Marija Krtiniq Veckov
Duhet pirë para luftës. I rrëshqiti rakia në fyt në çastin kur sirenat lajmëruan rrezikun nga sulmi ajror. Udhëheqësi i Ditarit porositi sjellshëm të rrimë të qetë para se të zhdukej prapa xhamit të zi.
Zoti të vraftë, shau dhe shtypi butonin e kuq. Pastaj më shikoi drejt në sy dhe tha se në televizorin tonë jetojnë shtriga. Nuk jam bash e sigurt nëse kjo ishte e vërtetë, por mbajta mend mirë fjalinë e tij:
Breshëritë kërcasin në vend të zileve. Fshihen prapa xhamit sikur pelushi i ngrohtë brenda xhaketës. Të padukshme e të paprekshme, janë strukur në atë shtëpi prej çokollate si kotele të verbra pranë nënës dhe vetëm nganjëherë, si fantazma, shfaqen nëpër kornizën e trashë.
Zjarri i tyre nuk e kursen askënd.
Mbase edhe sot e kësaj dite po i përzijnë imazhet në kokën time sikur pijet e çuditshme në vatrat e tyre. Krahët e lakuriqit të natës bashkohen me flokun e dhisë, thonin e rinocerontit, zilen laramane, erën e kekut me mollë, dhe ngatërrestarët o mund të ta fusin frikën o të të argëtojnë, siç ua do qejfi:
Prandaj, televizori duhet mbajtur i fikur, shtoi ai.
E diku, jo dhe aq larg, fëmijët hanë lëvore pishash. Edhe këtë e tha. Jam e sigurt për këtë.
Bëjnë supë nga boçat dhe vërtet e rrufisin. Jo ashtu siç Micika dhe unë bënim sarma nga zalli të mbështjella në fletën e blirit, dhe kinse e provonim. Boçat e saj u japin forcë mbinjerëzore për të mbijetuar edhe atë që përndryshe s’mbijetohet dot. Goditjen e meteorit ose gomën e shpërthyer në bicikletë, dhimbjen nga gjuri i gërvishur, trishtimin nga ringeshpili i prishur.
Përsëriti gjithashtu se nganjëherë, për shkak të sikletit të madh, dhe jo nga qejfi, kur bota shndërrohet në flakë dhe gjithçka digjet, dhe qyteti bëhet rënojë e fshati hi, dhe kur tymi e fsheh shtëpinë, dhe dita më nuk ka ngjyrë tjetër pos së hirtës, fëmijët në vend të marmelatës në barkun e tyre duhet të fusin myshk. E heqin nga ana veriore e pemës, ujë pinë nga përroi aty pranë. Nëse e gjejnë. Tregoi gjithashtu se nganjëherë mjaftojnë disa gllënjka ujë të të shuhet etja për krejt ditën, pasha ty. Organizmi ynë përbëhet nga 70 për qind ujë, prandaj nuk kemi nevojë për shumë ujë, ne rigjenerohemi, si zogj që hanë një a ndonjëherë dy krimba në dimër, madje jo çdo ditë, ose mbledhin thërrime në pragun tonë të dritareve para se t’i fryjë era apo t’i marrin milingonat, para se t’i mbulojë bora.
Mbaj mend gjithashtu se i përmendi zogjtë që kanë kocka boshe dhe prandaj mund të fluturojnë, rrëshqasin nëpër ajër sikur ushujza nëpër det, qëndrojnë mbi këmbët e tyre thatanike të mbështjella rreth kabllove ashtu ajrore sikur tullumbacja e lidhur me fjongo në ndonjë degë. Ato njerëzore janë plot palcë, as qeni s’mund t’i nxjerrë të tëra jashtë. Prandaj ecën. Ecën shumë. Mund të shkojë larg, në fund të botës, me dy këmbët e tij, të mos e gjejë askush, vetëm të hajë lëvoren e pishës dhe ndonjë frut. Dhe të pijë ujë nga burimi.
Kështu edhe unë një herë… u ndal ta përpijë pështymën, dhe vazhdoi të flasë pak më qetë, sikur po ma rrëfen ndonjë përrallë për natën e mirë, e jo atë që kurrë s’e kisha dëgjuar – për fëmijërinë e tij, vetëm se këtë e kuptova tek më vonë, kur ai tashmë nuk ishte aty për të ma përsëritur, dhe kur përrallat më nuk mund të më vënë në gjumë. Vetëm zhurma e granatave me të cilat që atëherë, si vajzë e vogël, isha mësuar. Ashtu sikurse gjyshi.
