Danijela Repman
Në mbrëmje më ngjitesh për trupi. I mbyll sytë. Unë thur frymën në flokët e tu. Të pëlqen kur të vë në gjumë zëri im. E filloj tregimin.
Përfytyro një lumë. Dhe dy brigje të ngjashme sikur pëllëmba e majtë dhe e djathtë.
Në njërin breg është shtëpia në të cilën e kam kaluar fëmijërinë. Edhe sot e kësaj dite, në errësirën e kësaj dhome, megjithëse me vite e kilometra larg, ajo qëndron përpara meje, e djellosur dhe e gjerë. E vendosur brenda një zabeli akaciesh, në një copë toke pak më të lartë se sipërfaqja e një moçali aty afër, sikur të jetë ndërtuar mu në cep të botës. Është mbështjellë sikur rrëshqanore rreth një oxhaku të ngushtë e të lartë prej tullash. Nga ai edhe verës edhe dimrit del tym i dendur me konfeta të hirit të vet. Oborri nga të gjitha anët është i rrethuar me kullotë. Ato thumba të ngathët më janë gdhendur nën brinjë kur një herë u përpoqa me ngathtësi ta kapërcej në vrap. Edhe sot ndiej dhimbje kur marr frymë thellë.
Përpara shtëpisë është pusi. Është i thellë. Brenda tij thyhet sipërfaqja e zezë e lëmuar e ujit. Në rrugëtimin drejt urës, udhëtarët ndalen të pinë ujë e të freskohen. Disa prej tyre vijnë të na përshëndesin. Atëherë nëna vrapon t’i pastrojë degët dhe gjethet nga mushamaja e vjetër prej plastike e cila gjendet mbi tavolinën e lëkundur poshtë arrës. Me thonj gërryen luspat e mbetura nga pastrimi i fundit i peshkut. Sjell një tabëll të pastër. Karriget plastike të zbehura nga qëndrimi në diell i fshin lehtas me një leckë të lagur. I largon pulat dhe macet që të mos u enden mysafirëve ndër këmbë.
Ndërsa nëna përgatit kafen, babai nxjerr pijet. Fqinji Zvonko pi raki dudi. Jovani shpricer të ftohtë me më shumë verë se lëng. Tibori është alkoolist i shëruar dhe për shkak të tij nëna në derën e frigoriferit mban disa shishe xhami të koka-kolës të cilat unë nuk guxoj t’i pi pa leje. Më së shumti më pëlqen Hansi, miku i fëmijërisë i babait. Ai vjen rrallë, nuk pi asgjë, nuk rri më shumë se gjysmë ore, por gjithmonë na sjell nga Gjermania, ku tash jeton, një kilogram të kafes së bluar trashë të cilën pastaj nëna me ditë të tëra e bluan me dorë, si dhe një kuti alumini me kekë xhenxhefili. Mua m’i japin lepujt e pashkëve me çokollatë qumështi. Babai thotë se nga vegjëlia duhet të mësoj se çka është kapitalizmi. Sepse edhe ai lepur është një nga simbolet kapitaliste. Jashtë gjithçka është e ndritshme dhe joshëse, e brenda bosh sikur kallami i kanalit.
Kur Hansi shkon ta presë dredhkën dhe t’i pastrojë gjethet e kalbura nga varrezat familjare në fshatin pranë, babai murmurit thuajse ka frikë se mund ta dëgjojë: “Kot e ka edhe makinën e re edhe krejt paratë, kur ende vuan për këtë pluhurin e rrafshinës sonë.” Nëna vetëm tund kohën, psherëtin dhe me kujdes largon nga tavolina foliet e hekurosura me gishtërinj, në të cilat ishin mbështjellë lepujt prej çokollate. I fut në xhamin e dollapit pranë kartolinave të cilat na i dërguan kushërinjtë nga pushimet verore.
Kur nuk peshkoj në lumë, bëhem sikur luftoj. Grumbulloj ca gjethe të mëdha gjembaku dhe prej tyre bëj helmetë. Kam një pushkë druri së cilës ia kam shtuar nishanin – një gozhdë të vjetër të ndryshkur. Unë jam partizan. Gjermanët janë pulat, patat, grabujat e mbështetura pas shtëpisë, tufa tallash, karroca e përmbysur pranë hambarit për drurë. Marr në nishan zogjtë që fluturojnë mbi oborrin tonë. I përfytyroj duke i qëlluar në fluturim. Kërcej nga kaçubet përpara armikut dhe shtij. Mësuesi Braca thotë se një kilometër larg shtëpisë sonë u zhvillua betejë e madhe. Shumë luftëtarë u përjetësuan në të. Rrëfimi për luftëtarët sypatrembur të cilët në nëntor, në mes të natës, lakuriq e kaluan lumin me pushkë në duar. Babai im është më i madh se ai dhe thotë se mësuesi Braca o është i marrë o naiv nëse edhe ai i beson asaj që tregon. Dhe se nganjëherë vërtet ha shumë mut. Nuk di as qyrrat t’i fshijë, e po flet për luftën. Luftëtarët? Po shumica e tyre ishin kalamaj. I ka parë me sytë e tij. Shumica ishin pesëmbëdhjetë, gjashtëmbëdhjetë vjeç. Luaj ti, bir, sa të duash! Luftë më nuk do të ketë. Neve tash na ka mbetur vetëm t’i mposhtim demonët tanë.
