Амина Каја
Мама секогаш вели дека не чувствува потреба за шетање, луксузни одмори или скапи вечери. За неа е важно само времето поминато со семејството – каде и како, не е важно. Не за неа. Така се роди нашата традиција – секој ден, кога сме сите дома, некој од нас вели „Кој сака кафе, кој сака чај?“ и се осигурува дека во секој агол на Приштина, да не зборуваме за собите, одекнало ова прашање. Ова е нашиот сигнал – ајде, се собираме в кујна за муабет и нешто благо да се стави в уста. А кога некој нема да се појави, одиме да го извадиме од „гнездото“, како што го вика тато, со прашањето „Да не сакаш писмено барање?“. Нејсе, обично оди најмалиот – неволно. Ова е делот што го претпочитаме во текот на денот – парче среќа помеѓу работата и испитите.
Таа многу го сака нашиот балкон – неодамна купи маса, столови и перници, за во сончевите денови да примаме витамин Д. Нејзини зборови се ова. Тоа е нејзиното главно место за дневното кафе.
Сега мама седи токму врз зелената перница што го прави помек цврстиот стол. Пред неа, горчливо турско кафе (полно со кајмак, се знае!). Две други кафиња покрај неа, нескафе 3 во 1, зашто јас и татко ми секогаш сме сакале поблаги пијалаци. Во последно време помалку разговараме, а повеќе го гледаме небото што се простира над нас. Мама го сосредоточува погледот во некоја далечна точка – порцелански куклени очи; стаклени, со чуден сјај. Се разочарувам од себе кога се чувствувам благодарна што не ме гледа, но кога и да го прави тоа, како да гледа низ мене. Јас зборувам, таа потврдува со главата, но со механички движења. Крути. Како да ме слуша, но не ми ги перципира зборовите во нивната суштина. Се чувствувам како дух. А кога се заблагодарувам, се молам истовремено. Можеби се надевам. Не знам. Веќе не ја познавам разликата меѓу едното и другото – исти ми станаа. Се надевам дека можеби тие гигантски облаци ќе ја впијат нејзината тага, ќе се надујат, надујат и нааадууујат, додека не истурат од својата славина тежок дожд лутина. Тој дожд ќе наполни една река, а реката ќе се истури во море, а тоа, пак, во океан. Каде и да заврши, ќе ја отстрани од нас, од нашиот балкон, болката.
Откако ќе се испразнат филџаните, а облаците што ги водел патот наваму продолжиле кон својата среќа, мама станува и со своите раце брзи како молња ги собира од маса и со благо крцкање, ги става на кафениот послужавник. Со длабока воздишка се залага да ѝ олесни на душата, се враќа и влегува в кујна.
Нема потреба да ја гледам каде оди и што прави потоа. Рутина е, а тоа што го знам за рутините е дека не им е при срце промената. Знам дека со бавни чекори оди кон мијалникот и со раце што лесно треперат и со грутка во грлото, ќе го истури кафето од едниот филџан. Ќе гледа малку како тече водата од чешмата и создава вртлог на сивата површина, ќе го земе сунѓерот, ќе го запени и ќе го започне дневното миење на тој порцелан избледен од употреба. Ми има кажано, во еден сега веќе редок миг на сочувство, дека во тие мигови најчесто мисли за своите молења. Како го молела да не оди, дека имаше кој да војува, бре! Нека војуваат тие што ги започнуваат овие крвопролевања! Но, постепено, се претвори во молење да внимава, дека дома го чекаат четири деца и една жена. Ова се претвори во доцни, ноќни молитви, за да се врати. А последново, во молитва за смиреност. За мир.
Цикличен процес. Кафето, јас духот, мајка ми човек-школка, белите меурчиња што мијат сѐ освен тагата што ја валка кожата на мама. Молитвите во вртлогот од кафе. Реков, рутина. Само облаците се менуваат.
Одамна татко ми не пие кафе со нас. Веќе не се мачам да ѝ кажам на мама дека едното е секогаш вишок. Не слуша. Таа и понатаму ќе вари едно кафе повеќе. Мислам дека така е навикната. По децении денско кафе, мускулите сами дејствуваат. Толку знае срцето – едно турско кафе, едно нескафе. Сончево утро. Утро со него. По децении брак, знаците на другиот не бледнеат лесно, а по децении љубов, ниту смртта не го брише присуството на минатото.
