Anica Marceliq
Babai nga dyqani solli ca kuti kartoni ku shkruante “Biskota çaji” ose “Vaj luledielli”. Na tha t’i mbushnim me gjërat më të nevojshme, sepse nuk do të ketë më shumë vend në bagazh. Me t’i lëshuar kutitë në verandë, u mbështet për murin e shtëpisë dhe ia nguli sytë oborrit. Pastaj dalëngadalë e çonte shikimin përgjatë kores së arrës, drejt kurorës së saj dhe reve plot flluska të qiellit pranveror. Në fund e uli shikimin dhe e la të lundronte pa kontroll drejt fushës në largësi. Kur u lodha së ndjekuri shikimin e tij, kalova te vështrimi i qershisë së xha Lujës, të mbuluar me tufa lulesh aromatike, të gatshme të shndërrohen në fruta të lëngshme e të ëmbla.
Gjatë kësaj kohe, nëna e shkundte pluhurin imagjinar nga kutitë e kartonit, duke i fajësuar për lotët të cilët pa sukses provonte t’i fshihte.
“Mos u mbështet për muri”, i tha babait. “Do ta shkatërrosh dhe pastaj do të dalësh i rreckosur”.
Kutitë deri në milimetrin e fundit e mbushën bagazhin e automobilit. Arritëm ta fusnim vetëm edhe bicikletën time pembe, dhe atë të ndarë në pjesë. Pa të nuk doja të merrja rrugën. Pak rroba dhe shtroja zunë më shumë se gjysmën e ulëseve të pasme, derisa pjesa tjetër mbeti e lirë për mua. Rrugës, duke shikuar vazhdimisht nga dritarja, e kujtoja udhëtimin e parvjetshëm në bregdet. Edhe atëherë, automobli qe i stërmbushur me gjithçka, por ndaleshim shpesh për arsye të ndryshme: për të parë ujëvarën në ndonjë lumë, për të ngrënë ushqimin që e kishim marrë me vete ose thjesht për t’i zgjatur këmbët duke i marrë erë ajrit të viseve të reja.
Ky udhëtim qe krejt ndryshe. Senduiçët i hëngrëm në heshtje, pa u ndalur dhe pa e ndërprerë ngasjen, edhe pse ndërronin pesiazhet dhe vendet nëpër të cilat kalonim. Nganjëherë më kaplonte dëshira për të thënë se ndonjë vend kalimthi ma kujtonte buzëqeshjen e xha Lujës: ndonjë dhëmb pas të cilit vijnë kapakë të zinj, pastaj sërish dhëmb, pastaj kapaku me shkëndija bardhësie të dikurshme nën patinën e prishur. Nëpër këto katunde kështu ishin radhitur shtëpitë: ndonjëra pothuajse e paprekur, pas saj një varg rrënojash, pastaj shtëpia pas së cilës vjen një shkrum nëpër vrimat e zeza të të cilit ngultas nxjerrin krye filiza lulesh të egra dhe bari të njomë. Më duket se në atë çast në kokë m’u formua njëfarë si pyetje se a është në natyrën e natyrës të mos përfill gjurmët e destruktivitetit njerëzor kudo që kjo është e mundur. Kisha frikë t’i jepja fund heshtjes së zymtë në automobil, që t’i ndaja me prindërit mendimet e mia. Bëhesha sikur nuk po vëreja gjë prej gjëje.
Përpara shtëpisë sonë të re na priti agjenti. Më shpjeguan se ky është njeriu i cili e di se kush dëshiron ta ndërrojë shtëpinë e vet me tjetrin. Kur arrihet ujdia, ai u jep çelësat pronarëve të rinj. Ky i yni punën e kreu shpejt, na përshëndeti ngrohtësisht dhe shkoi rrugës së vet. Prindërit u lehtësuan, as që u duhej për diçka tjetër.
Mua në atë kohë të gjitha shtëpitë më dukeshin të mira, me kusht që të mos dukeshin sikur dhëmbët e prishur. Kjo e jona ishte mjaft e pranueshme, madje e kishte një arrë në oborr. Komshikja jonë e parë, teta Maca, kishte një qershi, dhe pothuajse gjithçka ishte në vendin e vet. Idenë ma prishte vetëm buzëqeshja e saj plot dhëmbë mjaft të bardhë. Për shkak të tyre më brente pyetja nëse, ashtu sikur xha Luja i zhbiruar, do të bëhet kinse nuk po i sheh kalamajtë që vijnë t’ia vjedhin qershitë që në ditët e para të pjekjes.
