Данијела Репман
Навечер се прививаш до мене. Ги затвораш очите. Јас си го заплетувам здивот во твојата коса. Убаво ти е кога те успива мојот глас. Почнувам приказна.
Замисли си река. И два брега слични како левата и десната дланка.
На едниот брег е куќата во која го поминав детството. Дури и сега, во мракот на собава, иако оддалечена со години и со километри одовде, стои пред мене, сончева и широка. Вовлечена во багремовата шумичка, на парче земја само малку повисоко од блиската мочуришна почва, како да е соѕидана на самиот крај од светот. Се замотала како ползавка околу тесниот висок оџак од цигли. Од него и лете и зиме излегува густ чад со конфети од сив пепел. Дворот е од сите страни опколен од тараби. Тие незграпни шилци ми останаа врежани под ребрата кога еднаш несмасно се обидов да го прескокнам во трк. И денес чувствувам болка кога ќе вдишам длабоко.
Пред куќата има бунар. Длабок е. Во него се прекршува мазната црна површина на водата. На патот до мостот патниците застануваат да се напијат вода и да се измијат. Некои од нив доаѓаат да нè поздрават. Мајка ми тогаш побрзува да ги исчисти гранчињата и лисјето од старата пластична мушама што стои на расклатената маса под оревот. Со ноктот ја застружува последната останата крлушка од последното чистење риба. Носи чист пепелник. Пластичните столчиња избледени од стоење на сонце ги пребришува колку да се рече со влажна крпа. Ги растерува кокошките и мачките да не им се моткаат на гостите околу нозе.
Додека мајка ми вари кафе, татко ми го изнесува пиењето. Комшијата Звонко пие дудинкова. Јован ладен шприцер со повеќе вино од сода. Тибор е лечен алкохоличар, па поради него мајка ми на вратата од фрижидерот држи неколку мали стаклени кока-коли што не смеам да ги пијам без дозвола. Најмногу му се радувам на Ханс, пријател од детството на татко ми. Тој ретко доаѓа, ништо не пие, ќе поседи најмногу пола саат, ама секогаш ќе ни донесе од Германија, каде што сега живее, килограм некое крупно кршено кафе, кое мајка ми подоцна со денови го меле на рака, и лимена кутија со медењаци. Јас добивам велигденски зајаци од млечна чоколада. Татко ми вели дека од мали нозе треба да научам што е капитализам. Зашто и тој зајак е еден од капиталистичките симболи. Надвор сè е блескаво и примамливо, а внатре е шупливо како каналска трска.
Кога Ханс оди да го исече бршленот и да ги исчисти гнилите лисја од својата семејна гробница во блиското село, татко ми промрморува како да се плаши дека тој би можел да го чуе: „Џабе му е и нов автомобил и сите пари, кога уште страда по оваа наша рамничарска прашина.“ Мајка ми само ќе кимне со главата на тоа, ќе воздивне и внимателно ќе ги тргне од масата со прсти испегланите станиолски фолии во кои беа завиткани чоколадните зајаци. Ќе ги закачи на стаклото на креденецот покрај разгледниците што ни ги пратиле роднините од летувањата.
Кога не ловам риба на реката, си играм војна. Ќе наберам неколку големи листови магарешки трн и ќе направам од нив шлем за главата. Имам дрвена пушка на која ѝ додадов нишан – стара за’рѓана шајка. Јас сум партизан. Германци се кокошките, гуските, греблото потпрено зад куќата, сноповите пченкарина, превртената количка покрај шупата за дрва. Ги нишанам птиците што го прелетуваат нашиот двор. Замислувам како ги соборувам в лет. Скокам од џбуновите покрај непријателите и пукам. Учителот Брацо вели дека на километар од нашата куќа се одиграла голема битка. Многу борци во неа чесно си ги изгубиле животите. Приказната за бестрашните воини што во ноември, среде ноќ, голи ја препливале студената река држејќи пушки во рацете. Татко ми е постар од него и вели дека учителот Брацо или е глуп, или е наивен ако и самиот верува во тоа што го раскажува. И дека некогаш баш многу јаде гомна. Не знае носот да си го избрише, а не како било во војната. Воини? Па тоа главно биле деца. Со свои очи има видено. Многумина имале петнаесет, шеснаесет години. Ама играј си ти, сине, колку што сакаш! Војна веќе нема да има. Нам сега ни остана само да се избориме со сопствените демони.
Недалеку од нашата куќа, во чест на загинатите борци, подигнат е музеј. На брегот преку мостот, исто во нивна чест, голем споменик. Од високиот столб од бел мермер изнурнува скулптура во бронза. На неа стои жена џин. Има широки рамења, снажни раце, големи машки стапала. Во едната рака држи спуштен меч. Во другата, над главата, гордо ја кренала петокраката. Татко ми вели дека се вика Јулка. Спуштениот меч е симбол на мирот, ми објасни. Петокраката е симбол на слободата и на победата. Секогаш ме потсеќа дека е важно да научам да ги читам симболите. Да растолкувам што кажал некој, а што всушност сакал да каже. И да запамтам – тоа што некој нешто кажува не мора да биде вистина. Кога ќе се напие некоја чашка повеќе, татко ми додава и уште неколку реченици за тие мали луѓе, за неправдата и бесмислата. За колоните тенкови и запрежните коли што тонеле во калта. За грстот беда. За давениците и ранетите. За крвавата река и труповите. За човечкото слепило и кратката памет. За татко си, кој од таа битка не се вратил.
