Марија Кртиниќ Вецков
Треба да се пие пред војната. Му лизна ракијата низ грлото штом сирените прогласија воздушна опасност. Водителот на Дневникот пријатно порача да останеме мирни пред да се изгуби зад црното стакло.
Да цркнеш да да’е Господ, опцу и го притисна црвеното копче. Потем погледна право во мене и рече дека во нашиот телевизор живеат вештерки. Не сум сосема сигурна дали беше баш така, ама јасно ја запаметив неговата реченица:
Рафали ѕвечкаат наместо прапорци. Се кријат зад стаклото како топло кадифе во внатрешноста од јакната. Невидливи и недопирливи, се стутулиле во таа куќичка од чоколадо како слепи мачиња до мајка си и само повремено, како привидение, се покажуваат низ дебелото окно.
Нивниот оган не штеди никого.
Можеби тие и сега ги мешаат сликите во моето сеќавање како чудни напивки во своето огниште. Крилја од лилјак се здружуваат со влакно од коза, нокот од носорог, шарена ѕвечалка, мирис на летна пита, па сплеткарки, какви се, можат да преплашат и да разведрат како што им е ним по ќеф.
Затоа треба телевизорот да се чува исклучен, додаде.
А некаде, не толку далеку, децата јадат кора од смрека. И тоа го рече. Во тоа сум сигурна.
Прават супа од иглички и ја сркаат вистински. Не како што Мицика и јас правевме сарма од песок завиткан во лист од липа, па ко божемски ја пробувавме. Нејзините бобинки им даваат натчовечка сила да го преживеат и она што инаку не може да се преживее. Удар на метеор или дупната гума на велосипедот, болката од одраното колено, тагата поради расипаниот рингишпил.
Повтори и дека некогаш така, поради некоја голема тегоба, не од забава, кога светот ќе стане оган и сè ќе гори, и градот ќе биде урнатина а селото пепел, и чадот ќе ја скрие куќата, па денот веќе нема друга боја освен сивата, децата, наместо мармалад, во својот стомак мора да положуваат мов. Го вадат од северната страна на дрвјата, вода пијат од блискиот поток. Ако го најдат. Рече и дека некогаш е доволно само неколку голтки вода за да не бидеш жеден цел ден, жими тебе. Нашиот организам го сочинуваат 70 проценти вода, затоа и не ни треба многу, сами себеси се регенерираме, како птиците што зиме јадат црв или два понекогаш, дури не ни секој ден, или собираат трошки на нашиот симс пред да ги однесе ветрот или мравките, или ги покрие снег.
Се сеќавам и дека спомна дека птиците имаат шупливи коски, па затоа можат да летаат, лизгаат низ воздухот како јагулите низ морето, стојат на своите две слабикави ножиња обвиени околу каблите така воздушести, како балон со врвка врзан во гранките. Човечките се, пак, полни срцевина, ни кучето не може сета да ја истера надвор со јазикот. Затоа оди. Многу оди. Може да отиде далеку, на крајот од светот, со своите две нозе, никој да не го најде, само да јаде кора од смрека и понекој плод. И да пие вода од изворот. Така и јас еднаш… застана за да ја голтне плунката, па продолжи малку потивко да зборува, како да ми раскажува приказна за добра ноќ, а не онаа што никогаш дотогаш ја немав чуено – за неговото детство, само што тоа го сфатив дури подоцна, кога тој веќе одамна не беше тука за уште еднаш да ми повтори, и кога сказните веќе не можеа да ме успијат. Само звуците од гранатите на кои уште тогаш, како малечко девојченце, се навикнав. Баш како и дедо ми.
Рече…
Еднаш така ги оставија своите деца војниците со ѕвезда помеѓу очите и мајките со пушка на рамената и млеко во градите да лупат смрека и да ги варат бобинките, ги оставија сите заедно во длабоката шума за постарите да ги чуваат оние што им се ним до уши, а овие оние што им се ним до брадата и така натаму. Ги оставија на некое време, на миг или на еден месец, до вчера или до утре, да се пазат, додека тие пазат на целиот свет, а стариците завиткани во црни марами плачат. И децата ја стругаа смреката, и ги береа бобинките, вареа супа од коприви и пиеја вода од изворот, собираа шишарки и со нив ги хранеа дивите свињи… можеби миг, можеби ден, можеби со месеци… додека во мракот голем како држава не ги најдоа некои други војници чии тешки чизми ја рануваа земјата и втеруваа морници в коски. На главите носеа шлемови, во џебовите црно-бели фотографии. Зборуваа на некој непознат јазик, на јазикот на бубачките, и беа лути, беа среќни, беа пијани. Им даваа да пукаат, во конзерва, в небо, во смреката, а ќотек им делеа на сите еднакво како мандарините на парчиња, додека ги носеа уште подлабоко во шумата, каде што немаше ни ден ни ноќ, само темнина и повремено шиштење, некакво чудно шиштење, како свирчето на судијата на фудбалски натпревар, од што посилна беше само смрдеата, како во клозетот зад училиштето. Тука немаше ни поток ни смрека, ни мали прасиња што од гранката ги надгледува наполу изгниениот костур на дивиот вепар, само гладта и жедта се погадни отколку кога по вториот ден трчајќи ќе стасаш дома. Сонцето се проби до нив дури кога шиштењето престана и кога тие немушти војници и нивните пријатели ја оградија шумата со бодликава жица, остра како на ежот грбот, а и тогаш го немаше често. Наместо сонцето, ги грееја приказните за црешите, големи и црвени, далечни како месечина, приказните за шеќерот во коцки, за крпените кукли и топки, за перниците со перја, за мајчиното млеко… и солзите крупни и здодевни како капки вода од расипана чешма. А кога врнеше, беше ладно и имаше кал како за есенски панаѓур, и по таа кал се тркалаа и трчаа и играа шуга додека некој од нив не отиде во болница за да не се врати. И како за панаѓур имаше деца околу казаните од кои не вадеа шеќерна волна на дрвено стапче, ниту мекици мрсни како синџир на велосипед. Внатре имаше само трошки и проѕирна супа, обична обоена вода истурена по ронките, како храна за птици. Ѕвекотот на лимените чинии, кои нестрпливо чекаат да се наполнат, та децата и денес слушаат, пред ручек, во креветот, под земја.