Мама мисли дека не ја забележувам – дека спие со дуксерот на тато. Понекогаш ја вовирам главата во нивната – нејзината соба и ја гледам како лежи, со стаклени очи вперени во една точка на ѕидот и со умот надалеку, галејќи го распарталениот памук. Мисли дека не ја слушам навечер како шета низ ходникот; недоволно будна за молитви, но недоволно уморна за да заборави. Мисли дека не ја гледам како става шминка на црвените очи, како неволно се насмевнува кога брат ми ја прашува каде е тато и како шмрка со носот кога го прави сендвичот за на работа, зашто знае дека тоа отсекогаш била навика на татко ми. Се обидувам да ѝ олеснам. Ја испраќам до работа – инаку, сиот пат ќе го мине размислувајќи како тие чекори ги правеше со некој друг. Понекогаш влегувам под прекривката со неа и ја држам за рака – одамна не научила дека нежниот допир лечи. Неа нема да ја излечи, но сепак се надевам дека ѝ ја олеснува вознемиреноста во умот и мачнината во градите.
Животот е мизерен – понемилосрден од смртта. Те тера да мислиш дека имаш време, дека денешниот ден трае засекогаш, а ако заврши, утрешниот секогаш го имаш на врвовите на прстите. А војната има две страни на монетата – додека ти, што ја фрлаш високо кон облаците, си во исчекување на одговорот.
Не можам да кажам дека татко ми оставил простор во нашите животи – зашто просторот подразбира дека има место за сместување нешто друго. Тој остави празнина – таа нема со што да се наполни. Празнината ја чувствуваш во секој здив што го испушташ, во секој настан што не го кажа, во секоја среќна вест што не беше во можност да ја споделиш и во секој испит што го мина, но немаше како да го прославиш – зашто секоја монета те потсеќа на животот и смртта.
Мама секогаш велеше дека ако умре тато, нема да знае што да прави. Ние секогаш ја менувавме темата со „Далеку било!“, зашто не ни се допаѓаше така да размислуваме. Таа ни одговараше дека еден секако треба да замине прв и во шега и една убава насмевка додаваше дека тато нема што да прави без неа.
Но, немаше друго решение. Мама требаше да се навикне да го продолжи животот без него. Смртта се влече зад оружјето, зад истрелите во војна. Му шепотиш в уво на командантот, му стоиш над кревет на борецот. Ги шириш рацете на бојно поле – како единствено засолниште од злобата на човештвото. Смртта набљудува. Чека. Но, не за долго, зашто битката не штеди жртви, било да се татковци или не. Таа има трпение, зашто полето на кое се испукуваат топовите е жедно за крв, а луѓето се нејзини робови – робови на светот. Робови што истураат крв во името на идеологиите со малку значење кога не се на хартија. Не, не е животот мизерен. Човекот е. Војната сее, смртта жнее.
И додека ги гледам бушавите облаци како се свиваат на небото, додека ја чувствувам топлината на раката на мама врз мојата, не можам а да не се надевам повторно. Не можам а да не се надевам дека облаците по последен пат ќе го соберат ужасот од нашиот балкон, а мама ќе се истури миејќи чаши. Јас ќе ги мијам од денеска. А некогаш ќе го вработам најмалиот. Ќе се научиме заедно да чекориме нанапред и со рацете што ја држат таа на мама, ќе му покажеме што да прави понатаму.
А можеби, само можеби, овој пат, мојот допир ќе ја излечи.
Превод: Крешник Ајдини
Амина Каја
Амина Каја е активистка и студентка по Општа медицина на Универзитетот во Приштина. Таа го претставува Косово како Млада европска амбасадорка и истовремено е Амбасадорка на кампањата "Блокирај ја омразата. Сподели љубов!" на Советот на Европа. Во текот на годините остварила повеќе од 600 волонтерски часови со ентитети како ЕУ, УСАИД, ОН и YIHR и дејствува преку уметноста, почнувајќи од цртањето, цртежи и графички дизајн, до поезијата и изведбите. Амина се надева дека во иднина ќе ги комбинира здравството и хирургијата со уметност и активизам.
Instagram: @aminakaja.ak, Facebook: amina.kaja.77
ažurirano: 06/03/23
