Ивана Дилбер
Бог е, сепак, најголем колекционер. Нè реди горе како цепеници на палета да се исушиме од овоземската мувла. Пред небесната тријажа, секако.
„И сите ќе одиме пред Него, вака слаби и грешни, на отчет“, вели младиот фратар во неисправниот микрофон, а во хабитот му се заплеткале чички што ги собрал на неискосениот приод до капелата.
Над гробиштата се задал облак и потплукнува по образите на насобраните. Некој мисли на покојникот, некој на киселата зелка на шпоретот. Зашто, недела е, ден Господов. Меѓу гладните стомаци и „Оче наш“, се пикнала меѓу чадорите и по некоја мисла на сопствената грешност: плук, кога онојпат хулеше на сите светци… плук, плук, и заора повеќе отколку што смееше… плук, плук…
А, зинатата бездна чека. Денес со телото на покојникот ќе ги проголта и моќите на чудотворната Богородица Сињска, што мајка му Луца ги заши во внатрешниот џеб на спитфаерката, кога пред дваесет и три години во рацете му тутнаа пушка и го пратија на селска стража.
Веќе не се врати во својата студентска соба на сплитскиот Спинут, а Нена се омажи во Омиш за сопственик на мал хотел и му роди две деца. „Ех, да се барем наши“ – помислуваше мајка му Луца во осамените утра кога низ отворениот прозорец ќе го начуеше вресокот на селските дечиња – „ќе ја имаа бушавата коса на Нена и паметните очи на мојот Владо“. Понекогаш привидението беше толку стварно што раката ќе ѝ полеташе кон лицето на замисленото внуче и, наместо меки обравчиња, прстите со артритис ќе зафатеа само едно ништо, згрчувајќи се од болка.
Денес, кога ќе ѝ ја дадат последната лопата земја, ќе тутне во касичката дваесет марки за мисата, ќе ја затвори капијата на гробиштата и, шуткајќи камчиња пред своите сè уште живи тела, а можеби и души, ќе побрза дома.
Душата на Владо раскрсти со овој свет многу порано од неговото тело. Тоа се испентари на најголемиот даб во блиската шумичка, си стави коноп околу вратот и се предаде на бурата, која во Дувањскиот Крај знае да дојде нагло и силно, баш како и смртта. Небото над шумичката уште беше бистро и не ги насетуваше облаците, кои штотуку се појавуваа над врвовите на Камешница.
„Се обеси Владо! Се обеси Владо!“ зататне по селските куќи, а потоа се прелеа и во чаршијата. А, малите чаршии се отворени сцени чии штици впиваат повеќе крв и солзи од штиците на сите големи театри. Сите таму треперат од страв од своите проштални улоги, надевајќи се дека сопствениот крај нема да донесе некаква грозна ненадејност за која публиката ќе расправа тивко или ќе ги сожалува. Па, не залудно и постојано таму се слуша противклетвата: „Да не те снајде ненадејната!“
Зимата деведесет и втората, без никаква вежба, го повлекоа Владо од селската стража и го испратија на Купрес. Мислеше, несреќникот, и тоа во атмосфера на сеопшт родољубив восхит, дека ќе го застрела таму нечестивиот што се повампирил баш кога не треба, па брзо ќе се врати кај Нена и во пријатниот брлог на својата студентска соба. Па, му остана таму и грамофонот, за кој минатото лето пошуми половина неугледна голина над Дувањското Поле, а од кусурот успеа да тргне и за Дилановиот Oh Mercy.
Место по жиците на гитарата, прстите сега му удираа по машината АК 47. Од есента деведесет и третата Нена веќе не се јавуваше на телефон, а Владо секој втор петок слегуваше од терен. Прво со своите во чаршијата ќе испиеше по некоја лута, па ќе отидеше да ја прегрне мајка му Луца. Таа, како и секоја мајка, ќе го дочекаше со топло јадење и со вешто прикриена грижа, која тогаш под клучната коска одамна ѝ се претвори во скамената грутка тегоба. Потоа ќе му ја испереше облеката што смрдеше на мемла и крај печката му ги сушеше изабените цокули. Владо неретко го оттргнуваше погледот од нејзиното прерано избрчкано лице, само колку да го намали чувството на вина што ја остава сама, кое го мачеше уште откако татко му умре, а сестра му Маја, откако се омажи, се пресели во Австрија.