Jo larg shtëpisë sonë, në nder të luftëtarëve të rënë, u ndërtua një muze. Në bregun tej urës, po ashtu në nder të tyre, një përmendore e madhe. Nga shtylla e lartë prej mermeri të bardhë del një skulpturë në bronz. Mbi të qëndron gruaja-xhind. Ka shpatulla të gjera, duar të forta, këmbë të mëdha mashkullore. Në një dorë mban shpatën e ulur. Në tjetrën, mbi kokë, me krenari mban lart yllin. Babai thotë se quhet Julka. Shpata e ulur është simbol i paqes, më shpjegoi. Ylli është simbol i lirisë dhe fitores. Gjithmonë ma kujton se është me rëndësi të mësoj t’i lexoj simbolet. Të interpretoj se çka ka thënë tjetri, e çka vërtet ka dashur të thotë. Dhe të mbaj në mend – ajo që thotë dikush nuk ka pse të jetë e vërtetë. Kur i pi edhe ca gota, babai shton edhe ca fjali për njerëz të vegjël, për padrejtësinë dhe budallallëkun. Për kolonat me tanke dhe karroca që fundoseshin në baltë. Për një grusht mjerimi. Për të fundosurit dhe të plagosurit. Për lumin e përgjakur dhe për kufomat. Për verbërinë njerëzore dhe mendjen e shkurtër. Për babain e tij i cili nga ajo betejë nuk u kthye.
Gjyshi ishte bujk. Babai im vendosi të jetë kondukter. Gjatë javës, vishet si zotëri. Edhe kur duhet të shkojë te mjeku, nuk e heq uniformën e kondukterit. Gjithmonë mban stilolapsin në xhepin e këmishës zyrtare bojëqielli. Brenda një dite kalon kilometra të tëra duke u vozitur me punëtorët e fabrikës, me nxënës e me gjyshe që çojnë vezë e lule në pazar. Loz me qindarka në xhep dhe sa është në njërën anë të lumit, sa në tjetrën. Në fundjavë vishet si babai i tij dhe shndërrohet në bujk. Në bregun tjetër është ara jonë dhe një vresht i vogël nga rrushi i të cilit babai nuk arrin të bëjë verë të mirë. Gjithmonë është e thartë dhe gjithmonë duhet t’ia shtojë njëqindherëmbël[1]. Kur i vizitojmë të korrat, kalojmë lumin me barkë apo me bicikleta mbi urë. Mua më pëlqen më së shumti kur punojnë në fushë. Atëherë babai më vozit në parmakun e fergusonit të vogël, e nëna nga dera e frigoriferit më jep koka-kolë. Ara është e madhe. Nuk mund ta kap me sy me një të parë. Babai një vit mbjell misër, vitin tjetër grurë. Nganjëherë lulediell. Pastaj Zvonko mes kokash të tyre të verdha i vendos kosheret e tij. Kemi mjaltë gjatë gjithë vitit.
Babai thotë se duhet të jem mirënjohës që jam djalë i kondukterit. Mund të shkoj në shkollë pa i lagur këmbët si të isha fëmijë qyteti dhe kam gjithçka që më duhet. Ai ishte jetim lufte dhe këto vetëm mund t’i kishte imagjinuar. Bicikleta për të ishte emër imagjinate, e të mos flasim për autobusin. Nganjëherë i vjen keq që është martuar vonë dhe që nuk ka tufë fëmijësh që edhe ata t’i shkollojë sikur mua. Do të kishte arsye për ta ndërtuar edhe një shtëpi. Ajo do të ishte në anën tjetër, mu në cep të vreshtit. Po të mos qe ky zabel përpara shtëpise do të mund ta përshëndesnim njëri-tjetrin matanë lumit.
