот, а оној шинелот му ги притиска рамената како покров над денот што постои, а како никогаш да не би го било.
Малиот навали, пропуши во војната, па сега мисли кога и да седне тука во ендеков, мора веднаш да запали, си зборува Коста самиот со себе.
Така оди и сè некоја темнина стои, во него.
Страшен тег е тоа, сред бел ден, како омарнина летна, врела, го притиснува човека, како кога на малата срамежлива смрека, долу низ падината, ќе ѝ натежне јато птици.
Од онаа страна на друмот, од каде што налетува прашината, нога пред нога, а од нога паднат, два дена некапен ама жив, иде Мартин.
Малку ќе поттрчне, малку ќе застане, малку ќе се обѕре, сè како да заталкал. Не знае Мартин каде оди, само знае каде би сакал да стигне. Дома, до колевката, каде што пред три месеци родена, спие Мартина.
Мартин има, а нема војска, зашто војската му замина без него, нема ни што да јаде, гладен ко Коста, нема ни карта што би му кажала каде е и каде тргнал, зашто Мартин сношти, среде немило и недраго, фино заспа во пуста туѓа штала. Утринава се разбуди сам на светот.
Тука, во селото, не затекнаа никого зашто народот веќе се даде во бегство.
Мартин ништо не чепкаше, од страв, не се осмели да ѕирне во шпајзот ни по собите, само од креденецот зеде штека „филтер 57“, која стоеше онака фино наместена, како да е украс некаков, покрај веселите фигурички од дебелите морнари и старите слики од некое момченце на слабникаво магаре, однекаде од некои подобри мориња.
Зошто ја зеде таа штека цигари, не знае ни самиот. Да има што да прави до дома, а од таму до дома не оти знае како ќе стигне. На рамо му е обесена пушка, каква што немаше на часот по ОНО и ОСЗ, и со која веќе три дена се мачи. Мартин е плашлив и на оној рошав десетар страшно му одеше на нерви.
Ни Коста не знае дали да го фрли шинелон или да лелека. Суви му се усните и растреперената рака го стега пиштолот, не знае дали го нашол попат или е негов, онака избезумен, ма ни жив, ни мртов. Не му бегаат сликите, како живот никогаш да немало и ова сега што му е, си мисли, ма тоа е некоја туѓа нафака, која тој мора да ја истресе од себе, а не знае како.
*
Малиот Војин негде пред зори чкрапна со запалката, повеќе од страв, кога нешто шушна.
– Баш ми се пуши – рече.
Сакаше Коста да му каже кога ќе дојде изутрина долу в село, дома, да сврати кај него и дека во креденецот има цигари… кога, ете ги.
– Чии сте? – се чу тука, малку пред осамнувањето, а преку ендекот.
Малиот Војин веднаш се јави. Мислеше дека стигнала смената, му се брзаше в кревет, мек и мирислив. И тоа му беше сè од сите денови и осамнувања.
Во пушкарењето паднаа Зоко и малиот Војин преку него. Во таа збрка, врева, во тврдиот исушен ендек испопаѓаа тела, на овие и оние, нивни и наши, пребира Коста по сеќавањето, а сите тела сега му изгледаат исти, тешки и топли. И Коста некако успеа да стаса под нив, онесвестен од страв, ко мртов.
А мртов не е, само е натопен со смртта и низ рамото му капе драсната трага крв што брзо се сушеше во топлата летна ноќ и ништо повеќе, ама баш ништо.
И додека зората се распука под мракот, и овие и оние, и пушките и тресоците, се растрчаа насекаде и одлетаа, некој право в смрт, некој да го преживее тоа што не може да се преживее. Еден од некаде нафрли некаков капут преку мртвите и преку него, и остави зад себе реа на смрт и тишина. И од каде му е тој капут среде лето, мили Боже, полуде светов, мисли сега Коста и сè прави со раката, како да сака од рамењата да ги истресе сите оние топли тела.
А од него тече разумот и лета, лета, ама точно како ливада полна светулки, ќе му пукне ли главата, мисли.
Ете, така Коста претрга до утрото, во несвест, и сега со мртвиот капут, ко со најдобар другар, со мирис на крв и избезумен, ене го оди по правливиот пат, казнет со преживеаниот живот.
Врска нема Коста што беше тоа. Тие тројцата горе, на чуката, чекаа смена на стражата, на два по два дена се менуваа, на ридот, далеку од селото и од друмот, никаде, држејќи линија, а што им е тоа линија, мајку им, мисли Коста. А за тие два дена исчезна цел еден свет и народ.
Тоа Коста уште не го знае. Од него разумот изветреа уште ноќеска и сега како страшило оди по пустиот друм.
Мартин го собраа пред три дена, им притребаа луѓе. Додека тој спиеше во туѓата штала, во селото за кое ништо не знае, се крена војската, во акција, и оној рошавиот никому не му кажа дека го бара. Или не сакаше, кој ќе го знае.
И тој сега по тој друм, по несреќата, со штека цигари под мишки, изутрината заборавен во шталата и пронајден сам со себе, во далечината го гледа Коста.
На тој друм ќе се сретнат.
Правливиот отежнат шинел и тие двајцата.
