Ivana Dilber
Zoti, megjithatë, është koleksionisti më i fortë. Na radhit lart sikur trungjet mbi paleta për t’u tharë nga mykësia e kësaj bote. Para triazhit qiellor, gjithsesi.
“Dhe të gjithë do t’i kthehemi Atij, kështu të dobët e mëkatarë,” thotë frati i ri në një mikrofon të prishur, e në mantel i janë kapur gjembaçet që i ka mbledhur te hyrja e pakositur e faltores.
Mbi varreza shtrihet një re e cila pikon mbi faqet e turmës. Disa mendojnë për të ndjerin, disa të tjerë për lakrën turshi në shporet. Sepse, është e diel, dita e Zotit. Mes stomakësh të uritur dhe Atynëve zuri vend mes çadrave dhe funeralit mendimi për mëkatshmërinë vetanake: pik, kur i shave të gjithë shenjtorët… pik, pik, dhe lërove më shumë se ç’duhej… pik, pik…
E gropa gojëhapur pret. Sot me trupin e të ndjerit do të përpihen edhe fuqitë e Zonjës së Mrekullueshme të Sinjit që nëna Luca ia qepi në xhepin e brendshëm të spitfajceres kur para njëzet e tri vitesh në duar ia futën tanxharën dhe e dërguan të bëjë roje në fshat.
Më nuk u kthye në dhomën e tij studentore në Spinutin e splitit, e Nena u martua në Omish për pronarin e një hoteli të vogël dhe i lindi dy fëmijë. Eh, të ishin bile tanët – mendoi nëna Luca në mëngjeset e vetmuara kur përmes dritares pak të hapur dëgjonte brohoritje kalamajsh të fshatit –do t’i kishin kaçurrelat e Nenës dhe sytë e mençur të Vlladës sim. Herë-herë rrëfimi bëhej aq i vërtetë saqë dora i fluturonte drejt fytyrës së nipit imagjinar dhe në vend të faqes së butë gishtat me artrit ia kapnin boshllëkun, duke u shtangur nga dhimbja.
Sot, kur mbi të hedhin lopatën e fundit të dheut, do t’i fusin në kuti njëzet marka për meshën, do ta mbyllin portën e varrezave dhe, duke shqelmuar guralecë përpara trupave të vet të gjallë, e mbase edhe shpirtrave, do të nxitojnë drejt shtëpisë.
Shpirti i Vlladës i ka qëruar hesapet me këtë botë shumë kohë para trupit të tij. Ai hipi në lisin më të madh në korijen më të afërt, vuri litarin rreth qafës dhe iu dha stuhisë e cila në rajonin e Duvanjit di të vijë papritmas dhe furishëm, mu si vdekja. Qielli mbi korije ishte ende i kthjellët dhe nuk i pandehte retë që po dilnin mbi majat e Kameshicës.
“Vllado vari veten! “Vllado vari veten” jehuan shtëpitë e fshatit, e pastaj pushtuan edhe çarshinë. E çarshitë e vogla janë skena të hapura dërrasat e të cilave pinë më shumë gjak e lot se dërrasat e të gjitha teatrove të mëdha. Të gjithë aty tmerrohen nga roli i tyre lamtumirës, duke shpresuar se fundin s’do t’u vijë nga ndonjë e papritur e shëmtuar për të cilin publiku do të murmurisë apo do të ndiejë keqardhje. Nuk thuhet kot dhe vazhdimisht ai kundërmallkim “Mos të të gjettë e papritura!”
Në dimrin e nëntëdhjetë e dytës Vlladën, pa asnjë provë, e tërhoqën nga roja e fshatit dhe e dërguan në Kupres. Kujtonte i gjori, dhe atë në vrullin e ngazëllimit të gjithëmbarshëm atdhetar, se atje do ta vriste largqoftin i cili u çua lugat bash kur nuk është dashur, dhe do t’i kthehej shpejt Nenës dhe bërllokut të rehatshëm të dhomës së tij studentore. Po atje i kishte mbetur edhe gramafoni për të cilin verën e kaluar pyllëzoi gjysmën e një shkretine mbi Duvanjsko polje, e nga kusuri arriti të ndajë edhe për Oh Mercy të Dylanit.
Në vend të telave të kitarës, gishtat e tij tani po përshkonin pushkën AK 47. Nga vjeshta e nëntëdhjetë e tretës, Nena më nuk i përgjigjej telefonit, e Vllado çdo të premte të dytë zbriste nga terreni. Së pari me të tijët u rrëkëllente disa të serta dhe më pas nisej për ta përqafuar nëna Lucën. Ajo, si çdo nënë tjetër, e priste me gjellë të ngrohtë dhe me brengën e fshehur mjeshtrisht e cila aty nën qafë tash e sa kohë i është shndërruar në gungë të ngurtë ankthi. Më pas ia lante rrobat së cilave u vinte erë myku dhe pranë vatrës ia thante cokullat e shqyera. Vllado jo rrallëherë e largonte shikimin nga fytyra e saj të rrudhur para kohe, sa për ta zbutur ndjenjën e fajit që po e lë vetëm, e që po e mundonte qëkur i vdiq babai e motra, Maja, pas martesës iu shpërngul në Austri.
