Африм Демири
Кога и да ја отвори Бути вратата на ладилникот, ладно и влажно светло му го обвива телото. Во неговите очи набрзина предметите во собата ја губат формата. Инстиктивно, набрзина ја затвора вратата и предметите се враќаат во својата големина, а нему му се враќа чувството на мир. Од ден на ден, од година во година, од крајот на војната па досега, Бути создал зависност од отворање и затворање на вратата на ладилникот. Ова му се случува само тогаш кога е сам во соба. Чувството дека нешто негово се наоѓа внатре под катанец, не го остава намира. Додека вратата се затвора со повлекување на вакуумот со едно лесно брам, умот му се вклучува во темнината на ладилникот. Движењето на вратата на ладилникот станало граница помеѓу Бутовото трансцедентално и реално, како што во игра на среќа секојдневието ти станува незабележливо. Тој почна да се гледа себеси час надвор, час внатре во ладилникот, како да е некое суштество кое доколку седи долго време надвор ќе се расипе со тек на време и потребно му е да се впика во внатрешноста на белата кутија.
Бути како денеска да е се сеќава на детството, кога ладилникот марка „Ободин“ по првпат зазеде место во ходникот на неговиот трособен дом. Синтагмата „бела техника“ беше влегла во неговиот детски речник сосе енигмата за начинот на формирање лед внатре во него.
Мајка му го имаше покриено ладилникот со плетено милје, ценејќи го како дел од мебелот во куќата. Пред да пристигне ладилникот, во куќата на Бути владееше тишина на осаменост. Потоа, вклучувањето-исклучувањето, дранг-дранговите на фрижидерот започнаа да го нижат рефренот од буката на индустриското ѕвекање. На Бути ладилникот му наликуваше како некое непознато бело животно кое влегло одненадеж во срцето на домот, нурнато во мирисот на јоргованите.
Таквото ѕвекање на Бути ниту денес не му излегува од глава. Беше минало времето кога му се чинеше дека во ладилникот, во одвоениот дел за замрзнување, ја конзервирал војната. И кога и да се отвореше вратата, му се чинеше дека војната излегува надвор, како реа од расипано сирење. Честопати низ заби го изговараше зборот Фриго, кој на албански беше многу близок до frikë – страв. На крајот на краиштата, зарем стравот го немал отсекогаш својот студ?!
Овој студ на стравот го гушеше Бути во текот на војната. Додека на небото над неговата населба светлечките бомби од авионите на НАТО ги создаваат молњите на надежта, тој, по ладилниците на напуштените домови ја собираше оставената храна, како последните трошки леб во приказните. Кога и да ја отвореше вратата на некој фрижидер во населбата, ладното светло му го ослепуваше за миг погледот, а потоа празниот бел простор му ја убиваше надежта за преживување. Под смртната закана, која се ширеше низ населба како усмрден здив, тоа жолто студено светло од ладилникот, заедно со ѕвекањето, почнаа да ја залечуваат неговата убиствена жед. Ладилниците во населбата почнаа да му наликуваат како амбари со жито кои почнаа да се празнат, секој ден по малку. Кога се случуваше ладилникот да не бучи и да нема светло, тој го предвидуваше крајот на својот и животот на неговото семејство. Колку пати во раното детство играше криенка во празните амбари, а сега му доаѓаше да влезе во празниот ладилник и да не излезе од него.
За да влезе во домовите во населбата, на Бути не му требаа клучеви. Заедно со Руши, чуварот на самотијата на напуштените куќи, почнаа да ги празнат не само ладилниците, туку и шишињата со алкохол. Алкохолот ја омекнуваше буката од бомбардирањето, како да беше бука од тропање на вратите од ветерот. А стравот го охрабруваше по малку. На куќите во населбата им беше паднала еден вид невиност, која паѓа на лицата на штотуку починатите. Почнаа да наликуваат на своите некогашни сопственици, кои ги напуштиле. Бути и Руши станаа парот на населбата, кој ги глуми улогите на крајот на филмот, кој се одвиваше пред нивните очи. Тие наликуваа на „дебелиот“ и „слабиот“, во црно-бел филм.
