Милош Перишиќ
Тој не учествува во кафеанските разговори, секогаш само молчи, во негово присуство кафеаната не мириса на чад, туку на невидлива опасност. Изгледа студено и грубо, ама плаче кога ќе види животно згазено на патот. Ни тоа не е лесно, да ти се посерам на таквиот живот.
Тој главно тивко посматра – или зачадениот простор околу себе, или вртлогот што го прави додека незаинтересирано ја врти чашата во круг. Во другата рака му е бројаницата од перли од килибар, која сака да ја скрие зашто се срами што е верник, небаре вербата е одлика на слабите. Зад замаглениот поглед, плен на неговите благородни црни очи е некаква недофатлива ѕвезда, без име и број, без историја и судбина. Додека ја принесува чашата до усните, таа оддалечена светлина сè уште трепери, можеби и го мами, ама залудно, зашто не само што тој веќе нема каде, туку нема ни потреба за живот повкотвен од овој. Може само да ме погледне низ стакленото дно, и го прави тоа толку брзо и едвај забележливо, не сакајќи да го наруши мојот немушт мир.
Можеби ме жали што не се скрасив. Јас немам жена – како него. Ниту синови фудбалери петлиња. Јас немам пријатели што држат обложувалници и пералници, кои имаат жени што прават кетеринг за посни и мрсни слави, и исто така синови фудбалери петлиња.
Еднаш жена му рече дека „виталовиот“ маргарин е подобар за посни колачи од „дијамант“.
Не, тоа не е мојот живот, не е ни налик на неговиот, два света различни сме[1], ама тој секогаш се наоѓа затекнат и воодушевен пред мене како мироносница на гроб, како да сум го поместил каменот од влезот во пештерата во која се закопани глувите сеќавања на неговата младост изгубена на Кошаре.
Тој никогаш не зборува за тоа, ама во кафеана и онака веќе ги знаат сите детали од неговата голгота. Знаат од што боледувал на Косово, и бројот на чизмите што ги носел, и името на Албанката што понекогаш ќе го нахранела, ладно ама постојано, како по должност или поради некакво откупување на душата.
– Еве, да јадеш, не може да не јадеш – ќе рече полна омраза, туркајќи му го обилниот оброк в раце, кој тој го зема, преплашен ама гладен.
Дури и запрашан за тоа, тој само ќе кима со главата како да се согласува, како да вели: да, така е, не нè отру, ама ајде сега да ја смениме темата. Не сака тие разговори да го одведат уште подалеку од неговите синови, и од неговите ораници, и од неговиот новопронајден бог, и тоа оној старозаветниот, крволочниот дедо намќор.
Во нашето село веруваат дека старозаветниот старец се разбеснува кога машината за перење работи на црвено крвче, и дека работата за празник се простува ако е во фирма, зашто е на душата на приватникот угнетувач.
Е, таков му е нему по мера, тоа е неговиот бог, ти’бам богот.
Најпрво не ме интересираше да слушам за неговите кошмари, иако само мене ми се доверуваше, и тоа со одбрани зборови, водејќи сметка за лексичките и фонетските закони, зашто ме познава површно, не знае дека мене баш многу ме заболе уво.
Никогаш не би разговарал со мене пред другите.
Затоа што се срами од моето друштво.
Го гледав и покажував привидно интересирање за неговите зборови, замислувајќи како со грубата дланка го мачка тврдиот „виталов“ маргарин на парче леб и како сонливите момчиња јадат пред да одат на училиште.
Тоа е најлесниот појадок што може да им го направи.
Ама дваесет години сонува тенк, и ме уверува дека е тоа потполно природно кога ќе се вратиш од војна. Тоа е слика во сепија, и во неа големата борбена машина се надвива над него и оживува како некаква наивна анимација на црно-бел филм, а тој е секогаш долу, ползи по земја, и по некое чудо успева да се извлече од постојаната закана да биде прегазен.
Денес, на татковата земја, тој стои исправено, ама богобојазливо. Посади по неа бадеми, ама не е современото органско производство за кое му зборувам.
Кога, како и другите луѓе, ги полева со конвенционалните инсектициди, јас ја затворам вратата од кафеаната зашто бубачките во бранови навираат да се скријат од отровите.
Бев еднаш во неговата магаза, која ми мирисаше на холандски bitterkoek. Амбарите полни костеливо овошје мирисаа и на марципан.
Додека го поднесувам неговиот интензивен мрачен поглед на маж скорпија, роден на денот на свети Димитрија, во времето на расцутените хризантеми и првите есенски мразови, го гледам стравот од слободата, и додека го гледам в очи, во тој миг не само што му се причини допир со животот во кој слободно би ме сакал и би се венчал со мене и би проживеал, најмногу летувајќи на хрватското приморје, со деца родени од епрувета во која двајцата сме ејакулирале, ама кои се сепак негови зашто тој е поубав и ја има таа патина на југосексапилот на Горан Богдан, веќе му се прикажа и како умираме заедно, макар што прво јас, па по мене тој, по години и години црнина, која го давела во горкото сеќавање на поранешната среќа, кога со уставно право ме ожали како род роден.
Ама тој е окован во животот каков што рекле дека би му чинел, премногу е приземен за тукутака да се поведе.
– Зарем баш ни малку не ти мириса на цијанид? – нервозно го чеша осипот на раката.
– Животот? – прашувам загрижено, плашејќи се да не крене рака на себе.
Често ми изгледа како да е на работ.
