Milan Vorkapiq
Dje u ktheva nga Serbia, nga ai vend i errësirës, i çetnikëve, i urrejtjes dhe i derrkucëve. Ja, ende nuk i kam shpaketuar as gjërat, as shpirtin. Ende jam krejt e hallakatur, e më duhet të rregullohem. Së pari më duhet ta çoj aparatin të m’i zhvillojnë fotografitë… nuk më mjafton vetëm në kompjuter. Mund të dështojë sistemi dhe prapë të jem pa baba. E si të shkruaj prapë viza nëpër formularë në vend të emrit të babait?
**
Atë farë Borçe mezi e kam gjetur. Taksi nuk kam guxuar të marr, sepse më kanë paralajmëruar se ata mjeranë beogradas do të ma nxjerrin yndyrën. Njihen për këtë edhe këtu te ne. Në Borça dola sipas një vlerësimi të përafërt të një zotërie të moshuar:
„Ah, vajzë. Këtu emrat e rrugëve s’kanë fort kuptim. Mos dini ndonjë kafene apo depo aty afër?“
Te kiosku më shpjegojnë se është dashur të dilja në stacionin paraprak. Por, pavarësisht kësaj, isha e kënaqur. Qëkur dola nga treni, duke kërkuar autobus e duke udhëtuar për tek ajo Borça, kisha njëfarë sikleti, madje edhe e ktheja kokën për të parë mos po më përcjell kush. Çuditërisht, askush nuk më preu, madje as nuk më ofendoi, përkundër ijekavicës sime. Gjatë gjithë kohës në Zagreb kam ushtruar: „majtë“, „bukë“, „qumësht“, „ku“, „kinema“… Kot. Me të dalë nga stacioni i autobusit, pyeta:
„Zotëri, më ndjeni…“
Dhe ç’është më interesante, deri më tani nuk kam takuar asnjë çetnik… ose po fshihen me shumë shkathtësi. Më kanë dalluar, u fol se do të vija. Madje, edhe kjo grua me mirësjellje del nga kiosku dhe ma tregon rrugën trup që të mos kthehem me autobus për një ndalesë… stacion… mbase. Si një gjuetar këmbëngulës, ashtu edhe unë në këmbë po i afrohem gjahut tim. Në shtyllën elektrike një copë dërrase e ngulitur ku shkruante „rruga e nëntë“… Me alfabetin latin?! M’u tha fyti: kjo është, pra. Kureshtjen që e kisha për shumë ditë përnjëherë ma shtypi frika dhe shqetësimi. E detyroj veten të duroj dhe të mos heq dorë nga aventura. Shtëpi të larmishme: të mëdha, të rrumbullosura e me rrethoja prej hekuri, të pambaruara, vetura të parkuara të shtrenjta e të lira, madje edhe një traktor, grumbuj zalli dhe dërrasash, rroba në tel, makina për beton, rrugë e asfaltuar. Shikoj numrat. Ndërsa po i afrohem 39-shit, edhe gjunjët nisin të më dridhen, më tradhton edhe zemra – rrah shumë shpejt… Të heq dorë?… Megjithatë është dashur të dërgoj një letër, të shoh a e dëshiron ai këtë takim, t’i tregoj se po ekzistoj. Qe 37-shi… tash vjen 39. Nuk mund të them se është shtëpi; përdhesa e murosur me blloqe të hirta betoni, në vend të kulmit mbi pllakën e rrafshtë një najlon i madh i përforcuar me dërrasa dhe me ato blloqe të lira ngjyrë hiri. Në një bllok një dërrasë me antenë televizori. Përpara shtëpisë mikseri i mbuluar me najlon, „jugo-ja“ e prishur gjithashtu e mbuluar me najlon… Mos janë të veshur me kostume prej najloni? Në oborr asnjë njeri. Si me këmbë të huaja kaloj shtegun prej betoni deri te dera gjysmë e hapur… Nuk ka zile, trokas në xhamin e mjegulluar.