*
Мартина има седум години. Во училиште има приредба и мама е во првиот ред. Тука, близу, мириса реката. Мама, кога ќе ја погледне, пробува да се насмее. Тоа е тоа што, секогаш, на крајот, останува, надежта дека сè ќе помине, еден ден, дека ќе се смири душата, дека ќе има уште сонце. Ѝ вети на малата дека, штом ќе заврши школската година, ќе одат на море.
Вања е трето одделение, во Ниш. Откако памти, мајка ѝ е престарена пред време, во четири и пол наутро брза во пекарницата, таму работи сега, не може да биде учителка кога постојано се селат. Прво во едно сместување, па во друго, па во сопче, па во мал стан и така само се редат адреси. Нема Вања другарки, ама си ја има баба си. Баба е секогаш тажна. Баба не е мајка на мајка ѝ. Таа е мајка на тато, ама тато веќе го нема. Баба секој ден зборува исто, како таму, на село, има една слика на која тато е на магаре. „Бил тато на море, бил!“, така вели баба, како да е тоа најголемата работа на светот.
Вања исто така би сакала да го види морето.
*
Среде тој пат сега стојат Коста и Мартин. Сами, два изгубени света среде метежот и лудилото.
Мартин прв ќе падне, тука на друмот, со штеката цигари од креденецот на Коста, потежок за два куршума, запрепастен, кога во последната секунда од животот ќе сфати дека веќе никогаш нема да ја види Мартина.
Пред Коста, кога ќе наидат тројца, ќе пукне светлината на блескавиот ден, и Вања на велосипед, се пуштила, а тој потрчува да ја придржи да не ги издраска колената. И ќе му биде некако лесно и мило, кога ќе заврши сè и кога ќе го истресе од рамењата згрбавениот туѓ капут.
Тие тројца ќе го понесат Мартин. Коста ќе остане на друмот. И жегата со неговото тело ќе ја прекрие прашината.
Мартин ќе го препознае неговата млада жена во студената мртовечница на една локална болница и ќе вреска до доцна во ноќта. Ќе ја смируваат комшиите, а него ќе го закопаат со почести и нејзината Мартина ќе ја отшколува државата и секоја година ќе доаѓа еден од тие тројцата што го донесоа, да ја праша да не ѝ треба нешто. Ќе дрмне две лути ракии, ќе се напие кафе и потоа догодина веќе никој ништо нема да ја прашува. А таа ќе продолжи секоја ноќ да ја втурнува главата во перницата и да плаче.
Коста неговата Сњежа никогаш нема да го пронајде. Ќе ги стиска испотените дланки, ќе се мачи довека и ќе оди по оние идентификации, ќе ја бележат Црвениот крст, здруженијата, ќе претура по списоци и ќе посетува некакви организации, ќе ја викаат првите неколку години да зборува пред социјалните работници што доаѓаат во колективните сместувалишта да ги тешат неволниците и после сè ќе стивне. Ќе ѝ ветат секако по нешто и никој ништо нема да ѝ даде. Ќе остане Коста таму некаде, непронајден. Ќе оди Сњежа наваму-натаму, никаде нема да стигне, ќе ја влече со себе до смртта мајка му на Коста и секое утро ќе мисли дали животот застанал или штотуку почнал да се троши.
*
Еден топол август, доцна попладне, кога жегата ќе биде поголема од сонцето, а небото ниско и бистро, Мартина и Вања ќе си ја спуштат секоја својата крпа на макарската плажа.
Мартина тука доаѓа секоја година, уште од малечка, мајка ѝ секогаш ја носела.
На Вања ова ѝ беше првпат, мажот сакаше тука, вели оваа година без Грција, нему баш му е гајле, а нејзе ѝ е и мило и не ѝ е право, како самата себеси нешто да си е крива.
Мартина ќе го отвори чадорот за сонце, малку подалеку, ќе стави очила за сонце, ќе отвори книга. Синот ќе си игра крај неа.
Вања, ни десет чекори од неа, на своето синче ќе му намести капче.
Па нивните мали синови, речиси заедно, секој од својот пешкир, ќе отрчаат кон точката во која морето се спојува со брегот и каде што срамежливите зраци од попладневното сонце удираат во веселите детски очи.
Нема да се знаат.
Синчето на Мартина ќе собира камчиња, со глуждовите во топлата вода.
Па малиот на Вања, кадрав и насмеан, тука во плиткото, ќе му додаде три свои.
Па заедно ќе направат мал замок во кој ќе има место за две детства и за големо, големо море.
Превод: Ѓоко Здравески
Татјана Сикима
Татјана Сикима е родена 1973 година во Сисак, СР Хрватска, СФРЈ. Овде во 1979 година е примена во пионери, а овде на раат завршила и основно и средно училиште. Низ школувањето била носителка на бројни награди за поезија. Од 1991 живее и работи во Белград. Работи како новинар и продуцент во Дописништвото на Австриската радио-телевизија ОРФ. Пишува раскази и поезија, а понекогаш добива понекоја награда на конкурсите, кога ќе се сети да испрати нешто. Досега објавувала во разни списанија што се занимаваат со култура. Мајка и баба.
Контакт: Facebook @tatjana.kovacevic.s
ažurirano: 05/03/25