Соборците му дадоа кодно име Колекционерот. Уште на првиот терен во куќата во која беа стационирани, откри вистинско богатство. На ноќното орманче пронајде Ролинг стоунси од шеесет и петтата и, внимателно, како да има новороденче во рацете, ги завитка во чиста поткошула и ги однесе дома. За нешто помалку од четири години воени патешествија по напуштените босански, хрватски, српски и бошњачки куќи, наоѓаше вредни винили и аудиокасети, па ги спасуваше од хавариите што во воениот хаос не само што се можни туку се и сосема извесни. Со текот на времето собра вредна колекција.
Мирот на мајка му Луца ѝ врати малку од спокојот, но не и Владо. Чаршијата малку по малку ги залекуваше воените рани, а истовремено, се отвораа нови. Емоционалните празнења со изобилство алкохол стануваа секојдневие, а шанковите се претвораа во места на вербални игри, кои со растот на промилите лесно преминуваа во лакрдија.
„Богами, Влатче, ти и понатаму си колекционер! Како во војна така и во мир!“ рече Шиме и го прегрна Владо. Ракијата го нагриза веќе начнатото грло, па почна да кашла и да крчи.
„Да, да, арно велиш, Шиме, треба и тоа да се залее! Ако продолжи вака да се јавува на конкурси, не му бега банкрот“ додаде Вито.
„Уште една за сите“, му довикна Владо на келнерот.
„Од тебе, Влатче, нема поголем профитер! Богами, нема!“ продолжи Шиме, веќе видливо поднапиен. „Да не ја донесе и Ханка од Босна?“
„Нормално, и Шемса и Ханка!“ одговори Владо. Иако и тој сакаше да се насмее, прифаќајќи ја вообичаената заебанција на соборците, сепак, не се насмеа. Таа ноќ како да му се открши парче од него самиот, стопувајќи се во чашата коњак заедно со коцката мраз. Во џебот имаше стуткан уште едно одбивање. Во жестоката конкуренција меѓу него и внукот на директорката за хаусмајстор во Етнографскиот музеј, примен е внукот. „Што сакате“, коментираше Шиме, „момчето брилирало на разговорот. Штотуку завршен гимназијалец. Струка е тоа. А, наш Владица извиси. Паааак!“
Има такви луѓе, особено во малите чаршии, кои одат и зборуваат тивко. А, кога ќе извисат, баш како што извиси Владо, престануваат да зборуваат. Креваат ѕидови, непробојни и невидливи, зад кои егзистираат во некој свој микрокосмос, за кој ретко кој се грижи. Кога ќе си заминат, како што си замина Владо, ги закопуваат тивко, без знамиња и почесни плотуни. Зад нив останува само хумка земја. Онаа на Владо уште малку ќе ја покрие снегот.
Средина на јануари е, недела попладне. Мајката Луца седи покрај печката, кажува молитва и гледа во празно. Низ селото се шири мирис на суви ребра. Некаде мачките се грабаат за изглоданите коски. Чаршијата тоне во магла. Некаде оддалеку, носени од слабиот ветер, допираат стиховите: „To your hometown, to your hometown, to your hometown…“ Се чини како севишниот некаде горе да го рокнал Спрингстин.
Превод: Иван Шопов
Ивана Дилбер
Ивана Дилбер е родена 1974 година во Сплит. Студирала на Филозофскиот факултет на Универзитетот во Загреб. Живее и работи во Томиславград. Добитничка е на награда за расказ инспириран од делата и животот на А. Г. Матош и на наградата „Марија Јуриќ Загорка“, ЗА најдобра ГОРКА приказна.
ažurirano: 24/03/25