**
„Të kuptoj unë ty vajzë, por më kupto edhe ti mua. Është normale të kërkosh babain. Normale po them, por të hysh ashtu e panjohur në shtëpi dhe të më thuash se je bija ime… Kjo është… kjo është bash pa bazë. Është e vërtetë se në rini jemi dashur me Ankicën… nënën tënde. Dhe më vjen shumë keq që ka vdekur… vërtet më vjen shumë keq, nuk e kam ditur. E ajo që të ka thënë, nuk besoj se është e vërtetë. S’mund të ishte e vërtetë, kupton? E me të thënë të drejtën, Ankicën e kam dashur shumë edhe sinqerisht, për të kam ikur prej APJ-së, kam rrezikuar gjykatën ushtarake. E ajo, ani që e ke nënë, duhet të të them, nuk ka qenë besnike… Më ka tradhtu, ka pasur një tjetër… Eh, prandaj unë s’po të besoj, e dashur. Dhe ky mashtrimi i saj, më beso, ka qenë shumë i poshtër. S’kam nevojë të t’i tregoj krejt, nuk është rendi; vajzë mundem të të kem…“
„Po unë jam bija juaj.“
„Auuu! S’po ndalesh: bijë, bijë! Nuk është kjo serial turk, që përnjëherë të të dal babai, vëllai, motra… Unë po të them qartë: nuk pranoj kurrgjë, se i kam telashet e mia dhe i kam boll. Dhe jam i lodhur, i lodhur. Më mirë zgjidh ndonjë pasanik. Për nënën tande nuk dua të dëgjoj. Rahmet i pastë shpirti, po më mirë s’meriton, për besë. Nëse e ke pirë langun…“
„Mirë. Po shkoj, por po ju lus të më tregoni pse mendoni se nëna ju ka tradhtuar. Veç këtë dhe menjëherë po shkoj dhe kurrë më s’do të më shihni.“
„Dëgjo këtu, vajzë! Po ta them edhe këtë… po… Kështu. Unë isha në APJ në Slloveni. Na sulmuan sllovenët më 27.06.91 në aeroportin Cerklje. Hodhën nja dhjetë granata mbi ne… U mbrojtëm, pa besuar se dikush yni mund të gjuajë mbi ne. Kroatët e tu nisën të dezertonin në mënyrë masive, veç zhdukeshin. Edhe mua më thirrën dhe më shpjeguan qysh të ik; kujtuan se jam i tyre. Pak prej frike nga ajo luftë, pak për shkak të Ankicës, nji natë edhe unë tërhiqem dhe largohem. Na sulmuan të enjten, e unë dezertova të premten në mbrëmje. Edhe pse kishte nja dhjetë kilometra deri te kufiri kroat, krejt të shtunën jam fshehur dhe kam shkuar zvarrë. Kur të dielën diqysh kam mbërritur në vendin tem, e kam ditur se nuk mundem të shkoj në shtëpi, se ndoshta më pret milicia, e në Kroaci nisi të gjuhet me të madhe. Vendosa të shkoj te Ankica në katund, aty isha më i sigurt, po edhe zemra më ngrente. Mezi diqysh me uniformë mbërrij në katundin e saj, të hënen në mëngjes i paraqitem vetëm njëfarë Goran Kujës dhe shkoj te shtëpia e saj… Dhe a e di çka gjeta atje, vajzo? Dera e hapur, kurrkush aty, e brenda tavolina gati për dy veta. Dhe ashtu… solemne: mbulesa e bardhë, lule e qiri, dy gota prej kristali, dy pjata të mëdha, qebapë… Muzikë e lehtë… Me siguri atë e kishte shumë të rëndësishëm qysh e kishte pritur si mbretin e unë duke vdekur në aerport. Mua kurrë nuk më ka pritur ashtu, ta dish… Ndoshta atë e ki babë?… Tërhiqem ngadalë si qysh pata shkuar. E pranoj se loti edhe hidhërimi ma zinin frymën… E po… Ndoshta kështu është më mirë, se po t’i kisha gjetur, s’jam i sigurt ç’do të ndodhte. Ndoshta edhe gjak do të kishte, se njëmend e kam dashur. Eh… kështu pra…“, ofshau Mile.
