Xheneta Rovçanin
Jusufi rrinte nën drurin e arrës, e cigarja i digjej ndërmjet gishtave të zverdhur, duke ia djegur majet. Asgjë s’e kthente në jetë. U dogj deri në duq sa hap e mbyll sytë. Duke e nxjerrë tjetrën nga kutia, shikimin ia ndali fustani i kuq i cili shndriti si vegim: gërshtetat bjonde i vareshin pas shpinës shtathollë, duke e përizer ngjyrën me fijet e grurit poshtë arës. Dy fjongo të lidhura për kaçurrela, e dy këmbët – si dy bleta – me nxitim ndërronin njëra-tjetrën, duke u humbur në fushë. S’mund të bënte ballë Jusufi e të mos buzëqeshte, me cepin e buzëve, duke e ulur kokën i turpëruar, fshehurazi, si t’i ishte ngulur ferra në këmbë. Mendoi: paralajmërim – ai nuk guxon. „Buzëqeshja është punë e dreqit“ – e arsyetonte veprimin me atë mendim të marrë, e arsyetonte Jusufi atë dhembje të tij të ngulitur me trimërinë e babait të fortë. Selma pranë tij gjithmonë ndiente nevojën ta bënte të qeshte me ndonjë shaka, siç di të bëjë vetëm fëmija. Ai i thoshte se duhet t’i shtypte shakatë e saj të papjekura. E ngritte gishtin e saj të vogël dhe e afronte te hunda, ashtu siç e mësonte nëna në shtrat para lutjes së mbrëmjes. Selma mbante mend gjithçka: edhe ritualet mëngjesore të zbukurimit të nënës, edhe fustanët e saj të gjatë dhe lulet në flokë sapo pranvera trokiste në dritare dhe i përhapte leckat e saj në gjithë dyshemenë, paksa të kalbur, të arrës. I kujtohej edhe buzëqeshja e babait kur në mbrëmje kthehej nga ara, e mbërthente nënën për beli, dhe pastaj seç i thoshte diçka në vesh, e ajo skuqej nga turpi, e fytyrën ia zbukuronte një buzëqeshje e ëmbël. I vinte erë bari me vesë gjithmonë. Përkulej Jusufi përpara Selmës, duke i zgjatur pesë arra nga pëllëmba e dorës së djathtë, e ajo shpejt e shpejt me shputat e saj i thente një nga një… Ka kohë që s’ka më këso gjërash. Në mbrëmje shkon në shtrat pa u lutur, mbulohet deri në qafë, me mendimet jodjallëzore prej fëmije: nëna do të zhvarroset poshtë tokës së ftohtë të Srebrenicës, e në mëngjes do ta presin llokumët e valë dhe një filxhan qumësht i ftohtë. Gjithmonë zgjohej në orën nëntë, duke kërcyer deri te dhoma e ndejës që ta shohë, e kur nuk e gjente, vraponte në kuzhinë, duke e kërkuar edhe mbrapa derës. „S’ka“ – i ngriste duart e vogla lart, duke dëgjuar vetëm pikat që pikojnë në fundin e tenxheres së bardhë pranë dritares. Në shtëpinë e Jusuf Abaxhiqit mund ta dëgjoje edhe frymëmarrjen, shtëpia ishte varr i dy njerëzve të gjallë, e qetë dhe e lodhshme, me erën e pazakontë e cila ngulfat fytin, me dritën e zbehtë që dridhej, me erën rustike të mallit: për Fatimen, për duart e saj të dashura dhe të buta, për erën e saj të cilën Jusufi ende e ndien kur e mbështet kokën në jastëk, e përpara syve i shfaqet dora e saj teksa ngutet t’ia fshijë lotin i cili pikon pandërprerë. Shtrihej i mbështetur në ije, duke i mbyllur sytë fort për të mos e parë edhe një herë atë ëndërr. Por kot, përsëri nga e para i vinin rend pamjet, pamjet e gjalla: aroma e pites me spinaq, aroma e trangujve turshi mbi tavolinë… mund të thuhej se secilës shtëpi të paktën një herë i vjen një aromë e tillë, por nuk e ka secila shtëpi aromën e brumit të përgjakur dhe të trangujve të përgjakur që avollohen nga sofra, së bashku me gjakun e freskët të trupit të njeriut… Të trupit të Fatimes. Për tri vjet radhazi ngrihej Jusufi çdo natë nga shtrati, në pikë të natës kur vetëm gjinkallat rrokullisen në bar. Mbahej për koke, e nga goja heshturazi i shpëtonte: „Si s’shkova unë në vendin tënd?“.