– Не – одмавнува со раката смешкајќи се. – Магазата полна бадеми. Најсилно мириса взори. Сè мириса најсилно взори, само што утрата некогаш умеат да бидат далеку, како во Гетсиманската градина. Толку далеку што човек би се зажелел дури за тој мирис на цијанид. Некои етерични масла се најдобри од цветовите набрани рано наутро, како на пример лавандата и јасминот.
Јадежот им пречи на неговите благородни мисли и сега веќе ја чеша раката како разбеснето животно. Дваесет години по војната трае неговата борба низ зачестените психосоматски нарушувања.
Кажуваа на РТС за чудотворниот мелем за кожни заболувања што го прават монасите од туманскиот манастир, и велат дека помага кога се нанесува со молитва.
– Кога бев дете, спиев во магазата. Овде е секогаш топло и суво затоа што е целата од дрво, житата во амбарите мораат да се сушат. Секогаш мирисаше на карамелизирана искосена трева, го сакам тој мирис, ме потсеќа на дедо ми зашто лете ми даваше да спијам под отворено небо. Подоцна, 99-тата – продолжува потивко – исто така спиевме под ведро небо – тие сеќавања го силуваат.
Албанците, на пример, не ги мрази. Кога Албанија игра против некого, навива за Албанија. Ама кога ќе се спомне Косово, од бес му скока вената што челото му го поделува на два дела. Вели дека срцето на Србија е тука каде што сме ние, кај Аранѓеловац и Топола, тука куќите се мали, варосани во бело.
– Знаеш ли ти во кој дел од телото е срцето? Косово е долу. Кога било срцето во петиците? – преминува со прстите преку молитвените перли. – Митизирана политика… – вели по кратка пауза – …хиперболизиран сентимент, и овој наш современ живот во епика, во дамнешно минато… Има ли крај насилството што со децении ни го носи тој историски spin?
Кога еднаш тивко му јавија дека е на нишан, тој застана како да нагазил на мина и неконтролирано се измоча во гаќи. Никогаш не си го прости тоа.
Како што не им простува ни на рамнодушните собирачи што се разидуваат од плантажите, кога ладнокрвно ќе ги избројат парите од надницата. Тој останува смрачено да гледа по нив. Кога од стеблата ќе паднат последните листови, тој нема каде да се скрие од нападите на паника.
– Кои напади на паника? – ќе прашаше како да не знае за што зборувам, иако забележав дека понекогаш кришум ја става десната рака на левата страна на градите, и дише полека, за срцето да се смири од чувството на топлина и од сопствениот допир.
Така прави и во кафеанските кавги на кои понекогаш присуствува, кога очите ќе му се наполнат со солзи од гнев додека дланките ги стега во тупаници.
– Би требало да се ожениш – ми го прекинува текот на мислите, ме гледа копнежливо, иако знае дека, кога-тогаш, ќе мора да ја крене котвата, зашто јас нејќам прв на неговиот закотвен живот. И покрај ситните радости, со него сè би било Via dolorosa, никогаш тоа не би биле денови на идна среќа.
Знам дека се срами поради сопствената несигурност пред мојата отворена сексуалност.
Срам му е поради притаената благодарност што ѝ ја должи на војната во која отиде како феминизирано момченце, а од која се врати како зрел, просед маж, со лузни, без кабаретски гестови и мимики.
Срам му е пред соборците зашто никогаш не го делел косовскиот сентимент, ниту нивната љубов кон подбуцнувачката песна на Даница Црногорчевиќ.
Сакам да му кажам дека животот не е синдром, ама жал ми е за него. Гледам дека би влегол во мене како Исус во Ерусалим.
– Би сакал да те однесам дома – ми признава брзоплето и уплашено додека на часовникот гледа како времето му истекува, голем чекор е тоа за него.
Јасно ми е дека му значам повеќе отколку тој мене, како што анамата му значи повеќе отколку тој нејзе.
– Тебе најпрво ти треба помош – посакав да кажам, и да го прашам зарем на кучката не ѝ пречи живот без ерекција, во кој никогаш не побарале лекар, верувајќи дека психолозите продаваат магла.
– Белките подобро се матат во снег кога ќе им се додаде малку сол – се слуша од кујната, додека легнува во креветот во кој се бори со рафалните грчења на левата нога, во кој го прогонуваат сновиденија за заглавениот тенк кој од птиците го чува телото на неговиот мртов другар, од кој го буди необјаснивото студенило како да спие покриен со леденото треперење на ѕвезденото небо.
Додека тонам во сон, го гледам како сепак се вратил под бадемите искапени од месечевината, на својата Маслинова Гора.
Во сами зори ќе се шета низ редовите како темна маса, како сенка, како пола човек.
Чека да осамне, да се помоли додека им носам оган на луѓето.
Само да ја отворам кафеаната и да го испиеме кафето додека гледа во синото пространство на моите очи.
Не бара тој повеќе.
Само полн надеж секој ден да доаѓа да ми оддаде почест и да ми се поклони како Тројцата мудреци на ветеното спасение.
Ништо повеќе.
Превод: Ѓоко Здравески
[1] „dva smo sveta različita“, стихови од популарна песна од Тома Здравковиќ. (заб. на прев.)
Милош Перишиќ
Милош Перишиќ е роден 1992 година во Аранѓеловац. Повеќе од десет години живеел во Амстердам, во Рим и на југот од Франција. Со расказот "Зборови" го освоил третото место на меѓународниот книжевен конкурс „Бибер“ 05. Наградата Лепосава Мијушковиќ за најдобра ЛГБТ-проза на српски јазик ја добил 2022 година, за расказот "Рунтавата Мара". Есента 2024 година истоимениот филм влегол во претпродукција. Автор е на лирскиот роман "Опатијата Св. Вартоломеј".
ažurirano: 25/03/25
