Marijana Çanak
Në shtëpi është qetë sikur në një kuti prej pelushi. Plaka përgatitet për rrugë. Lëviz ngadalë, shputat i ka të shtrembra, në të dyjat nyjat e madhësisë së gishtit të gjashtë. Ajo i quan asht. – E kam këtë asht – thotë – dhe veç mbathjet e rrafshta më bëjnë. E dikur nuk kam ditur të ec pa thembër. As nga shtëpia nuk dilja kurrë pa vathë. Tash e sa kohë nuk mbaj asgjë, pos orës. – Për plakën ora është byzylyk, e ka një koleksion të tërë. Ora në dorën e saj shënon 22:05. E merr stolin, e mbështet pa zhurmë për dollap, ngjitet ngadalë, hap kapakun dhe nis të hallakasë nëpër rafte. Nga dollapi dëgjohen kërcitje, cijatje, plakës s’i pëlqejnë. – Dreqi të marrtë, pse po cijat – thotë – Po i marr të miat, jo të tuat. – Në raftin e lartë ruan pëlhura të mbështjella të paprekura, poshtë ka shiritë, llastikë, dantella e kordele, poshtë tyre një kuti me penj, pulla si dukate të rreme dhe koka gjilpërash. Poshtë gjendet makina qepëse. E heshtur si macja e përgjumur. E gurosur. Plaka s’e ka prekur tash e sa vite. Nxjerr ca çarçafë rrobaqepësie, shkumësin, metrin dhe gërshërët, dhe të gjitha i rendit mbi tavolinë. Zgjedh modelin për fustanin. Ka sigurisht pesë vjet që s’ka bërë fustan, ndoshta edhe më shumë. –Sytë s’i kam si dikur – thoshte kur i refuzonte punët – Po s’është shumë punë për ty – myshteritë ktheheshin dhe këmbëngulnin – e bën ti edhe me sytë mbyllur. – Një kohë pranonte ndreqje e ndryshime të vogla, e pastaj as ato. Tash ka bërë marrëveshje me veten. – Do ta qep këtë fustan edhe nëse i lë sytë këtu – u betua.
Disa ditë me radhë shkoi nëpër butikë, kërkoi, rrotulloi, bëhej sikur nuk vëren se si shitëset po i rrotullojnë sytë pas çdo pyetjeje a vërejtjeje të saj. – Ngjyrat dhe dizajnet të mbetesh pa mend, e fustanet kot – i thotë vetes – Njëri tejet i gjatë, tjetri tejet i gjerë, i treti i ngathët si thesi. Këtu dekolteja shumë e thellë, atje shpina lakuriq, këtej shlicët e mprehtë. Mëngë ose nuk ka, ose zvarriten përtokë. Prek, hollë si rrjeta e marimangës ose fort si plastikë. Çfarë materiali është ky? – Rejon, zonjë. – Dreqi e marrtë. Rejoni digjet si barot – mendon në vete – E kjo, po me këtë s’mund të ecësh. – Është fustan solemn, zonjë, nuk është për shëtitje. – E për vallëzim? Për vallëzim është i mirë si këpuca e ngushtë. – Shitësja e painteresuar rrudh supet. – Nuk e di se çka ju ka bluar ajo kokë – thotë – Ndoshta ato nuk shiten më – përfundon plaka, dhe niset në shtëpi e vendosur ta bëjë fustanin vetë.
– Nuk do të jetë zor – pohon me kokë – t’ia qëlloj masës së duhur. – Ngadalë tërheq shkumësin nëpër pëlhurë, lëviz buzët sikur bën magji. – S’ka ditë që s’të përmend. Do të të kisha ardhur edhe më parë, por nuk kisha mundësi, vërfëri e madhe na kaploi. Tash është më mirë se ç’ka qenë. Vetëm se jemi plakur. Unë e verbër, babai i shurdhër, mund të flejë edhe mes krismash të topave. Do të shohësh pas disa ditësh kur të vijmë. A thua a do t’na njohësh. Kjo largësi… Po zgjat tepër. Por, nënën askush s’e ka harruar, edhe mua s’do të më harrojë Danka ime. Sa herë e them këtë, babai yt zemërohet, tund dorën, ngryset. Më shikon thuajse më ka ikur truri. Jeto, oj e marrë, kështu më thotë. U zemërua edhe para disa ditësh, kur i thashë se do të të sjell një fustan. Më shikon i vrenjtur, thotë: bash i duhet atje. S’ka dert, le të murmurisë, s’do t’i them më asgjë. Kur je femër, gjithmonë të mungon diçka për të veshur. E ku i di ai këto gjëra, le t’i shikojë punët e veta. Zvogëloje valixhen, thotë, po ngarkohesh thuajse s’do të kthehemi më. Folsh me gishta. E pse të mos kthehemi. Asgjë të madhe nuk kam futur, veç gjërat elementare. Pak ushqim, ti do të më tregosh se çka do, nuk mund të jetohet me ato gjella të tyre. Çfarë mishi, buke, mund të na bëjnë edhe ndonjë shtrudëll. Do të marr kafe. Kafe të vërtetë, jo ato gështenja të tyre të bluara, i vrafshin gështenjat. Dhe lule. E di se nuk lejohet, por disi do ta fsheh farën. Kush do ta kontrollojë plakën në kufi! Do të marr lulebore nga bahçja jonë, t’i mbjellim edhe tek ti. Mbaj mend, kur ishe e vogël, sa të pëlqente t’ua këputësh lulet. I këpusje, pastaj i kafshoje si mollën. Kurrë nuk të kam qortuar. Kaçubeja do të lulëzojë përsëri, e ti je fëmijë një herë dhe kurrë më.