Bashkëluftëtarët ia vunë emrin e koduar Koleksionisti. Që nga terreni i parë në shtëpinë ku ishin të stacionuar ai zbuloi një thesar të vërtetë. Mbi komodinë i gjeti Rolling Stonesët nga gjashtëdhjetë e pesta dhe me kujdes, si a kishte në dorë ndonjë të porsalindur, i mbështolli në një bluzë të pastër dhe i çoi në shtëpi. Në pak më pak se katër vjet aventurash të luftës nëpër shtëpi të braktisura boshnjake, kroate e serbe boshnjake, gjente pllaka të vlefshme gramafoni dhe audiokaseta dhe i shpëtonte nga avaritë e të cilat në kaosin e luftës përveç që janë të mundshme ndodhin me shumë gjasa. Me kohë, ai grumbulloi një koleksion të vlefshëm.
Paqja nënës Luca i solli paksa prehje, por jo edhe Vlladës. Çarshia pak nga pak shëronte plagët e luftës, por njëkohësisht hapeshin të reja. Shkarkimet emocionale me alkool të bollshëm bëhen përditshmëri, e banakët shndërrohen në vende lojërash verbale të cilat me rritjen e promilëve lehtë kalojnë në fjalosje.
“Pasha Zotin, Vllado, ti prapë koleksionist! Si në luftë, si në paqe!” tha Shime dhe e përqafoi Vlladën. Rakia e kafshoi për fytin tashmë të lënduar, si dhe nisi të kollitej e të gulçonte.
“Po, po, ke të drejtë, Shime, duhet me festu! Nëse vazhdon me konkuru kështu nëpër konkurse, falimentimin e ka të sigurt!” shtoi Vito.
“Edhe një për krejt!” i bërtiti Vllada kamarierit.
“S’ka profiter më të madh se ti. Vllado. Për besë, s’ka!” vazhdoi Shime tashmë qejfli. “A e pate marrë edhe Hankën prej Bosnjes?”
“Tamerrmendja, edhe Shemsën edhe Hankën!” u përgjigj Vllado. Megjithëse edhe ai donte të qeshte me shakanë e zakonshme të bashkëluftëtarëve, nuk veproi ashtu. Atë natë prej tij thuajse u thye një copë e vetes së tij duke u shkrirë në gotën e konjakut bashkë me kuben e akullit. Në xhep e mbante duq edhe një letër refuzimi. Në konkurrencën e mbrapshtë mes tij dhe nipit të drejtoreshës, në Muzeun Etnografik si ndihmës teknik u pranua nipi.
“E çka deshët”, komentoi Shime “djaloshi shkëlqeu në intervistë. Sa e ka kryer gjimnazin. Profesionist, bre. E Vllada jonë dështoi! Praaaaapë!”
Ka njerëz të tillë, sidomos nëpër çarshi të vogla, që ecin dhe flasin qetas. E kur dështojnë, siç dështoi edhe Vllada, nuk flasin më. Ngrenë mure, të padepërtueshme e të padukshme, pas të cilave ekzistojnë në një mikrokozmos të tyrin për të cilin pakkush mërzitet. Kur ikin, siç iku edhe Vllado, i varrosin qetas, pa flamuj e të shtëna nderimi. Pas tyre mbetet veç ndonjë grumbull toke. Atë të Vlladës shumë shpejt do ta mbulojë dëbora.
Është mesi i janarit, e djel pasdite. Nëna Luca rri pranë vatrës, i numëron Atynët dhe shikon në boshllëk. Në fshat përhapet aroma e brinjëve të tymosur. Diku macet luftojnë me kockat e rrjepura. Çarshia zhytet në mjegull. Nga diku larg, bashkë me puhizën, vinë vargjet “to your hometown, to your hometown, to your hometown…” Duket se i Plotfuqishmi diku lart e ka lëshuar Springsteenin.
Përkthim: Qerim Ondozi
Ivana Dilber
Ivana Dilber lindi në vitin 1974 në Split. Ka studiuar në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Zagrebit. Jeton dhe punon në Tomislavgrad. Është fituese e çmimit për tregimin e shkurtër të frymëzuar nga veprat dhe jeta e A. G. Matošit dhe çmimit Marija Jurić Zagorka për tregimin më të mirë.
ažurirano: 24/03/25