Vajza nisi të qeshë me njëfarë të qeshure të hidhur e cila shndërrohet në rënkim. Burri e shikon i ngrysur pa ditur ç’të bëjë. Hesht, dhe pastaj me një zë me gjysmë fryme thotë:
„Për gjysmë ore më kthehet shoqja dhe djali… Nuk kam qejf të… të… të të gjejë.“
Ajo bashkë me një faculetë nga çanta nxjerr disa fletë:
„Eh, babi, babi“, ofshan me qortim duke e shikur me sy të përlotur, ndërsa po e hapte fletoren e bardhë. „Ky është ditari i mamit. Po ta lexoj një pjesë… e ti pastaj vendos. Shpejt e lexoj… Eh, mendoj se është më së miri prej… prej… qe, prej këtu:
E diel, 16.06.91. – Kam dërguar letër në Dojçland. Ditë e bukur me diell. Tezja ka qenë. Këta të çmendur përsëri bëhen se po luftojnë, e pastaj pajtohen. Nëse qetësohen të krisurit, qetësohem edhe unë. Po fatin që e kam unë, Mile do të më pësojë i pari.
E hënë, 17.06.91. – Sot kam punuar pasdite. Paradite kam shkuar deri te shitorja. Më s’kam nevojë të marr leje, Goran Kuja më thotë se s’kam postë. Nji mixhë nga Donji Strnovaci e ka mbushur riomrkion me miell, kripë, oriz, sallamë, biskota, makarona, bateri, letër toaleti, birrë, mish të thatë, një mal me konserva. Ka porositur prej Kujës 50 litra vajguri. Miki e ka pyet pse i duhen, mos po hap dyqan në Strnovci. E mixha ia kthen: „Ia ka nisur lufta e përgjakshme, o djem.“ Miki vazhdon ta ngucë: „E pse të duhet birrë edhe venë, pra? T’i gjuash çetnikët me shishe, ë?“ E ai ia kthen: „Mixha, djalo, e ka mbijetuar një luftë, dhe e di se secila ushtri të lë rehat nëse ke diçka të pish.“ Krejt kanë qeshur, veç unë s’jam për të qeshur. Ku e gjeti tash lufta kur Mile është në ushtri. A ka ai ndonjë birrë a konservë tash? Krejt po e shajnë APJ-në, e unë i besoj dhe besoj se ai ka për t’u kthyer.
E martë, 18.06.91. – Sonte i kam shikuar lajmet. Krejt janë tranuar. Unë kurrsesi nuk mundem të kuptoj pse disa probleme të vogla duhen të zgjidhen me luftë. Pse kroatët po luftojnë kundër APJ-së nëse edhe aty ka kroatë? Kanë lajmëruar se njëfarë Partie e Drejtë po kërkon ripërtëritjen e NDH-së. Në sallon s’na ka ardhur asnjë myshteri.
E mërkurë, 19.06.91. – Fiqa sot në mëngjes mezi u ndez, gati u vonova në punë. Po të mos ishte kjo teposhtëz, s’e di qysh e kisha ndezur. E kam lënë te mjeshtri, e ka rregulluar deri në fund të orarit të punës. Tash po ndizet si minë. Po çfarë mine e dreqit, edhe unë ia kam nisur të luftoj. Kam zi pasul, kam për tri ditë.
E enjte, 20.06.91. – Vranët, sikur ka për të rënë shi. Vëllai i Goran Kujës u bë pjesë e zengave. Po thonë që Tuxhmani u ka premtuar rrogë 2.000 marka. Kuja po thotë se po jep dorëheqje, se as për një vit s’mundet të fitojë si tregtar. Në sallon ka ardhur vetëm ndrikulla e pronarit veç për t’ia larë flokët.
