Sanja Muçkajeva Vidanovska
U ndalëm te dera hyrëse e banesës sonë. I shikova të tria fytyrat.
“E mora çelësin tim të banesës”, më tha me një buzëqeshje të butë. “Po qe se nuk jeni në shtëpi kur do të vij”, e mbylli, ndërsa buzëqeshja u ngjit në hijet tona nga drita e dobët e hënës dhe e gëlltiti zërin e tij me gaz. Hyri si në strofull në fytin tim, si një zinxhir joelastik. Gëlltita dhe i ktheva të gjitha kujtimet derisa ia puthja fytyrën dhe e thithja nxehtësinë dhe erën e tij.
“Rrugë të mbarë, më i dashuri im”, thashë, ndërsa zinxhiri joelastik u ngushtua edhe më shumë dhe pothuajse nuk mundesha të frymoj.
Dritat e prapme të veturës ngadalë u zhytën në erësirë. Rodhën kujtime dhe çaste nga shqiptimi i parë nënë deri te kjo e fundit, kur më përqafoi.
Kujtimet janë një gjë e çuditshme. Ndodh që të përzihen si një stuhi emocionesh. Fëmijët e lindur në vitet e nëntëdhjeta të shekullit të kaluar bartin një kod të shkruar të çuditshëm. Pyes veten a ka mbetur te ta zëri i lajmeve të frikshme, të cilat si një makth nga i cili s’kishte zgjim e përcaktonin pjekurinë tonë dhe rritjen e tyre?
Me bashkëshortin tim u fejuam ditën kur filluan të shtënat e para në shtetin tonë të përbashkët.
Të shtëna në Slloveni…
Në Kroaci predha, shpërthime…
U vra i riu i parë…
Ndarje…
Ditën kur e bëmë dasmën, lufta merrte flakë.
Miqtë vinin pas nuses së re. Klarineti dëgjohet më shumë se fizarmonika. E luajnë vallen e vjetër maqedonase. Miqtë vallëzojnë. E dua atë djalë të ri me të cilin jemi së bashku që nga ditët e para studentore.
Në Bosnjë e Hercegovinë ndodh një tmerr. Lumenj me refugjatë, nëna me fëmijë të vegjël… strehohen në bodrume…. nuk mund të dalin jashtë. Nuk kanë mjete bazë…. krime të tmerrshme janë duke ndodhur… vrasje, përdhunime, tortura, gjenocid…
Kërkojmë punësim. Nuk kemi mjete themelore për jetesë. Diplomat e fakulteteve të kryera rrinë në sirtarë dhe heshtin trishtueshëm.
Predha, fluturojnë copa mishi. Shndërrohen në kujtime të vdekura… Persona të zhvendosur, vatra të lëna. Edhe varre. S’ka kush t’u çojë lule. Edhe varre të reja, grumbuj me dhe ngjyrë kafe, e mbi ta vajtojnë të mbijetuarit.
I pari punësohet bashkëshorti im, pastaj unë. Dhe, pastaj, dita më e lumtur e jetës sonë. Jam shtatzënë, me buzë në gaz i tregoj të dashurit tim. Më merr në përqafim. Djali ynë lindi tri javë pas përfundimit të luftës në Bosnjë e Hercegovinë. Më në fund përfundoi gjithçka.
Numërohen viktimat, dalin filmime nga krimet e tmerrshme, tortura, gra të përdhunuara, robër lufte, të cilëve u dalin brinjët nga këmishat e leckosura dhe fëmijë me shikime të hutuara.
Djali ynë rritet dhe e përqafoj gjithnjë e më fort. Dhe, mendoj për të gjitha shikimet e humbura dhe ëndrrat e dështuara. Nga erdhi e tërë kjo? Nga erdhën të nëntëdhjetat? Përpiqemi të vazhdojmë të jetojmë në mënyrë normale. Secili në shtetin e tij të sapokrijuar. Vazhdon të ketë trazira si në një kazan nga i cili me dinakëri pret djalli.
Qielli në verë është shtruar me yje.
“Mendo një dëshirë kur e shesh duke rënë një yll”, i them djalit, të ulur në tarracë.