*
Dita ishte me diell. Babai solli nga qyteti tri copë dobosh-tortë. Na tregoi se ishte te mjeku. Lajmet nuk janë të mira, por mos u brengosni. Ka edhe më keq. Kam kursyer mjaft para për një vend të mirë për t’u varrosur. Nga ana e majtë ku e kemi shtëpinë apo nga e djathta ku është ara dhe vreshta? As ai, as nëna, nuk arrinin ta zgjidhnin anën. Edhe njëra edhe tjetra ishin të tyre dhe po aq të rëndësishme. E hedhim monedhën, tha nëna. Dhe monedha vendosi. Le të jetë bregu i djathtë!
Babai kaloi pjesën tjetër të ditës i heshtur, poshtë arrës. Nëna disa herë ia zbrazi tabllën e duhanit. Në mbrëmje e mori Hansin në telefon. Folën gjatë.
*
Babai kishte të drejtë kur thoshte se rrëfimet nga librat e historisë ishin të rreme. Lufta nuk ishte si në filma. Në realitet gjithçka ishte ndryshe. Ndryshimet ndodhin ngadalë. E keqja fillimisht digjet ngadalë sikur trungu i lagur dhe të nxjerr lot në sy. Kur flakët marrin hov, kthim mbrapa nuk ka. Jam i sigurtë se ai e kuptoi. Disa vjet pas vdekjes së tij pranë shtëpisë sonë kalojnë tanket dhe kamionët ushtarakë. Njerëzit sërish kalojnë nga bregu i majtë në të djathtë, nga i djathti në të majtë, duhet ta zgjedhin anën. Zinxhirët e tankeve lërojnë rrugën deri tek ura. Rënkojnë kamionët përplot municion. Nga ato zëra dridhet edhe shtëpia jonë.
Edhe pse Zvonko jeton matanë urës, ai më nuk mban bleta në arën tonë sepse është lënë pas dore. Nëna ia ka vënë kapakun dhe drynin bunarit. Ka frikë nga njerëz të armatosur. Tibori nuk na vjen më. Jovani ka shkuar vullnetar. Unë, sikurse babai im, nuk kam ditur në cilën anë të shkoj. Disa ditë para se të më ftonin për rekrutim, erdhi të më marrë Hansi. Shkova në Gjermani. Nëna mbeti. Priste të vinte koha kur pa frikë do të mund ta kalojë urën dhe ta vizitojë varrin e babait. Më shkroi se shpreson gjithashtu që do të mund të kthehem kur ta largojnë telin me gjemba dhe t’i tërheqin ushtarët e armatosur nga ura. Kur gjithçka të jetë si dikur.
*
Nganjëherë më pëshpërit në vesh para gjumit: erzähle mir etwas über dich! Dhe ndërsa shtrihesh symbyllur pranë meje dhe të zë gjumi me fjalët e gjuhës që ti nuk e kupton, unë s’e them emrin e një lumi të turbullt të gdhendur në terrin mbi trupat tanë gjysmëlakuriq. Është pakrahasimisht më i madh se kjo dhomë, se ky qytet, se ky rrëfim. Është jomikpritës dhe i egër sikur qeni i lidhur me zinxhir, e unë përpiqem ta zbus. Nganjëherë e përkëdhel mbi kofshë, e puth, e ushqej me sheqer. Nganjëherë e kafshoj egërsisht, ia këpus lëkurën, zhytem në të me grushtat e shtrënguar. Më lë ta ndiej çdo copëz të tij sikur mukozën e brendësisë së faqeve të veta. Lehtë mund ta vërej edhe ndryshimin më të vogël. Me sytë e hapur zhytem në thellësinë e tij. Lëshohem dhe dorëzohem. Zhdukem në rrjedhën e tij të gjakut. Dhe më nuk ka rëndësi as kush jam, as në cilin breg po më çon. Gjithçka rreth meje bëhet e madhe dhe e pandashme si dikur. Lumi më nuk është kufiri që ndan, por rruga që bashkon dy brigje.
Përkthim: Qerim Ondozi
[1] sakarina
Danijela Repman
Danijela Repman (Sombor, 1976) ka përfunduar masterin në letërsi krahasuese. Librat e botuar: "Cikličnosti" (1997), "Tragom rasutih trenutaka" (2014), "Mesto za savršen beg" (2015), "Kvadratno disanje" (2018), "Šećer, led i varikina" (2021), "Stolica bez naslona" (2024). Mirënjohjet: Finaliste e Festivalit të 14-të të Tregimit të Shkurtër Evropian, Zagreb-Rijeka (2015), Çmimi Vranac për tregimin më të mirë të shkurtër (2016), Çmimi i Parë i Festivalit të Beogradit për Poezi dhe Prozë (2018), Çmimi i Parë në konkursin e 4-t Marija Jurić Zagorka (2024).
Kontakti: danijelarepman@gmail.com
ažurirano: 10/03/25