Në qilar gjetëm mjaft enë porcelani të paketuara mirë. Nëna tha se ato kuti nuk do t’i prekim. Me siguri kanë dashur t’i marrin me vete, por në fund nuk kanë pasur mjaft vend për të gjitha. Lufta nuk do të zgjasë përgjithmonë, dhe nëse kthehen t’i marrin, do t’i presin të paketuara, mu ashtu siç i kanë lënë.
Mua më tërhoqi një filxhan porcelani shumë i veçantë, i lënë anash në raft. Nuk ishte pjesë e kompletit të paketuar. Në të shkruante “Jelena”. Kërceva nga gëzimi që ata njerëz të panjohur kishin menduar për mua dhe më kishin lënë filxhanin me emrin tim.
“Mami, duhet të ma japësh, ata e kanë lënë për mua, e kanë ditur se po vij”, kjo kërkesë e bëri të qante nënën time, por nuk më refuzoi.
Sot jam e sigurtë se ai objekt i vogël i brishtë më ka ndihmuar të strehohem mjaft shpejt në një flluskë ngrohtësie, me kohë edhe përkushtimi ndaj kësaj shtëpie që deri atëherë ishte e huaj, me aroma të huaja të thurura në qilimë e perde me paraardhës të huaj në foto të retushuara të radhitura në mur mbi komodinën e vjetër.
Për një kohë të gjatë çdo mëngjes pija çaj nga filxhani im “Jelena” sepse nga asnjë filxhan tjetër çaji nuk ishte aq aromatik dhe i mirë, deri në çastin kur teta Maca erdhi të kërkonte pak sheqer për kafen e saj të mëngjesit.
“Oh, ti ende e ruan filxhanin e Jelenës! Atë ia kanë dhuruar për ditëlindjen e gjashtë, kur kishte mësuar të lexonte e të shkruante”, tha gati pa frymë.
Nuk e di se si arrita ta mposhtja hutinë dhe befasinë time. Vetëm murmurita se filxhani është i bukur, dhe se edhe unë quhem Jelena, dhe se gjithçka u përshtat bukur.
Që atëherë çajin, e më vonë edhe kafen, e ndaja në dy filxhanë: në timin, krejt të ri, dhe në atë të dikurshëm, të Jelenës. Pasi mora vesh që ishim moshatare, nuk e kisha zor t’i tregoja të gjitha ato fshehtësi të cilat nuk kisha me kë t’i ndaja aty afër, sepse si në shumicën e vendeve të tjera përreth, në vendin tonë të plagosur jeta kthehej me hapat e kërmillit.
Pasi u rrita, u pavarësova dhe nisa të udhëtoja sadopak, vendosa ta kërkoja. Ma mori mendja se mjaftonte të shkoja në adresën e fëmijërisë sime të hershme.
Nga larg e njoha arrën dhe qershinë. Në përdhesën e shtëpisë sonë të dikurshme ishte një dyqan aparatesh të vogla shtëpiake. Shtëpia e xha Lujës dukej e braktisur prej kohësh, me qepetë e ulura dhe me oborr me bar të pakositur. Burri në dyqan më tha se pronarët e dikurshëm ia kishin shitur shtëpinë kur u kishte vdekur vajza e hasretit. Pastaj kishin blerë tokë në fshat, që me punët rreth shtëpisë t’i shkurtonin ditët e pleqërisë. Edhe vetë i ardhur, m’i tregoi ato pak gjëra që mori vesh nga prindërit e Jelenës: se pa pikë shkasi një njeri i padukshëm shtiu një breshëri plumbash drejt vendit ku familja ishte ndalur për një pushim të shkurtër, për të vazhduar udhëtimin drejt shtëpisë së re. Vajza e kishte pësuar më të keqen. Vitet e betejës me pasojat e plagëve të marra sillnin ditë të mira e të këqija, që pas një numri intervenimesh kirurgjike të dorëzohej.
U varros në varrezat e katundit, vendi i dytë në të djathtë të hyrjes.
