Jovana Matevska
Ka net kur ëndërroj se si nga duart më shkëputet dhe ik prej meje. Vrapon pa pushuar me çorape leshi të cilat ia thura dimrin e 1983-it. Zemra e nënës kalbet kur edhe fëmijën ia përmendin. Ndërsa imi nën tokë me vite kalbet. Nuk më lanë ta shoh për herë të fundit. Arkivolin madje një njeri mund ta mbante. Kaq lanë nga ai trup guximtar dushmanët.
Nga atëherë, jetoj pa jetë, mezi marr frymë, Frymoj ankth. Deri më tani i kisha dhënë fund me këtë dorë e cila ndonjëherë dinte ta rrihte të mbrapshtin. Por, ç’të bëj? Në të njëjtin djep rrita dy fëmijë. Duhet të mbahem për këtë të dytin.
**
Kur vajtimet e nënës u bënë himni i mëhallës dhe e zgjuan madje edhe Andon Bekriun, i lashë revolet derisa plastika nuk plasi nga vjetërsia. Nuk isha më fëmijë. Nënës gjatë natës, atë natë gushti, iu zbardhën flokët, ndërsa unë mëngjesin e ardhshëm u zgjova dhjetë vjet më i vjetër. U rrita pa baba dhe AI ishte freska ime për respekt dhe frikë. Me mitralozat e kaltër në kapakë, mustaqet e rralla dhe zë urdhërues në mutacion, më shpesh më bënte të qesh sesa t’i nënshtrohem.
Nuk duhej ta la të shkojë. As të luajë „kamaj“ me të dhe ta detyroj të shikojë filma vestern. Si kjo zorrë qore, atë ditë para se të shkojë, nuk filloi të shohë nëpër këtë bark?
Ndriçon harku qiellor. Kam frikë madje edhe kur gjëmon. Kur fishekzjarrët e ndonjë manifestimi ndizen dhe e hapin natën. Kam frikë sepse e di se edhe ai para se t’i mbyllte sytë përgjithmonë ka parë spektakle piroteknike. Edhe pse ai, vëllai im Jorde, ishte dhe do të mbetet përgjithmonë trim. Në zemrën time i ngrita një pllakë private mbi varr. E shënova kujtimin për të.
**
E dija se pas kurthit qyqar në Karpallëk nuk guxoj të bashkohem me tërbimin. E shihja se si nën bebëzën e Bojanit lundron urrejtja. Zë vend. Natën e dëgjoj si belbëzon, fotografisë familjare mbi komodë i flet i përgjumur, ndonjëherë edhe ulërit, zemra ime u mësua, por dridhet edhe për thuan e tij të thyer.
Dje Alberti më përshëndeti në shitore. Nuk ia ktheva. I fshiva të gjitha numrat e shqiptarëve që i kam njohur. Nuk dua sytë e mi tiparet racore të tyre t’i perceptojnë.
Ah, ç’jam duke bërë? Bojani atë mjerim fashist e pasqyron. Unë jam indigoja e tërbimit.
**
Pres në stacion të autobusëve dhe i shikoj nekrologët. Më kujtohet ai i Jordes. Në qitjen e nderit në varrim. I mbyllja veshët siç flasin të papastrit në rrugë. E huazova „Meine Kampf“ të Hitlerit. Edhe e filloj timen. Do t’i shfaros të gjitha ciflat e zeza të orizit nga prejardhja shqiptare. Njëri prej tyre, duket sipas fizionomisë të cilën e kam studiuar aq mirë, vjen drejt meje. Kulla në kokë u jep urdhër grushteve. Rojtarët e nderit tim!
**
Dje e sollën Bojanin me polici në shtëpi. Arkadë e plasur dhe këmishë e përgjakur, edhe pse këmisha e përgjakur duhej të qëndronte në dollap, pranë librave të tjerë.
„Zonjë, djali juaj u arrestua sepse nisi një rrahje.“
Desha t’ia pështyj distinktivin dhe të filloj të leh „gënjen, ai as milingonën nuk e shkel“, por heshta. Bojani pas vdekjes së Jordes, emri i paraardhësit tonë Jordan Piperkata, u bë egërsirë naciste. Kurdo qoftë, isha e vetëdijshme, se do t’i bashkohen telat dhe do të krijojnë një shpërthim. Unë e kam fajin. Urrejtja sjell urrejtje. Prandaj, edhe fjalët janë binjakë, i ndan një shkronjë.