E premte, 21.06.91. – Sapo kanë përfunduar lajmet. Kjo është katastrofë, thjesht krejt janë tranuar. Kujt i duhet kjo? A do të na bëjë mirë lufta? Të vetmen shpresë po ma jep njëfarë Bejkeri, njeri i madh amerikan, ka deklaruar se Amerika është për krejt Jugosllavinë. Pasuli m’u ka djegur pak, po s’po më zihet prapë. Nuk ka postë.
E shtunë, 22.06.91. – Dëgjohet alarmi, thonë se po na sulmojnë serboçetnikët. Alarm edhe te unë; dita e katërt nuk më kanë ardhur. Panikë.
E diel, 23.06.91. – Po ha pasul, e ai po më ha mua. Isha te tezja dhe pastaj te pompa. E mbusha plot edhe në kantë, se ka nisur skamja e madhe. Mirë e kishte ai mixha nga Donji Strnovci. S’ka benzinë, s’ka letër prej tij, s’ka të përmuajshme, skamje e përgjithshme. Tezja më qorton që s’kam shkuar në kishë prej kungimit, dhe se duhet të shkoj sot. Kam unë, siç duket, trup në vete për shkak të të cilit, oj teze e dashur, më duhet të shkoj nesër te gjinekologu.
E hënë, 24.06.91. – S’kam pse shkoj te gjinekologu. Sot desh dhashë shpirt prej të vjellave. Krejt kjo më duket pak budallaki, por e di edhe pa doktor se jam shtatzanë. Mos pyet! Por, siç thotë Skarlet: „Për këtë mendojmë nesër.“ Pronarja përmend përjashtimin, se nuk ka punë.
E martë, 25.06.91. – Erdhi letra nga Dojçlandi. Pleqtë ma urojnë ditëlindjen dhe më lajmërojnë se për këtë më kanë çuar 200 t’kuqe. Çdo vit më çojnë kështu për Gebursttag. Veç se këto marka po i harxhoj për pastrim, jo për dëfrim. Kroacia dhe Sllovenia shpallin pavarësinë. Festë në qytet, gjuajtje me armë dhe ngazëllim.
E mërkurë, 26.06.91. – Ditëlindja. I kam mbushur 20 vjet. Suma sumarum: vajzë e gjysmë; jam frizere, fiqa në gjendje të mirë, vetë në shtëpi, pleqtë që rregullisht çojnë prej Dojçlandit. Më e vlefshme dhe e vetmja që kam është Mile im për të cilin çdo mbrëmje e lus Virgjëreshën. Kam edhe të vjella – kujtim të mungesës së tij. Kur po kthehesha nga puna, u ndala në dyqan për bukë dhe qumësht. Bleva edhe makarona dhe përgatita gullash për 2 ditë, e kurrgjë s’po më hahet, se krejt, ashtu-kështu, e kthej mbrapsht. Goran Kuja tregoi se ishte me disa që kishin ikur prej APJ-së. E pyes a janë ata dezertorë, e ai thotë se ata janë patriotë. Çmendinë. Në lajme tregojnë se milicia ka hyrë në Glina. Serbët kanë kryer sulmin mbi stacionin policor. Kaos.
E enjte 27.06.91. – Në lajme treguan se sllovenët me minahedhës kanë sulmuar aeroportin Cerklje. U plaçin sytë, krejt ditën kam qajtur dhe e kam lutur Zotin të ma ruajë. Veç të mbijetoj, nuk kishte më randësi që jemi marrë vesh për dasmë si të kthehet nga APJ-ja. Veç të kthehet i gjallë, hiç ma shumë. Qoftë edhe i plagosur. Veç të më kthehet Mile, të mos isha vetë në këtë çmendinë.