Duke i evokuar kujtimet, i shkova rreth e rrotull kësaj qyteze të largët, prej atyre ku secili di gjithçka për secilin. Shpresoja të takoja dikë që e njihja, njeriun të cilit do të guxoj t’i drejtohem dhe ta pyes pak më shumë për Jelenën, për Jelenën time, shoqen të cilën nuk do ta takoj kurrë. Nuk pata guxim. Kisha frikë se do të më njihnin, se do të më gjykojnë për shkak të theksit tim, të më thonë se ai që ka shkuar nuk bën të kthehet, dhe të kthehesha nga kisha ardhur. Në lulishte nga një koleksion i vobektë mora një tufë lulesh dhe u nisa drejt varrezave.
Në vendin e dytë në të djathtë të hyrjes, lexova me radhë emrat e gdhendur në gurë. Në një pllakë mjaft të re prej mermeri ishin fotografitë dhe emrat e një burri dhe një gruaje, me vitin e gdhendur të lindjes dhe me një vend të zbrazët për vitin e vdekjes. Poshtë tyre, qëndronte fotografia e një vajze të bukur zeshkane me fytyrë të ëmbël dhe sytë e mëdhenj kureshtarë. Të dy vitet ishin të gdhendura. Jetoi deri në adoleshencë. Jelena. Të gjitha kulturat që i njohim pajtohen për një gjë: më e keqja është kur prishet rendi, kur të moshuarit duhet t’i vajtojnë të rinjtë. Ç’dhimbje duhet të kenë prindërit e saj!
E vura tufën me lule mbi pllakën prej guri dhe nga letra dekorative nxora filxhanin me mbishkrimin “Jelena”, objekt aq i dashur për mua të cilit këtu s’ka kush t’i gëzohej më.
“Më fal që nuk po ta lë”, thashë, duke menduar se si sot në botë enden shumë njerëz të ligj. Dikush nga kapadaillëku do të mund ta shqelmonte dhe ta bënte copë e grimë këtë fragment material të historisë sonë të përbashkët, të historisë së dy Jelenave të cilat, edhe pa ditur njëra për tjetrën, kanë kaluar pranë njëri-tjetrës diku në kohë dhe hapësirë, duke udhëtuar fizikisht në drejtimin e kundërt, megjithëse – të shënuar nga ikja e dëbimit – në thelb në drejtimin e njëjtë.
U përshëndeta me Jelenën, e trishtë për shkak të rinisë së saj të ndërprerë pakuptimshëm. I premtova vetes dhe asaj se nuk do të harrohet.
Edhe sot, pothuajse çdo ditë pi kafe me Jelenën time. Ajo vazhdon të jetë e vetmja që di gjithçka për mua. Ajo është e para së cilës ia lexoj tregimet për fëmijë në të cilat vogëlushja më e zgjuar dhe më e bukur gjithmonë quhet, jo me emrin tim, por bash me emrin e saj, e djemtë i urrejnë lojërat me pushka e tanke. I tregoj për të gjitha dashuritë dhe dëshpërimet e mia, i kërkoj këshilla për rritjen e fëmijëve, për punë e për veshmbathje. E pyes se si e kishte përfytyruar jetën e saj para se njeriu i pashpirt ta vënte në lëvizje koleksionin e tij të llahtarshëm të lodrave vrastare.
E shtyrë nga frika se miqësia ime po bëhet pakëz vetjake, nganjëherë pyes veten mos disa prej tyre temave janë tejet të rënda për tetëmbëdhjetë vitet e saj të brishta.
Përkthim: Qerim Ondozi
Anica Marceliq
Anica Marceliq ka lindur në Riçice në vitin 1955. Shkollimin për hoteleri dhe turizëm e kreu në Zagreb, ku e zhvillon veprimtarinë e saj. Shkrimit të tregimeve të shkurtra i rikthehet në vitin 2018, pas një pauze të gjatë. Publikon në revista të ndryshme dhe në faqet e internetit. Herë pas here merr pjesë në konkurse letrare, ku shpesh është ndër finalistet, ndonjëherë edhe shpërblehet. Tregimet e saj të shkurtra janë përfshirë në disa përmbledhje.
Kontakt: anica.marcelic@gmail.com
ažurirano: 24/02/23