Aeroplanët fluturojnë mbi qiellin tonë. Lëshojnë një zë të frikshëm, e çajnë qiellin. Shkojnë drejt Serbisë. Yjet shpërthejnë. Bombardime… Kushërinjtë e mi jetojnë atje. Ata me të cilët u rrita. Me të cilët çdo verë shkonim për pushime në Greqi. Shfaqen kujtimet. Shtëpitë e tyre, ku i kaloja pushimet e shkollës. Im atë është serb, gruaja e dajës kroate, burri i tezes malazez. Aeroplanët tashmë arritën atje…
Përsëri ndjekim lajme. Raporte të reja për viktima të reja. Jeta filloi të vlejë sa një statistikë e zakonshme. Kaq e kaq të vrarë dhe të plagosur. Dhe, negociata të reja. Ulen në tavolinën e gjatë dhe firmosin marrëveshje. Buzëqeshjet artificiale janë si tehu i shpatës, ndërsa ne përballë ekraneve të tensionuar presim se a do të marrë fund statistika.
Konflikte të armatosura etnike. Statistika është një gjë e paqetë. Si zhiva në termometër. Ndodh që të kërcejë me helmësinë e vet. Me gjuhën e urrejtjes dhe lojën e marionetëve. Marionetët lehtë zhvendosen me dorën e majme nga rehatia e karriges. Trupa të masakruar dhe të shkatërruar, frikë. Dhe, përsëri negociata dhe marrëveshje. Blicet vazhdojnë të jenë të pranishëm. Fotografojnë, raportojnë, ndërsa shteti i shpërbërë me të gjithë popujt e vet përpiqet të shërohet nga jetët e shkrumbuara.
Tensionet vazhdojnë të jenë prezente, ndonjëher rriten, ndonjëherë ulen. Fillon edhe mijëvjeçari i ri. Me mijëvjeçarin e ri përjetuam edhe një gëzim. Na erdhi në këtë botë edhe bija jonë. Kjo është një periudhë kur e kupton se fëmijët janë, thjesht, një dhuratë e Perëndisë. Me probleme të vogla e të mëdha, me financa që herë i ke, e herë nuk i ke. Në të shumtën e rasteve nuk i ke, por më e rëndësishme se gjithçka është se statistika rri e qetë. Mendojmë për ardhmërinë e fëmijëve tanë. Ata rriten sa hap e mbyll sytë, si lulëzimi i gonxheve pranverore. Je shtrirë dhe ëndërron diçka të papërcaktuar, ndërsa pranvera po troket qetë. Në mëngjes i habitur i sheh të gjelbëruara, pothuajse bëhet fjalë për një çast, një shkelje syri. Aq shpejt rriten fëmijët.
Ndonjëherë mendoj se jam mbërthyer në rininë time, e cila nuk dëshiron të lejojë të zgjohem. Në mënyrë dinake është ndërthurur në parullat dhe bashkimin. Në atë kohë kur vëllazërim-bashkimi kurrë nuk mendonte se do të derdhet gjak dhe urrejtje. Dhe, e rrënon rininë, ndërsa vitet e pjekurisë janë vetëm një përzgjedhje e kujtimeve dhe luftës për ruajtjen e dinjitetit. “Si t’ua shpjegoj këtë fëmijëve të mi?”, pyesja veten. Desha t’ua ngulis në kokë pamjen e bukurisë së kaluar.
Aeroplani i djalit tonë fluturoi drejt Holandës. Dhe arriti. Më shkruajti menjëherë në mëngjes kur arriti. Prisja të bëjë zë “mesinxheri”, për t’u qetësuar më në fund dhe të fle. Nuk rashë derisa nuk arriti aeroplani i tij. Nuk shkova ta përcjell. Thjesht, nuk mundesha. Disa lamtumira janë më të lehta kur ndodhin në derën hyrëse të shtëpisë.
“Më pëlqen në fakultet”, e dëgjoja se si më rrëfen. Dhe, e shikoja ashtu të ngadalësuar në monitor. Interneti shpeshherë bllokohet dhe fëmija im shndërrohet në robot.
“Je dobësuar. Ha më shumë, të lutem”, kaloj në temën tjetër. Nuk di ç’t’i them më parë. Çfarë këshillash dhe pyetjesh.
“Po, po…”, qesh. “E kupton, ligjërata, projekte, provime…”
“Ki kujdes. Kjo është më e rëndësishme. Kujdesu për shëndetin tënd”, pothuajse e përlotur e lus. “Më trego për miqtë e tu të rinj”, e pyes shpejt. Dua ta pyes sa më shumë. Të marr vesh gjithçka. Më vjen ta zgjas dorën për ta ledhatuar, por xhami i ekranit është aq i ftohtë.
“Ivorin e njeh, të kam treguar për të.”
“Nga Kroacia?”
“Po. Më tregoi dje se gjyshen e ka maqedonase, për nga nëna. Nga Prilepi.”
“Vërtet? Ja, sa e vogël është bota.”
“Në dhomën tjetër jetojnë Igori dhe Millutini. Të dy janë nga Serbia.”