E premte, 28.06.91. – Gjithë ditën po qaj. Pronarja e ka përjashtuar Mirën. Qan s’ndalet, e di se punë tjetër s’mundet të gjejë. Edhe e ka moshën, edhe është „e tyre“. Stanko i saj u përjashtua menjëherë pasi HDZ-ja ka ardhur në pushtet në Vend. Pronarja e bind se përjashtimi nuk ka të bëjë me kombësinë e saj, dhe se atë e kthen menjëherë sa të shtohet puna në sallon. Merre me mend. Unë plasa dhe i thashë: „Nëse kjo është e vërtetë, atëherë unë e lashë punën“. Pronarja m’i hapi sytë, nuk ka fjalë, se s’e ka pritur, dhe pajtohet që Mira të mbetet, e unë t’i bart plaçkat. Pse e kam bërë këtë? Paj, Mira ka fëmijë, dhe e dyta, është shoqe e vërtetë dhe, e treta, mua asgjë s’më bën më përshtypje.
Sllovenët sulmuan kazermat, APJ-ja pëson humbje. Këta në televizion me këmbëngulësi po bëjnë tifo të mbyten të gjithë serboçetnikët dhe jugokomunistët. Ruana Zot! Ndoshta është gjallë, ndoshta është gjallë.
E shtunë, 29.06.91. – S’më mori gjumi deri vonë, dhe prandaj u çova në orën 9. Ndoshta duhet ta dëgjoj nënën dhe të shkoj në Dojçland. Nëse kthehet Mile, ikim menjëherë në Shvabi. Erdhi tezja dhe më luti ta çoj nesër në Vend te rrobaqepësi. Pajtohem, gjithçka është më e mirë se vetmia në këtë shtëpi të vetmuar në fund të katundit. Më duhet të ik në mes të njerëzve, për të menduar më pak. Ndoshta është gjallë, ndoshta është gjallë.– Zonjë, ndihmo. Ndihmo edhe ti, Zonjë e tyre apo është e njëjta. Ndihmoni bashkë, nëse jeni dy.
E diel, 30.06.91. – Tezja s’ka ardhur deri në 8. Vendosa ta pres Milen dhe çka të vendosë ai edhe për abort edhe për shpërngulje – ashtu kam për të bërë. Tash më vjen më lehtë. Shkojmë te rrobaqepësi, prapë s’ia kanë mbaruar qepjen. Ka premtuar se nesër sigurt ka për të qenë gati. Tezja si tezja: e sjellshme me rrobaqepësin, e kur u ul n’fiqë i shau krejt me rend dhe krejt farefisin pa u ndalë derisa kemi mbërritur në katund. Më jepte pare për benzinë, e s’iu ka pritur të refuzoja unë. Kam pranuar vetëm për ta çuar nesër prapë.
E hënë, 01.07.91. – Çdoherë e më pak po vjell, po ha thartë. Tezja ka ardhur më herët dhe deri në qytet ka vazhduar së shari rrobaqepësin. E lë te rrobaqepësi, se prapë nuk e ka mbaruar. Ka premtuar deri në drekë. Tezja me të prapë e sjellshme, por nuk largohet nga dyqani. Shkoj në qytet ta pres deri në 12. Së pari „Te ura“ shkoj të marr një kifle dhe të pi një kafe të bardhë. Veç sa u ula ia behu Goran Kuja dhe u shtang thuajse ka parë fantazmë. Më kapi për dore, më qiti në korridor. Po shoh se diçka po ndodh, po e pyes mos ka lajme nga Mile. E ai gati pa frymë: „Para gjysmë ore e takova atë Milen tënd, ka ikur nga Sllovenia. Pyet qysh është te ne në katund, se duhet të fshihem diku. Të përmend ty, thotë te ti është më i sigurt.