Дедо ми бил селанец. Татко ми одлучил да биде кондуктер. Преку недела се облекува како господин човек. Дури и кога треба да оди на лекар, не ја слекува од себе кондуктерската униформа. Секогаш има пенкало во џебот од светлосината службена кошула. Во еден ден преминува километри и километри пат возејќи се со фабрички работници, со ученици и баби што носат јајца и цвеќиња на пазар. Ѕвечка со паричките во џебот и час е на едната страна на реката, час на другата. За викенд се преслекува во татко си и станува селанец. На другиот брег е нашата нива и едно мало лозје од чие грозје татко ми не успева да направи добро вино. Секогаш е кисело, па мора да додава во него стопатислатко[1]. Кога ја посетуваме летнината, одиме со чамец преку реката или со велосипеди преку мостот. Јас најмногу сакам кога работиме на нивата. Тогаш татко ми ме вози на калникот на малиот фергусон, а мајка ми од вратата на фрижидерот ми дава кока-кола. Нивата е голема. Не можам одеднаш да ја опфатам со поглед. Татко ми една година посејува пченка, друга пченица. Некогаш сончоглед. Звонко тогаш меѓу нивните крупни жолти глави си ги става своите кошници. Имаме мед преку цела година.
Татко ми вели дека треба да го ценам тоа што сум син на кондуктер. Можам да одам на школо со суви нозе како да сум градско дете и сè да ми биде на бујрум. Тој бил воено сираче и за тоа можел само да мечтае. Велосипед за него било мисловна именка, а камоли автобус. Некогаш му е жал што доцна се оженил, па нема булук деца за и нив да ги школува како мене. Би имал зошто да направи уште една куќа. Таа би била на другата страна, во самото подножје на лозјето. Да ја немаше оваа шумичка пред куќата, ќе можевме да си мавтаме едни на други преку реката.
*
Денот беше сончев. Татко ми донесе од градот три парчиња добош-торта. Ни соопшти дека бил на лекар. Вестите не се добри, ама не грижете се. Секогаш може полошо. Заштедив барем доволно пари за пристојно гробно место. Од левата страна, каде што ни е куќата или од десната каде што се нивата и лозјето? Ни тој ни мајка ми не можеа да одберат страна. И едната и другата беа еднакво нивни и еднакво важни. Ќе фрламе паричка, рече мајка ми. И паричката одлучи. Нека биде десниот брег!
Татко ми остатокот го преседе под оревот молкум. Мајка ми неколкупати пред него го празнеше пепелникот. Навечер го бараше Ханс по телефон. Долго разговараа.
*
Татко ми беше во право кога тврдеше дека приказните од историските читанки се лажни. Војната не е како на филм. Во стварноста сè е поинаку. Промените се случуваат тромаво. Злото на почетокот тлее бавно како мокра цепенка и тера солзи на очи. Кога ќе се распламти пожарот, веќе нема назад. Сигурен сум дека насетил. Неколку години по неговата смрт, покрај нашата куќа поминуваат тенкови и воени камиони. Луѓето пак одат од левиот брег на десниот, од десниот на левиот, мораат да одберат страна. Тенковските гасеници го ораат патот до мостот. Стенкаат камионите натоварени со муниција. Од тие звуци затреперува и нашата куќа.
Иако Звонко живее преку мостот, престана да ги одгледува пчелите на нашата нива зашто остана во пустелија. Мајка ми стави поклопец и катанец на бунарот. Се плаши од вооружени луѓе. Тибор престана да нè посетува. Јован отиде во доброволци. Јас, како ни татко ми, не знаев на која страна да одам. Неколку дена пред да ме повикаат на регрутација, по мене дојде Ханс. Отидов во Германија. Мајка ми остана. Чекаше да дојде време кога ќе може без страв да преминува преку мостот и да го посетува татковиот гроб. Ми пишуваше и дека се надева дека ќе можам да се вратам кога ќе ја тргнат бодликавата жица и ќе ги повлечат вооружените војници од мостот. Кога пак сè ќе биде како порано.
*
Некогаш ми шепнуваш на уво пред спиење: erzähle mir etwas über dich! И додека лежиш покрај мене со затворени очи и заспиваш со зборови од јазик што не го разбираш, јас го премолчувам името на една матна река врежана во мракот над нашите полуголи тела. Неспоредливо е поголема од собава, од градов, од приказнава. Негостопримлива е и дива како куче на синџир, а јас се обидувам да ја скротам. Некогаш ја галам по бедрата, ѝ зборувам милно, ја хранам со шеќер. Некогаш ја гризам дивјачки, ѝ ја кинам кожата, нурнувам во неа со стиснати тупаници. Ме пушта секое нејзино делче да го почувствувам како слузокожата од внатрешноста на своите образи. Можам лесно да согледам и најмала промена. Со отворени очи понирам во нејзината длабочина. Се предавам и се препуштам. Исчезнувам во нејзиниот крвоток. И веќе не е важно ни кој сум, ни кон кој брег ме носи. Сè околу мене станува големо и неделиво како порано. Реката веќе не е граница што дели, туку пат што ги спојува двата брега.
Превод: Ѓоко Здравески
[1] сахарин
Данијела Репман
Данијела Репман (Сомбор, 1976) завршила магистерски студии по компаративна книжевност. Објавени книги: „Цикличности“ (1997), „По трагата на расфрлените мигови“ (2014), „Место за совршено бегство“ (2015), „Квадратно дишење“ (2018), „Шеќер, мраз и варикина“ (2021), „Стол без потпирач“ (2024). Признанија: финале на 14. Фестивал на европскиот расказ, Загреб – Ријека (2015), награда Вранац за најдобар расказ (2016), прва награда на Белградскиот фестивал за поезија и проза (2018), прва награда на 4. конкурс Марија Јуриќ Загорка (2024).
Контакт: danijelarepman@gmail.com
ažurirano: 10/03/25
