Марија Старчевиќ
Стојам со Маја на патечето под Ветерина. По малку ме чуди што среде градот постои патече, патче со изгазена мртва трева, баш како кај мене на село. Одењето низ високата трева во која можеби демне остар камен или сонце или живот или змија. Ќе касне за глуждот брзо и подмолно, ќе ти го прострела месото за секунда, непогрешливо и отровно, фатално. Ќе ти ебе мамата. Овде кај Ветерина реално нема змии, не демне ништо, можеби некој минувач, ама сеедно газам внимателно, а отсечно, тропкам и чукам со чевлите, по навика. Десниот ѓон се откачил и оди по мене. Маја ја отвора кесата од продавницата. Проверува дали има дупки. Нема. Лепакот се слева низ тенката пластика. Си ги гледам чевлите, ѓоновите не се најсјајни, зјаат како безработни баби и клопотарат гласно и шлапкаво. И левиот изгледа ме издаде, откачен и збунет, по малку каллив. Срам ми е. Би требало да се направи нешто со тие чевли. Можеби требаше да ги залепам пред овој потфат, додека имаше лепак. Маја дише и кесата се претвора во меур. Рибата има меур. Го има и човекот на ТВ, на Дневникот, без рака, ама дише во него од болничкиот кревет додека камерата снима. Бил во војната. Пред војната имал раце и гради и име и живот. Сега има меур и ТВ и се срами од нешто. Не сум сигурна од што, ама мора да е големо, штом е тој толку мал. Неговиот срам ме боли, го делам со него, и јас се срамам, од своите ѓонови и од него, непознатиот човек со меурот. Се срамам од своите изгризани нокти и од празните џебови и од тоа што немам оригинал мартинки и виетнамка и сè. Меурот на ТВ се дуе, проѕирен, сребрен и убав. Тој на Маја е сличен. Дише, брзо и лакомо, лепакот е сребрено иње в меур. Ми го подава меурот од човекот од болницата и дишам како него, можеби воздухот од кесето е мојата последна надеж. Вдишувам сè подлабоко и посилно, ми одѕвонува во главата, кесето се смалува и се собира, мојот свет е залепен, сведен на точка, на сребрено иње в меур. Маја и јас сме риби на суво, две мртви риби на патчето под Ветерина. Во моментот кога ќе ја фрлам кесата, зборови веќе не ни се потребни. Си ги читаме мислите една на друга додека во главите ни ѕвечи. Доцниме на час. И патчето кај Ветерина и мртвите риби и бившиот човек од ТВ со меурот и војната и кесата остануваат во тревата. Трчаме да ја стигнеме 42-ката.
Клекнати сме под џбунот во паркот во Автокоманда. Баш бедни џбунови, земјата е сува, џбуновите закржлавеле. Пред нас е станицата со луѓе што брзаат. И тие се закржлавени како џбунот под кој сме клекнати. Само нè гледаат. Брзаат залудно зашто бус нема и нема да дојде, барем не некое време. Не знаат дека се закржлавени како џбунов и како земјава врз која не можеш да се потпреш за ништо, па ни за бус, затоа така мирно и предадено чекаат. Се потпираат на Дневникот, кој вели дека е сè во најдобар ред. Убиј го ближниот свој, заработи орден, чекај во ред за леб и бензин кај шверцерите, причести се со сакраментите од редовите, полубелиот и бензинот се телото и крвта Христова. И верувај му на Дневникот и на редовите. А ред одамна нема, и времето е релативно. Никогаш не капирав физика, ама тој малечок сегмент го капирав зашто беше повеќе философија отколку физика. Времето е релативно. Ајнштајн пред сè паметно забележал, иако никогаш всушност не мислел дека е времето релативно кога чекаш автобус што нема да дојде или ќе дојде преполн, така што луѓето висат и паѓаат, па ќе чекаш пак, толку што минутите ќе изгледаат како часови, а часовите не ги ни забележуваш зашто во мислите веќе си стасал дома, така полесно се плива низ смрдливите неизбањати тела, сардини што се прпелкаат. Додека седам под закржлавен џбун, над закржлавени луѓе сардини, на закржлавена станица, во закржлавена земја, сакам да бидам некаде другаде или да не бидам. Сеедно.
Како и секогаш, гледаме дали кесата има дупки. Нема. Маја го цеди лепакот или тоа е мојата рака, не се сеќавам, и сеедно е зашто сме едно во желбата да не бидеме закржлавени како џбунов, луѓево и земјава. Можеби нејзината рака е моја. И кесата пак се претвора во балон, дишеме на смена, овој пат тоа не е мртов меур на бивши човек од ТВ, балонот е цепелин, вози далеку, и никаде.
Далеку сме, високо.
„Путујемо изнад града,
град се смеје, гледа на нас,
бежимо у ново јутро,
изнад града, испод нас
Не губимо дах,
Не губимо дах,
Мала деца
Не познају страх“[1]
А се плашиме. Многу се плашиме. Од себе, од светот што не го капираме, од закржлавените луѓе под паркот со закржлавени џбунови. Ни се чини, можеби лебдевме со векови или со години, а можеби тоа беа минути или секунди. Времето е релативно.
Закржлавените луѓе се движат, вријат, се прераспоредуваат и се групираат. Сигурен знак дека доаѓа бусот. Ја фрламе кесата и трчаме на 42-ка. Пак доцниме, fuck, ама светот доцни по Земјата, која пребрзо се врти. Некој некого ќе стаса.