Kur dikush trokiste në derë, Jusufit i shkonte zemra te këmbët, dhe pastaj i ngrihej deri te veshët. Bëhej i heshtur për disa çaste përpara se ta hapte derën. Te dera gjithmonë ishte fqinji Sava, shikimi i tij i mëshirshëm njerëzor. Selma e thërriste xhaxhi Zav. Zëri i Savës i ndillte të gjithë shenjtët e moçëm kur në Srebrenicë jehonte: „O Jusuf!“ Zeshkan, me dy sy si dy ullinj të gjelbër, me një shikim i kapte krejt përnjëherë dhe asgjë nuk i ikte. Qerpikët e zi të shpeshtë u bënin hije qeskave edhe ashtu të errëta poshtë syve, dhe asnjëherë s’mund të dalloje nëse shikimin ia kishte kapluar ndonjë siklet i madh, dhe në çdo çast do t’ia plasë vajit, apo nëse nga ndonjë pikëllim i lindur do t’u jepet duarve të para të cilat i ofrohen. Kishte Sava diçka të trishtë, të përulur, gati djalërisht të ndrojtur. Supe të shtypura për trupi, këpuca përherë më e madhe për dy numra i mbante kështu edhe gjurmët e tij edhe gjurmët e huaja të vuajtjes së tmerrshme. Sava përherë i përkëdhelte me shikim dhe i përqafonte me zemër të gjithë ata që ishin më të trishtë se ai vetë. Në të nëntëdhjetë e pestën, kthetrat e luftës u futën thellë në njerëzit e Srebrenicës, në vatrat e tyre, në shtëpitë e tyre, në zemrat e tyre. Edhe në qafat e tyre. Më së shumti në qafa. Luftës kurrë nuk i vjen erë qetësie; vjen kur e pret më së paku, duarthatë dhe e qetë, dhe pastaj të përgjon e të sulmon – nën po atë fener ku ha drekën duke besuar se Ajo, Lufta, kurrë nuk do t’i thyejë dritaret, botët, familjet e sapoformuara… Ishte viti 1998 e Jusufi nga viti 1995 kishte udhëtuar veç me trup, assesi me shpirt. Çdoherë e më shpesh e lakmonte vdekjen, tokën e ftohtë të Srebrenicës; përnjëherë mërzia i dukej si farë e keqe, e cila, sado që e shkul, rritet edhe më shumë. Vendosi dhe ky ishte gjykimi përfundimtar. Atë natë qëndroi gjatë me një copë letre përpara vetes dhe e la veten në të, krejt pajetësinë dhe pakuptimësinë, dhe thjesht u largua. Atë natë në shtëpinë e Jusuf Abaxhiqit përveç heshtjes mori jetë edhe cijatja e karriges së vogël prej druri poshtë këmbëve të tij. Ra mbi atë dysheme të kalbur prej arre dhe gjithçka u shua: edhe shikimi, edhe dhembja, edhe shkëlqimi në sy, edhe aroma e njeriut të gjallë.
„O Zav, a do të zgjohet babi im kur të rritem?“
„Ai gjithmonë është i zgjuar dhe kujdeset për ty“
„A ka pasur babi im shpirt?“
„Po. Të madh.“
„E pse më more ti mua?“
„Sepse të dua.“
„A është ajo dashuri jotja deri te Babin Doli?“
„Jo. Deri te yjet.“
„E, a e di deri ku është imja?“
„Deri ku?“
„Nga këtu deri te ai aeroplani lart në qiell.“
Përkthim: Qerim Ondozi
Xheneta Rovçanin
u lind në Sarajevë në vitin 1994. Pas përfundimit të gjimnazit e regjistroi Fakultetin e Gjuhës dhe Letërsisë në Fakultetin Filozofik në Sarajevë. Gjatë kohës sa ishte në shkollë fillore dhe të mesme ka botuar shkrime në revista shkollore. Poezia e saj e parë e botuar ishte në përmbledhjen ndërkombëtare të poezisë More na dlanu – tijelo od soli, dhe pastaj në përmbledhjen e poezisë së dhjetë autorëve të rinj Poezijom mijenjam svijet. Shkruan prozë dhe poezi.
ažurirano: 27/01/20