Tregoi…
Një herë ashtu fëmijët e tyre i lanë ushtarët me yll mes syve dhe nënat me pushkë në krah dhe qumësht në gji të qërojnë pisha dhe të zijnë boça, i lanë të gjithë bashkë në pyllin e thellë që më të moshuarit t’i ruajnë ata që u vinë deri te veshët e këta t’i ruajnë ata që u vinë deri te mjekra e kështu me radhë. I lanë ashtu për një kohë, për një çast a për një muaj, deri dje a deri nesër, të kujdesen, ndërsa ata kujdesen për botën mbarë, e plakat e mbështjella me shami të zeza qajnë. Dhe qëronin fëmijët pisha, dhe mblidhnin boça, zinin supë nga hithat dhe pinin ujë nga burimi, mblidhnin koçanë dhe me to i ushqenin derrat e egër… ndoshta për një çast, ndoshta për një ditë, ndoshta për muaj të tërë… derisa në një terr të madh si shteti i gjetën ca ushtarë të tjerë çizmet e rënda të të cilëve e plagosnin tokën dhe e fusnin frikën në palcë. Në koka mbanin helmeta, në xhepa fotografi bardhë e zi. Flisnin një gjuhë të panjohur, gjuhën e bubave, dhe ishin të mllefosur, ishin të lumtur, ishin të dehur. U jepnin të shtinin, në kavanozë, në qiell, në pisha, e ndersa u jepnin dajak të gjithëve rend sikur mandarinat kur ndahen në copë, ndërsa i çonin thellë e më thellë në pyll, ku nuk kishte as ditë as natë, vetëm terr dhe ndonjë fishkëllimë, njëfarë fishkëllime e çuditshme, sikur bilbili i gjyqtarit në një ndeshje futbolli, nga të cilat më i fortë ishte vetëm kutërbimi, si në toaletin mbrapa shkollës. Aty nuk kishte as përrua as pishë, as derrkuca të vegjël të cilët nga degët shikojnë skeletin gjysmë të kalbur të derrit të egër, as uri e etje më të pështirë se kur pas një dite të gjatë vrapimi mbërrin në shtëpi. Dielli depërtoi deri tek ata vetëm pasi u ndal fishkëllima dhe kur ata ushtarë memecë dhe miqtë e tyre e rrethuan pyllin me tel me gjemba, të mprehtë si kurrizi i iriqit, që edhe atëherë nuk ishte i shpeshtë. Në vend të diellit, i ngrohnin rrëfimet për qershia, të mëdha e të kuqe, të largëta si hëna, rrëfimet për sheqein në kube, për kukulla e topa, për jastëkë me pupla, për qumështin e nënës… dhe lot të mëdhenj e të mërzitshëm si pikat e ujit nga çezmja e prishur. E kur binte shi, bënte ftohtë dhe kishte baltë si për panairin vjeshtor, dhe nëpër atë baltë rrokulliseshin dhe vepronin e loznin kile derisa ndonjëri prej tyre të shkonte në spital për të mos u kthyer më. Dhe si për panair kishte fëmijë rreth kazanit nga të cilët nuk nxirrnin pambuk sheqeri në shkopin e drunjtë, as llokuma të yndyrshëm si zinxhiri në bicikletë. Brenda kishte vetëm thërrime dhe supë të hollë, uji i thjeshtë me ngjyrë i spërkatur me trosha, si ushqim për zogjtë. Kërcitjen e enëve prej alumini të cilat me padurim presin të mbushen, ata fëmijë e dëgjojnë edhe sot, para drekës, në shtrat, nën tokë.
Një herë, disa prej tyre i çuan edhe më thellë në pyll, me lopata në duar, me thasë në shpinë, të groposin e të bartin, të bartin e të groposin, derisa i radhisin të gjithë në sandëkë të bërë nga pisha që të shtrihen sikur kukullat e paketuara në vitrinat e dyqaneve. Disa i lanë dhe i veshën, dhe u vënë ca emra të rinj, dhe më as që u kujtohej se sa e madhe ishte bora ditën kur lindën dhe nëse i kishin hequr shytat. E ca të tjerë thjesht u zhdukën në përrua, i mori lumi për të notuar në horizonte të mëdha të kaltra bashkë me peshq të artë e meduza, në barkun e balenës së hirtë.
Kishte edhe prej tyre të cilët (sikurse ai) me dy këmbët e veta, kockat e të cilave ishin me palcë dhe jo me ajër, ngarendnin, ngarendnin shpejt, duke dredhuar udhën e tyre sikur “asi” në rreth ndërsa rreth tyre binin petarda, dhe pastaj ecnin, ecnin të rraskapitur, me hapa të mëdhenj si vitet, deri mu në cep të pyllit, se mos po i gjenin ata ushtarë me yll mes syve, dhe mos po i binte edhe atyre drejt nga qielli e në ballë një yll i kuq me pesë rrema.