“Vërtet? Nga janë më saktë?”
“Igori është nga Opova, fshat në Vojvodinë, ndërsa Millutini nga Beogradi.”
“Nuk më besohet! Dhe, në Holandë u gjetët në të njëjtin fakultet?”
“Po, po. Ndërsa, në dhomën tjetër janë vendosur Harisi nga Bosnja e Hercegovina dhe Emiri.”
“Edhe Emiri është nga Bosnja e Hercegovina?”
“Jo, Emiri është nga Maqedonia. Nënën e ka turke, ndërsa babain shqiptar.”
“Epo, nuk më besohet”, i them. “Ju jeni mbledhur nga e gjithë ish-Jugosllavia.”
Më rrëfen edhe më tej detaje nga jeta e tij. Flasim gjatë, zakonisht të dielën, kur është i lirë. Mezi i pres të dielat. Për ta parë e për ta dëgjuar. Sa herë që e shoh, e kam ndjenjën se e kam pranë. Ndërsa, gjatë ditëve të punës, një pjesë e mendimeve të mia janë gjithnjë me të. Dhe, mezi i pres festat dhe pushimet kur vjen në shtëpi. Por, rritet dhe piqet në mënyrë të dukshme. Është duke u shndërruar në burrë. Edhe pse atë natë kur për herë të parë shkonte në aeroport, ishte ai fëmija që e shikoja në fotografitë dhe të cilat i shfletoja të gjitha këto katër vite të fundit.
Më kujtohet tani kjo e gjitha, ndërsa në aeroplan është qetë. Disa udhëtarë flenë, të tjerë bisedojnë qetë, ndërsa retë janë hapur poshtë nesh. Sa është e thjeshtë bota kur e shikojmë kështu nga lart. Dhe, sa shumë të lëndueshëm jemi ne njerëzit, mendoj. Dëgjohen gjuhë të ndryshme këtu, lart në qiell. Yjet janë të përbashkëta, siç janë të përbashkëta edhe shpresat. Udhëtojmë së bashku në një hapësirë të vogël të mbyllur, çdonjëri me jetën e vet, që e bartim gjithandej me ne. Kudo që shkojmë. Jam duke shkuar në ndarjen e diplomave. Im bir diplomoi. Jam e lumtur dhe e frikësuar. Ç’do të ndodhë në të ardhmen? A do të mbetet atje apo do të kthehet në shtëpinë e tij të lindjes? Psherëtij, derisa piloti na paralajmëron që t’i lidhim rripat. Fillon ulja e aeroplanit. Jam duke shkuar vetëm, sepse financat nuk na lejuan të vijmë të gjithë në ndarjen e diplomave. Holanda për ne është një vend i shtrenjtë. Para tre vjet ishim në vizitë të tre së bashku. Për herë të parë e vizituam Holandën. Pastaj u shfaq epidemia me virusin Korona dhe mbyllja e kufirit më çmendi. Nuk jemi parë për një kohë të gjatë.
U përqafuam fort dhe gjatë.
“Prva mama je stiglla”, bërtitën pothuajse njëzëri, kur arritëm në konviktin studentor. Shokët e tij më pritën në derën e hyrjes.
“Ka ardhur nëna e parë!”
“Kada stizhu ostale majke?”, pyeta.
“Sutra.”
“Mama, kakvu kafu pijete? Mama, kakvu kavu pijete? Nënë, çfarë kafeje pini?”
Një erë e mrekullueshme e kafesë së zier të freskët u përhap në kuzhinën e përbashkët në konviktin studentor.
Përkthim: Kreshnik Ajdini
Sanja Muçkajeva Vidanovska
Sanja Muçkajeva Vidanovska, ka lindur më 12.05.1967 në Manastir. Arsimin fillor dhe të mesëm e kreu në Manastir, diplomoi në Fakultetin e Pylltarisë në Shkup, ndërsa magjistroi në degën Menaxhmenti në Arsim. Romane të publikuara: “Mëkatarët”, “Mëkatarët-2”, “Biruca”, “Pesë rrëfimet”, “Poezi për hënën” – përmbledhje poezish, “Udhëkryqet e nëntorit” dhe “Edhe zotërat kanë internet”. Romani “Udhëkryqet e nëntorit” është përkthyer dhe publikuar në Republikën e Turqisë. Tregimet e saj janë përkthyer dhe publikuar në Rusi. Është pjesëmarrëse në antologji në maqedonishte, greqishte, bullgarishte, serbishte dhe italishte.
Kontakt: sanjamuchkaeva@yahoo.com , Facebook: sanja.muchkajevavidanovska
ažurirano: 01/03/23