E kisha ndjenjën se pak nga pak po më dalin dy krahë, në mushkëri nuk kam pasur aq ajër sa kanë kërkuar. Shpejt kam dalë jashtë dhe jam ulur n’fiqë. Sigurisht është lodhur, s’ka hangër. E di sa i pëlqejnë qebapët, e blej një kile dhe 10 pitalka. Ngutem për në shtëpi, kush mërzitet për tezen dhe rrobaqepësin e saj. Shikoj gjithandej mos po e shoh diku rrugës. Sigurisht i mjeri po fshihet edhe prej serbëve dhe prej kroatëve, edhe prej policisë edhe prej ushtrisë, edhe prej të mençurve edhe prej të marrëve – ngutet ai për te e dashura, zemra ime. Shpejt e kam rregulluar tavolinën, mbulesën e bardhë, dy pjata, qebapë, lule, edhe qiri kam ndezur, muzikën tonë. Kur i mora gotat kuptova se prej nxitimit të madh e kisha harru pijen. Birrë, natyrisht. Mile s’mundet pa birrë. E marr fiqën dhe drejt e në dyqan te Goran Goran Kuje. Si për dreq, i mbyllur; hala s’është kthyer prej Qytetit. Vazhdoj deri te kafeneja dhe blej një kuti me birra. Ngutem mbrapa. Prita dhe prita. Asgjë. Unë kam qenë dhe kam mbetur dele. Ose më ka mashtruar Kuja ose më ka harruar Mile. E ndoshta e kanë arrestuar. Gjithë natën kam ndenjur dhe kam pritur.“
**
Dje u ktheva nga Serbia, nga ai vend i pështirë, dhe, si thonë, nga vendi i territ, i urrejtjes, i çetnikëve dhe i prapambetjes. Çetnikë as për ilaç, askush as nuk më ka sulmuar e as nuk më ka dhunuar. As atë terr nuk e pashë; m’u bë e qartë fotografia e familjes. U njoha me babain Mile dhe vëllain Gjorgje. Nuk derdhëm lot dhe as nuk iu dhamë njëri-tjetrit në përqafim, nuk ishte si nëpër filma. E shikonim njëri-tjetrin sikur po merreshim në pyetje dhe nuk biseduam shumë, nuk kishim për çka. Më shumë ashtu të hutuar bisedonim për diçka që as nuk më kujtohet. Të tretë disi të ngathët, belbëzonim. U fotografuam. Premtova se do të shkoja prapë, se babi nuk guxon të vijë në Kroaci. Dhe sigurisht do të shkoj. Tash nëpër dokumente në rubrikën „Emri i babait“ s’kam nevojë të bëj vizë. S’e kam babin bukurosh, por vëllain e kam si drita. 5 vjet më i vogël se unë, si luan. I zi, shtatlartë… Po nuk ka lidhje që quhet Gjorgje dhe që është tifoz i Xvezdës… Jemi fotografuar dhe do t’i tregoj gjithkujt kë e kam gjetur dhe çka kam tash. Do ta bëj me kornizë thesarin tim të cilin s’e kam ditur që e kam. Më duhet të shkoj t’ia ndezi një qiri familjes së babit, meqë ai s’mundet. Kam blerë edhe ata qirinj „të tyre“ të verdhë se këtu nuk ka. I kanë larguar. Tash po shkoj te varri i nënës, do të shkoj edhe te varri i tyre t’ia ndez një qiri gjyshit dhe gjyshes. Gjyshi Jovo dhe gjyshja Milica… Babi më tha se ishin aty menjëherë në të djathtë te hyrja. Thotë, shkruan në përmendore, nëse s’e ka rrëzuar kush.
Eh, nënë, nënë… Se sa mund ta ndryshojë fatin një birrë, kurrë s’më kishte shkuar mendja. Shkova ta kërkoj të atin, e gjeta babin.
Përkthim: Qerim Ondozi
Milan Vorkapiq
u lind më 1953 në fshatin Trojvrh, komuna Ogulin, Kroaci. Ka mbaruar Fakultetin Pedagogjik në Rijekë. Për shkak të situatës së njohur më 1991 u shpërngul në Serbi. Jeton dhe punon si profesor në Vërnjaçka Banja. Deri më tani ka fituar tetë shpërblime letrare, dhe është anëtar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Serbisë.
ažurirano: 31/01/20