Еднаш некои од нив ги однесоа уште подлабоко во шумата, со лопати во рацете, со вреќи на грбот, да копаат и да носат, носат и копаат, додека не ги испоредат сите во сандаци направени од смрека да лежат како спакувани кукли во излогот на продавницата. Некои ги искапија и ги преслекоа, и им ставија некои нови имиња, и не се сеќаваа веќе ни колкав бил снегот на денот кога се родиле ни дали прележале заушки. А некои само така исчезнаа во потокот, ги однесе водата да пливаат во големите, сини пространства заедно со златните рипки и медузите, во стомакот на сивиот кит.
Имаше и такви што (како и тој) со своите две нозе, чии коски се исполнети со срцевина, а не со воздух, трчаа, брзо трчаа, свивајќи ја својата патека како „кец“ на оро додека околу нив паѓаа петарди, па одеа, исцрпени одеа, со чекори долги како година, до самиот раб на шумата, за да ги најдат оние војниците со ѕвезда помеѓу очите, и за и ним да им падне од небо право на капата една црвена значка со пет крака.
Таму кога ќе згуснеше, фрлаа бомби долги како мисиркин копан и гледаа како мајките си ги успиваат бебињата со едно движење на раката пред да пуштат глас. Смрдеата ја заменија мирисот на барут и свежа крв, која извираше од сите дупки како од расчепкана краста, и завои, завои, завои, насекаде, како пелени за бебиња на јажето среде дворот, рашиени на краевите околу зашиената кожа, опшиената глава, дошиената рака, и ситите стаорци што ѕиркаат од празните вреќи во кои патемно уфрлуваа мушмули, готови да пукнат како пушка од сладоста пред да изгнијат во ракија.
А некои нови деца, сите едните на другите до уво или до брада, остануваа по нив да ја лупат смреката и да варат бобинки, да собираат шишарки за малите прасиња сирачиња, додека гори куќата и гори училиштето и гори цветот, а стариците завиени во црни марами плачат.
Ми го раскажа сето тоа додека одевме кон подрумот, и додека пред тоа редум ги редеше моите гаќи, чорапи, поткошули, фустани, панталони, боички, ластичиња за коса… без да ми објасни во ниеден миг зошто го прави сето тоа. Од устата му излегуваа само необични слики. Мрачните бои и малечките јунаци се развлекуваа како тврди карамели помеѓу неговите керамички заби додека преку лебот мачкаше маргарин и редеше салама. На врвот од багажот спакува неколку конзерви месен нарезок и два сендвичи завиткани во украсни салфети останати од Нова година. Пазеше на нив додека го повлекуваше патентот кон себе. Вештачката вилица клопотеше како училишно ѕвоно за одмор и кога ми ја облекуваше јакната и ми ги обуваше чевлите. Матица зборови, се чинеше, со години се таложела во неговото грло пред да се излее пред мене.
Ни подоцна, додека на стариот искинат душек што го добивме во подрумот, ми ја местеше постелата, не престануваше. Не му дозволи никому од вознемирените соседи да го прекине додека ги предеше тенките нишки приказни само за мене. Изгледаше како луѓето околу нас за него да се само ветар, здодевно ветре во текот на студениот и смрачен ден што вешто го игнорираше, како дете што се заиграло, повик од родителите. Единствениот звук што го надмина гласот на дедо беше пластичното бебе Мицика, кога тресна од неговите раце збркани од тремор право на подот наместо на парчето сунѓер што миг пред тоа забелеа како по него да е истурено млеко, а не чаршаф. И додека ми ја облекуваше чистата пижама, па врз неа дебела тренерка, а потем ми ја чешлаше долгата коса за веднаш потоа да ја тутне под волнената капа, зборуваше за децата во логорот и во војната, кои во тој миг за мене беа туѓи и далечни како цртежи во сликовница. Додека нè покриваше и Мицика и мене со старото ќебе сè до брадата за да не настинеме, и кога седна на трошниот бетон нагрнат само со кожна јакна, со качкет спуштен до носот, ми шепотеше за себе и за своите гладни и сироти пријатели и за случајните војници, бркајќи ги од нас тишината и стравот што се ширеше низ подрумот. А потоа пушти придушените звуци од пукањето на стаклото и фрлањето на малтерот да ме успиваат, без да изговори макар и збор.
Превод: Ѓоко Здравески
Марија Кртиниќ Вецков
Марија Кртиниќ Вецков (Смедеревска Паланка, 1986) дипломирала Општа книжевност и теорија на книжевност во Белград. Со години работела како новинарка за култура во весникот Данас. Авторка е на збирката раскази „Матки“ (Треќи Трг, Сребрно дрво и Студентски културен центар Крагуевац) и збирката песни „Заѕидана“ (ИП Прометеј). Добитничка е на наградите Лаза К. Лазаревиќ, Мигот кога мене ми почна војната, едиција Првенац, а била во потесниот избор за наградите Новица Тадиќ, Мак Диздар, Милица Стојадиновиќ Српкиња и Виталовите награди. Живее и работи во Норвешка.
ažurirano: 21/03/25