Qepi deri natën vonë, me gjilpëra i lidhi copëzat e pëlhurës, dhe pastaj me kënaqësi e shikoi fustanin. – Do të jesh i mirë. Vërtet i mirë – pohon me kokë. Pëlhura në duar është e butë dhe e lëmuar, lehtas përkëdhelet me lëkurën, lëkundet si era e lehtë. Kërkon trupin të marrë formën e plotë. Trup të hollë. Fustani është i zi si mani i papjekur dhe i kuq si qershia e shtypur. I gjatë deri në tokë. Tri rreshta karner, paksa të ngushtuar, do t’ia shtojë edhe një rrip të hollë për t’u lidhur dhe një zinxhir të fshehur në krahë. Në vend të jakës së lartë, fjongo për kordele. Mëngë palë-palë të kapura në manzheta të theksuara si në byzylykë. Aty do të qepë pulla të imëta ngjyrë ari. Nga tetë në secilën. Do të shtojë edhe dy zile të arta në skajet e rripit. – Pastaj s’të duhet kurrfarë stolie – mendon e kënaqur – Ose bën vathë të vegjël nëse mendon t’i kapësh flokët. Për këpuca, e di se nuk të duhen, gjithmonë të ka pëlqyer të vallëzosh këmbëzbathur. Ka aty ende punë, por unë s’e kam vështirë. Nesër do të qep, hajde të flemë tash. – Ora shënon 22:05. Plaka i fik dritat dhe futet në batanije.
Sa ia prek koka jastëkun, e zë gjumi. Ëndërron sikur vjel molla nga një pemë shkurtabiqe në bahçe dhe u fut në një shportë xukthi. Nga diku shfaqen dy vajza të reja të veshura si plaka, e përshëndesin dhe e pyesin a e di sa është ora. Plaka vëren se kyçin e dorës e ka lakuriq dhe e rrok sikleti. – Nuk e di, pasha zotin – thotë – rreth mesditës ndoshta. Ato të dyja qeshin si me komandë. – Po afrohet dita e gjykimit – thotë njëra. – Zoti tashmë e ka caktuar ditën dhe orën – shton tjetra – kur do t’i japë fund kësaj bote të ligë. – Koha po mbaron – vazhdon e para. – Por, Ai nuk dëshiron që askush të vdesë, dëshiron ta jetojmë fundin e botës. – Të jetojmë në parajsën në tokë – përfundon tjetra. Plaka i shikon me dyshim. – Jeta e përjetshme – thonë me zë, dhe i zgjasin duart e bardha sikur po e thërrasin. – Të mos vdes kurrë? – pyet plaka. – Ato pohojnë me buzëqeshje. – Dreqi ju marrtë – plaka fryn në gjoks sikur po e zmbraps mallkimin. Nxjerr mollët nga shporta dhe secilës ia jep nga një, ato ngurrojnë. – E pse të mos vdes – pyet me zë të lartë – kur të vijë koha? – Njëra e merr mollën, tjetrën e përpin toka. Plaka kthehet në anën tjetër, deri në mëngjes imazhet e natës do të zbehen sikur të mos kishin ekzistuar kurrë. Fle qetë.