**
Isha i shtrirë atë natë pas sanimit të plagës, fashë në vetullën time, transporti deri në shtëpi me furgonin policor, qeshem me krenari. Pastaj, në mënyrë ekzibicioniste e kujtoj rrahjen. Grushtat e mi mbi ato mollëza me preka, si shqiponja dykrerëshe të ishte ngritur nga pela me abrashë. Besa, i dhashë edhe një të prapme të skuqur ku do t’i ndalet shqiponja. Mblidhej nga shqelmat me majë çeliku, si një krimb në asfalt të nxehtë. Rënkimet. Nuk dha fare rezistencë derisa e rrihja. Arkadën e plasa kur policia më përplasi për furgoni.
Dhe, përderisa zemra më mbushej me krenari, shi meteorologjik mendimesh më ra në mend. Rënkimi shqip dhe maqedonisht tingëllojnë njësoj. Njëjtë si dhimbja.
**
Babai im i plotësonte kriteret për mobilizim në ushtri. Dënesja, kundërshtoja, lutja. Kot. Përpjekja ime për dezertimin e babait shkoj së koti kur djali i vetëm i familjes Lozev, Adreja, u vra në Vejcë. Kishte mezi njëzet vjet. Diçka shpërtheu te babai. Mendoj se fitili i këtij vendimi ishin lotët të cilët mund t’i mbushnin të gjitha shtambat e fshatit, rrudhat e gjata si qyngjet e fytyrës së përhitur të Lozanës, shikimi i humbur i Loznanit shëtiste nëpër qiell, thuajse gjuan pëllumba postierë.
Ishte njeri aristokrat. Iu bashkua ushtrisë dhe na la mua dhe nënën, edhe pse më parë ne ishim frenuesit. Por, lufta nuk pyet se çfarë je dhe kë ke lënë larg vetes nga fronti. Plumbi nuk i ik aristokracisë, udhëton nëpër traktorin e krijuar nga ai i cili e ka shkrepur.
U vra më 8 gusht në Karpallëk. Ishte sa një shkëmb. U dorëzua. E ofroi trupin e vet si karrem, ta pastrojë mbiemrin i cili nuk u deformua sipas parimit të maqedonasve. Pas vdekjes emrin nuk ia përmendën, as që ia bën nderin siç i përngjan një mbrojtësi. Me siguri ishte kontradiktore për politikën etnike të cilën çdo vend, një gullash prej kombësive, e udhëheq. Fqinjët ndërkohë filluan të dalin me një rafal supozimesh, se babai im ka qenë spiun, terrorist i fshehur. Mund ta paramendoj se sa urrejtje është mbledhur në kokën e Lozanës dhe çfarë lave nga bebëzat e burrit të saj ka shpërthyer. Nuk u duhej shumë për t’u bashkuar në dhimbjen, më shumë t’i bëjnë dëm dikujt përderisa bashkimin e kanë një ombrellë për arsyetimin e këtillë. U ngritën në kryengritje. Por, kush ta kuptojë. Tërbimi verbëron dhe paraprin me reflekset e tjera.
Ishim shqiptarët e vetëm në fshat. Aq shumë u shkrimë me bashkësinë, saqë më shumë gëzoheshim për Krishtlindje sesa e festonim Bajramin. Tensioni thuajse nuk ndjehej krahas dallimeve tona. Harku i njëjtë yjor na i mbulonte kokat, ndërsa maqedonasit janë një komb sikur një takt 7/8 të vijave muzikore t’u ketë hyrë në mushkëri. Babai im ishte maqedonas. Jo në letër, por në shpirt. Dha jetën për kauzën maqedonase.
Ditën kur për herë të fundit isha në vendlindje e mbaj mend sikur të ishte dje. Një tufë fshatarësh iu vërsulën shtëpisë sonë. „Shiptari!“ – bërtisnin. Thirrjet i dridhnin dritaret, timpanet e veshit kërcenin nën ritmin e frikës. Severxhani, qumështari, Sara nga shitorja, madje edhe Dejani, shoku im më besnik. Gozhda me gozhdë nxirret, kështu që filluan t’i gozhdojnë dritaret, në fasadë me ngjyrë shkruanin „vdekje“ dhe „vrasës“. Nëna më kapi për supe në tërë atë kaos, e hutuar provoi të më qetësojë. E dija se ato do të jenë fjalët e fundit të saj.