Маја и јас денес не задоцнивме. Влеговме на школо победоносно, навреме, како победници, шепурејќи се дека бевме тука и наспроти бусот што доцни и во кој е невозможно да се влезе по првата станица. Наспроти законите на физиката, кои ги пропишуваат смрдливите тела што може да ги издржи една шипка. Ги победивме физиката, логиката и универзумот. Не свраќавме во паркот кај Ветерина, ни во оној кај Автокоманда. Само дојдовме на школо. Беше исто како и секогаш, гломазно, мермерно, студено, а пак низ него струеше џагор што повремено го пресекуваа крици. Школото по малку потсеќаше на џунгла, всушност повеќе на зоолошка. Тука нашите диви бунтовни природи беа наизглед заробени и под надзор, барем делумен. Ни дозволуваа да пушиме во дното од ходникот, пред вецето, па мирисот на тутунот се мешаше со мирисите на парфемите, пубертетот, стравот од контролната, возбудата поради близината на симпатијата; повремено се чувствуваше и реата на неколкутемина што изгледа се натпреваруваа кој подолго нема да се бања, или марихуаната, ако некој беше доволно храбар да дува во веце.
Воздухот беше тежок и задушлив, едвај можевме да дишеме во тој ходник. Обично повеќето немаа цигари, ама поседуваа пушачка страст рамна на страста на човек што 30 години пали цигара уште од кревет, штом ќе ги отвори очите. Тие што ќе се издадеа и ќе извадеа полна кутија, за 5 минути стануваа еднакво бедни и сироти како и сите други и, лишени од резерви, се гребеа веќе на следниот одмор.
Не знам зошто, ама се надевавме на нешто. Верувавме, по малку наивно, дека овде ќе најдеме разбирање, дека ќе ни се укаже нешто, некое сознание, објаснување, смисла, Дека ќе се случи нешто. Убаво и различно. Однекаде, нешто, денес. Не се случи. Денот беше посран и беден баш како и сите други. Тргнавме во пешачка тура по крајот некаде веќе од вториот час. Можеби беше математика, можеби психологија, можеби историја на уметноста. Школото се наоѓаше во елитниот дел од градот, чиј заштитен знак беа вилите, од оние предвоените, пред сите војни, до новокомпонираните, кичестите, кои сведочеа за вишокот пари и недостигот од вкус. Една професорка улаво нè водеше по околината да ни ги долови стиловите во уметноста врз примерот на тие вили. Лавовите, заштитниот знак на новокомпонираната естетика, не се гледаа често во тој крај, ама понекој се прчеше издавајќи го простотилакот на новата елита. Професорката ги прескокнуваше во предавањата, евентуално ќе им доделеше некој презрив коментар. Искрадената бела техника, онаа крвавата, прекудринската, исто така не беше предмет на предавањето. А имаше, их, колку замрзнувачи, телевизори, фрижидери, видеорекордери, уметнички предмети и накит од опустошените заклани куќи, само ѕидовите на вообразените снобовски вили ги криеја.
И тој ден ги гледавме тие раскошни куќи, испитувачки и радознало, со очите на Маја од станот на 13 кат на солитерот и моите приградски, навикнати на кокошки во дворот. Ги гледавме без злоба и завист, предадено, барајќи празна или напуштена, барем наизглед, по малку сенишна. Тулите беа нови и неначнати од времето, ама понекаде веќе имаше никнато пиреј. Можеби сопственикот не се вратил од походот, запрен од куршумот на човекот на чија куќа кајдисал, можеби го потценил лердито во чиј крај се шмугнал без благослов. Можеби само останал без пари. Можеби ја почнал куќата пред војната, па скубнал негде преку. Како и да е. Нашите очи на солитер и приградските очи го мислеа истото и се согласија. Куќата беше пуста. И наша. Влеговме победноносно, освојувачи на кои никој не сметаше. Наоколу војската внимаваше на странските платеници, домашните предавници и дезертерите. Неколку војници поминаа покрај нас. Бевме само нешто малку од воздухот. Трагаа по привиди и сенки. И ние бевме сенки, сенки на она што би можеле да бидеме да беше наш светот. Светот не беше наш. Нивните привиди не беа наши. Нивната војна нас не нè засегаше. Можеби затоа не нè забележаа.
Повторно ја проверивме кесата и побаравме дупки. Немаше. И пак една од нашите раце исцеди лепак од тубата. Светот се слеа во кесата без дупка. Во неа солитерот на Маја и мојот двор со кокошки дишеа еден до друг. Школото, професорката, бесрамните лавови, проклетата бела техника, пожарникарските скали, скривниците, мојот изветреан дедо, комшијата од 11-ти, кој се врати од боиштето и ноќе пука во небото, другарите во облакот чад на дното од ходникот, бесниот град, заебаната земја, се слеаја во кесата без дупка за тука да скончаат. Нивниот поган свет џавкаше на нас од рабовите на кесата. Ние дишевме.
Превод: Ѓоко Здравески
[1] „Патуваме над градот/ градот се смее, гледа во нас/ бегаме во ново утро,/ над градот, под нас// Не губиме здив,/ Не губиме здив,/ Малите деца/ Не знаат за страв“, стихови од „Над градот“, песна од ЕКВ (заб. на прев.).
Марија Старчевиќ
Марија Старчевиќ е родена 1982 година во Белград, каде што завршила основно и средно училиште, како и додипломски и магистерски студии на Филолошкиот факултет на Универзитетот во Белград. Од 2010 работи како професор по Српски јазик, како лектор и content writer. Ги следи актуелните општествено-политички теми за кои пишува во печатените и електронските медиуми. Мајка е на две девојчиња.
ažurirano: 20/03/25