Të nesërmen ulet para makinës, mes dhëmbësh mban gjilpërën rezervë dhe qep. Nga mëngjesi deri para errësirës. Makina bën zhurmë të njëtrajtshme, ia vibron këmbën poshtë pedalit, materiali i bindet nën gishta, penjtë nuk shkërmoqen, gjilpërat nuk plasariten. Është e qetë teksa punon. Pastaj i kujtohet hera e fundit kur e kishte marrë një dizajn kaq kompleks. Quhet fustan i filmit. – I zorshëm për t’u qepë, i lehtë për t’u mbajtur – kishte zakon të thotë. Herën e fundit një fustan të tillë ia kishte bërë një gruaje të qetë, ishte shtatshkurtër dhe topolake, dallohej nga lëkura e verdhë. Për shkak të lëkurës e quanin Bretkocë. Burri i saj erdhi ta marrë dhe ta paguajë fustanin. Kur plaka ia tha çmimin, seç e dogji diçka, dhe i thotë: – Për ato para, mund të kisha blerë grua të re. Cullak, dorën në zemër. – Plaka hekuros, bëhet sikur s’dëgjon. – Gjyqtar – mendon – e koprrac. – Cullak, cullak – vazhdon ai – fustani gjithsesi nuk shërben për kurrgjë. Përveç që kërkon të zhvishet. – Plaka i refuzoi paratë, fustanin e nxori në pazar dhe e shiti atje. Tash i shkon buza gaz kur e mendon këtë. Nesër do të hekurosë, do t’i palosë gjërat në valixhen e vogël, gati është.
Udhëtojnë me autobus, prapa xhamit shkruan vozitje e lirë. Plaka dhe plaku i saj bashkë i afrohen stacionit. Ajo e mban për krahu, ai mban valixhen, ecin heshturazi dhe duken sikur nuk vërehen, ashtu siç nuk i vërejnë pjesët e trupit që u shkaktojnë dhimbje. Thonë mirëmëngjesi, lëvizin mes ulësesh, përpiqen ta zgjedhin anën me më pak diell. Kur mbushen ulëset, shoferi pyet nëse të gjithë i kanë marrë pasaportat, njerëzit pohojnë, autobusi niset. Plaka rri pranë dritares, shikon se si lëvizin pemët, shtyllat prej betoni dhe shtëpitë. Psherëtin. Dielli lëviz nëpër rrudhat e lëkurës në duart e saj. Imazhet kthehen. Nuk ishte as katërdhjetë vjeç kur nga këtu shkuan me tren. Ishte muaji prill, ende e ndien aromën e barit të kositur dhe drekës së papërfunduar në shporet. Nuk morën asgjë pos asaj që kishin veshur. Hipën në një vagon bagëtish. Pa dritare, pa ujë e ajër. Danka sapo kishte rënë në bylyk. Sa kohë ka kaluar nga përfundimi i luftës? Nuk ka përfunduar, tha ngadalë. Plaka godet me thua xhamin e orës së dorës. Akrepët nuk lëvizin. E mbulon me pëllëmbë, dhe dremit. Rruga është e sheshtë, nuk dridhet shumë.
Mbërrijnë për më pak se tri orë. Dalin qetë, kolona ec drejt ndërtesës së hirtë të shkretë. Në të dikur prodhohej mëndafshi, dikur rrinte e zbrazët dhe e papërdorshme. Një herë e rrethuan me telin me gjemba dhe e kthyen në vend torturash. Plaka mban mend që ishin vendosur në barakën numër gjashtë. Me nja tetëqind frymë të tjera. Të gjithë bashkë i çojnë të lahen. Prilli është i nxehtë si korriku, Danka dridhet. Një ushtar e kap për krahun lakuriq dhe e nxjerr nga banja. E mban lakuriq përpara të veshurve, shkrep me kamerë dhe qesh me marren e saj. Tri herë e patën nxjerrë ashtu. – Nga kjo u sëmur – tregonte plaka. – E kaploi njëfarë tmerri, dhe ra në shtrat. Vdiq nga marrja për atë që po ia bënin mizorët. I gjithë kampi dinte për të. Sa e bukur dhe e pashme ishte. – Ndërsa dikush nga kolona vendos kurorën në përmendore, plaka fshin zallin nga sytë, dhe niset drejt varrezave. Atje është guri me emrin e Dankës, përfundi do t’ia lë fustanin e ri.
Përkthim: Qerim Ondozi
Marijana Çanak
Marijana Çanak (Subotica, 1982) i ka mbaruar studimet e letërsisë në Novi Sad. Shkruan prozë. Është fituese e dyfishtë e çmimit letrar "Laza K. Lazarević" për tregimin më të mirë të pabotuar bashkëkohor si dhe laureate e parë e çmimit "Voja Čolanović" për librin më të mirë me tregime (2023). Ka botuar librin me prozë "Ulični prodavci ulica" (2002), përmbledhjen me tregime "Pramatere" (2019. prvo izdanje, 2023. prošireno izdanje), romanin "Klara, Klarisa" (2022) i cili u gjend në finalet e çmimit NIN dhe Vitalova nagrada, përmbledhjen me tregime "Put od crvene cigle" (2023) dhe romanin "Svetlo trojstvo" (2024).
Kontakti: https://www.marijanacanak.com/
ažurirano: 17/03/25