„Do të ikësh, bir. Sa të mbajnë këmbët. Tërbimi njerëzor është më i keq se kolla e tërbuar e natyrës. Njerëzit do të flasin. Kjo na është dhënë të gjithëve, pa dallim të gjenetikës që e bartim. Por, mos harro. Të njëjtë jemi në atë botën ende të paprekur“, më ra në shpinë dhe nga ajo rënie ende më dhemb kur ndryshon moti dhe kur kthehen kujtimet.
Vrapoja si Dejani në „Tunel“-in e Andreevit dhe i vetëm i rrethuar në tunelin e konflikteve etnike, i shënuar se jam shqiptar, të sakatuar sepse janë maqedonas. E dija se edhe teta Desa nuk dëshironte ta hidhte shkrepësen pas së cilës kulmi i shtëpisë sime u dha në flakë, njëjtë si edhe babai im që nuk pajtohej me qëllimet e grupeve paraushtarake. Nuk dëshironte Shqipëri të Madhe përderisa fushat maqedonase me grurë i jepnin një kore bukë. Qante kur e hodhën hirin e Andreas, në të njëjtin vend ku për herë të parë e mësoi të ngasë biçikletë. Vera e 2001-shit ishte Ilindeni i 1903-ës. I modifikuar. Dhe po, të gjithë luftonin për ta mbrojtur këtë copë toke nga armiku, pa dallim se ky armik e mban DNA-në time racore.
Do të duroj goditje, ekzistimi im do të jetë një cergë e impulseve të secilit, si ai të mërkurën në stacionin e autobusëve. Por, zëri im do të jetë më i fuqishëm se i të tjerëve, do të ngrihet mbi shqiponjën dhe do ta zërë vendin mbretëror të luanit. Por, përderisa dikush është indigo e tërbimit, unë do të jem një gomë multifunksionale e cila do t’i fshijë gjurmët. Do ta pigmentoj vijën e hollë mes meje dhe atyre. Me të mirat që do t’i frymoj dhe kur nga fjalori përgjithmonë do ta largoj ndarjen, përemrat që na ndajnë.
Mua. Nga Ju.
Karpallëk 2001
Me tespihë në dorë e ndiente se diçka i pret, një fat i keq qëndronte mbi ta. Lukthi ishte mbledhur dhe parandjenjat si topa bingoje hidheshin në fyt. Rezervistët e tjerë nuk e ndanin këtë ndjenjë agonie. Për ta shtypur shqetësimin, mendonte çfarë t’i dhurojë Bojanit kur do të kthehet. Një film me Xhon Uejnin. Ishte një adhurues i përbetuar i tij.
09.27. I ra orës së dorës. Akrepi i sekondave ishte ndalur. Përnjëherë edhe kamioni ndaloi. U dëgjua një zhurmë dhe ushtarët u ngritën në këmbë. Ranë në kurth. Vargani ishte cak i truve të helmuar të separatistëve me inteligjencë të ulët, të etshëm për ta treguar burrërinë nëpërmjet domenit të fuqisë.
„Jemi të sulmuar! Rezisto!“ , urdhëroi koloneli. Jorde i shikoi grimasat në panik të bashkudhëtarëve. Kjo ishte një gropë e mbyllur dhe s’kishte dalje. Ndoshta është më mirë t’i dhuroj një biçikletë të shpejtë. Sytë e trembur si të drerit shëtisnin nëpër kamion. Shpëtimi e vërejti fundin që vinte në bebëzat e djalit të ri. Instinkti atëror mbisundoi para granatahedhësin për ta bërë të njëjtën gjë. Shqiptari i vetëm në kamion e përqafoi trupin e dobët…
Përkthim: Kreshnik Ajdini
Jovana Matevska
ka lindur në Manastir në vitin 1991. Me profesion është psikologe. Në tetor të vitit 2015 e publikoi librin e parë, romanin Borat e Tambovës. Po këtë vit është pjesë e të shpërblyerve nga konkursi për tregim të shkurtër, të shpallur nga gazeta Nova Makedonija, i titulluar Dy shuplakat. Në gusht 2016 në formë digjitale del romani i saj i dytë Letrat në bibliotekë, i cili u shpërblye nga ana e projektit për përfshirjen e autorëve të rinj në industrinë botuese digjitale në bashkëpunim me UNESCO-n. Në tetor 2016 përsëri është pjesë e autorëve të shpërblyer të konkursit të shpallur nga ana e gazetës Nova Makedonija, me tregimin Diçkaja.
Kontakti: jovanaaa.bt@gmail.com, https://www.facebook.com/jovana.matevska, https://memoaritenazelenookata.wordpress.com/
ažurirano: 29/01/20