Навечер стравот почна да не се храни само од темнината. Кога снемуваше струја, сите велеа дека ја исклучуваат затоа што вечерва планирале да нѐ масакрираат, а кога доаѓаше струјата, никој не смееше да се радува бидејќи и тогаш имаше сомнежи дека таа доаѓа заедно со можноста од масакр од страна на српските полициски сили. На локалното радио се издаваше наредба да се затворат прозорите и ниту светлото од свеќите да не излегува надвор бидејќи куќите може да станат цел на бомбардирање на НАТО. Бути спобудалуваше, а и другите почнаа да го гледаат светлото како опасност. Дури, врската на светлото со стравот, како во некоја вирусна игра, ги имаше допрено и вооружените српски војници. Тие ги обиваа вратите на соседите на Бути, од страв дека некој го пали и го гаси светлото на третиот кат од куќата од спротива, наводно давајќи на овој начин тајни сигнали на некој од борците на планина. И, како што вообичаено се случува, кога сомневањата се претвораат во парадокси, излезе дека сијалицата немала добар контакт и час се палела, час се гасела. Кога Бути дозна за ова, се сети дека и светлото во неговиот ладилник, честопати кога се чинеше изгаснато, беше доволно едно трескање на вратата за да се вклучи. Оваа случајна аналогија го имаше изедначено стравот на потресениот Бути со тој на вооружените луѓе и Бути се почувствува како мал победник. Замисли, дознал Бути дека и тие со оружје, во униформа, да ти се плашеле.
Меѓутоа, ниту шегите и спомените од војната, во мирнодопски денови, не го ослободија Бути од стравот од ладното светло. Зборот ладилник (на албански frigorifer) тој почна да го дели на страшни слогови – frigo-ri-ferr, и во форма на анаграм, тој милуваше да го изговара како „frika ri Ferr“, што во превод значи „стравот седи Пекол“. Оваа морбидна игра зачести кога дозна дека во едно езеро во Србија еден ладилник изнел човечки трупови од вода. Како чудовиште од легендите, од бесшумниот и неосветлен ладилник излегуваа трупови, давајќи ѝ на водата можност да говори во нивно име. Вистината ја исфрлаше водата, како што исфрла бран лутина. Што бараа труповите на убиените Албанци на бреговите на непознатото езеро. Српските жители кои направиле напор еден летен ден да се сончаат до езерото, наишле на полураспаднати тела на Албанци. Езерото никако да го прифати тој втор масакр со убиени луѓе.
Бути, седејќи дома, кога ја слушна оваа вест, го исклучи телевизорот и ја отвори вратата на ладилникот, уплашен од буката што излегуваше од него. Му се причини дека ги слуша гласовите на убиените. Но, тоа беше само ладното светло кое ја осветлуваше неговата осамена соба и тој се надеваше дека војната ја имаше бутнато во замрзнувач и никогаш повеќе нема да ја одмрзне.
Бути не можеше да се помири со фактот дека војната сѐ уште не завршила, додека труповите навалуваа на езерото.
Отиде во спалната соба да спие далеку од зуењето на ладилникот и помисли дека можеби и ладилникот во езерото бил од марката „Ободин“.
Превод: Крешник Ајдини
Африм Демири
Африм Демири е роден 1960 година, во селото Сазли, Урошевац. Со книжевност почнал да се занимава во 80-тите години, пишувајќи поезија, кратки раскази и репортажи. Неговите дела биле наградувани на повеќе конкурси. Во 1994 година книжевниот клуб Де Рада ја објави неговата збирка поезија "Црна панделка". Во периодот 1997 – 2015 објавувал публицистички написи како дописник на весникот Коха диторе. Во 2003 година ја добил наградата за најдобар дописник од Здружението на новинари на Косово. Тој е и соосновач на локалниот весник Ферпрес и уредник на вестите во ТВ Тема.
Контакт: af_demiri@hotmail.com
ažurirano: 04/02/20