Atje, kur gjithçka merrte tatëpjetën, hidhnin bomba të gjata si kofsha gjeldeti dhe shikonin se si nënat i vinin në gjumë foshnjat me një lëvizje të dorës para se të lëshojnë zë. Kutërbimi u zëvendësua me erën e barotit dhe të gjakut të freskët, që gufonte nga të gjitha poret si nga lijat e shpërndara, dhe fashat, fashat, fashat gjithandej, sikur pelenat për bebe në mes të oborrit, të shkapura në skaje rreth lëkurës së qepur, koka të qepura, duar të qepura, dhe minj të vegjël që nxjerrin krye nga thasë të zbrazët në të cilat rrugës fusnin mushmolla, të gatshme të kërcasin si pushka nga ëmbëlsia para se të kalben në raki.
E ca fëmijë të rinj, të gjithë deri te veshi a mjekra e njëri-tjetrit, mbesnin pas tyre për të qëruar pisha e për të zier boça, për të mbledhë koçanë për derrkucë të vegjël bonjakë, derisa digjet shtëpia dhe digjet shkolla dhe digjet luljam e plakat e mbështjella me shami të zeza qajnë.
M’i ka treguar të gjitha këto derisa po shkonim drejt bodrumit, dhe derisa para kësaj i vendoste me radhë në valixhe brekët e mi, çorapat, të brendshmet, fustanet, pantallonat, ngjyrat, llastikët për flokë… duke mos më shpjeguar në asnjë çast pse po e bënte një gjë të tillë. Nga goja i dilnin vetëm imazhe të pazakonta. Ngjyra të errëta dhe heronjë të vockël dilnin sikur karamele të forta mes dhëmbësh të tij keramikë teksa në bukë e lyente margarinën dhe i radhiste sallamet. Në maje të valixhes i paketoi disa kanaçe me mish të prerë dhe dy senduiçë të mbështjellë në salveta me dekor që kishin mbetur nga Viti i Ri. U kujdes për to ndërsa e tërhiqte kopsën drejt vetes. Dhëmballa artificiale dridhej si zilja për pushim të gjatë edhe kur ma veshi xhaketën dhe m’i mbathi këpucët. Një vorbull fjalësh dukej se për vite me radhë grumbullohej në fytin e tij para se të derdhej përpara meje.
As më vonë, kur në dyshekun e vjetër e të shqyer të cilën e kishim marrë në bodrum, ma bëri shtratin, nuk pushoi. Nuk lejoi që askush nga fqinjët e shqetësuar ta ndëprisnin ndërsa i thurrte fijet e holla të rrëfimit vetëm për mua. Dukej sikur njerëzit rreth nesh për të ishin vetëm erë, një erë e mërzitshme gjatë një dite të ftohtë e të vranët të cilën ai e injoronte me shkathtësi, ai fëmija që i është dhënë lojës kur e thërrasin prindërit. Tingulli i vetëm që e mposhti zërin e gjyshit ishte bebja plastike Micika kur nga duart e tij të trembura u përplas drejt e në dysheme në vend se në një copë sfungjeri i cili një çast para kësaj ishte zbardhur sikur mbi të të ish derdhur qumësht e jo çarçaf. Dhe ndërsa ma veshte pixhamen e pastër dhe mbi të një xhaketë të trashë, dhe pastaj m’i krihte flokët e gjatë që menjëherë ma pas t’i fuste brenda kapuçit të leshtë, fliste për fëmijët dhe për kampin dhe për luftën, e cila në atë çast për mua ishte e huaj dhe e largët sikur vizatimet në një libër ilustrimesh. Ndërsa po e mbulonte Micikën dhe mua me një batanije të vjetër deri në mjekër që të mos ftoheshim, dhe kur u ul në betonin e rrënuar i mbuluar vetëm me një xhaketë prej lëkure, me kaçketën e lëshuar deri te hunda, më pëshpëriste për vete dhe për miqtë e tij të uritur e të gjorë dhe për ushtarët e rastësishëm, duke larguar prej nesh heshtjen dhe frikën që përhapej nëpër bodrum. Dhe pastaj më la që zhurma e mbytur e plasaritjes së xhamave dhe derdhjes së llaçit të më vënë në gjumë, pa e thënë më as edhe një fjalë.
Përkthim: Qerim Ondozi
Marija Krtiniq Veckov
Marija Krtiniq Veckov (Smederevska Palanka, 1986) ka mbaruar letërsinë e përgjithshme dhe teorinë e letërsisë në Beograd. Për vite me radhë ka punuar si gazetare e kulturës në gazetën Danas. Është autore e përmbledhjes me tregime "Materice" (Treći Trg, Srebrno drvo i Studentski kulturni centar Kragujevac) dhe e përmbledhjes me poezi "Zazidana" (IP Prometej). Është fituese e çmimit Laza K. Lazarević, Trenutak kada je meni počeo rat, edicioni Prvenac, si dhe ka qenë në listën e ngushtë për çmimet Novica Tadić, Mak Dizdar, Milica Stojadinović Srpkinja dhe Vitalova nagrada. Jeton dhe punon në Norvegji.
ažurirano: 21/03/25
