Сенад Јусиќ
Врбас овде прави благ свијок и, што не му е одлика, се разгранува тука во три ракави создавајќи така мали островчиња, а подолу тие три кривулести ленти повторно се спојуваат во една. Бучи, надојден е. Брегот од оваа страна е стрмен, со врби и џбунови. Понатаму се простира рамницата, рамницата е проблем, низ темнината заканувачки непрегледна, во нејзината мрачна утроба патот исчезнува, никако да ја стигнеме.
Најмладата мора да мокри. Баш сега. Од страв, веројатно.
„Стрпи се, еве тука сме. Тоа е тоа“, ѝ се обраќам на мајката „јас не можам понатаму. Од двете страни има чет… српски војници, пунктот им е право некои двесте метри. Одете по патот, само по патот. Не тргајте се од асфалтот, сѐ наоколу е минирано.“
Стојат понизно. Страв. Страв. Страв. Исчезна онаа алчност на Ирена, нема наоѓање мани за секаква ситница, што ова, што она… Тишина. Некаде во далечината се јавува пушка. Несвесно се приближува до моето рамо.
„Можеш ли уште малку со нас“, вели мајката молежливо „барем уште малку?“
И вака отидов повеќе од што треба. Ничија земја. Куќите се сѐ поретки, а полињата сѐ пошироки. Празни, одамна изгорени куќи, отвори како длапки на черепот. Сведоци на пустошењето. Ја поминавме и мојата. Остануваат само полињата. Преколнувачки погледи – уште малку. Еден ден тоа уште малку ќе ми се удри од глава. Повнимателен чекор, понапрегнат, откочена пушка; тие дишат преку уста, да го прикријат тој предавнички звук. Кога ќе сетам дека застанале, дека сакаат да застанат, се вртам, накратко, и го забрзувам одењето, а тие ме следат, забораваат на уморот и колебањето. Благо проширување, меѓузона, тука никој не доаѓа. Застануваме, зараснатиот пат заминува во ноќта. Колку и да ги напрегаме очите и со поглед да ја раскинуваме темнината, ништо не се распознава. Клекнаа. На раб на паника се, за ова не размислив. Зборувам шепотејќи.
„Немате од што да се плашите, само одете право по патот и по педесетина метри викајте гласно: Еееј, ние сме цивили, жени… така нешто…“
Мајката се премислува. За миг е неодлучна, накратко фрла поглед во правец на градот, ги враќа очите кон нив двете, па пак кон патот зад нас. Дали ќе се откаже? Внимателно станува. Ги вади парите за кои се договоривме. Ми ја стиска раката. Трепери.
„Фала ти ко на Бога“, вели со едвај чуен шепот „ако некогаш се сретнеме…“
„Ќе се сретнеме, само вие одете по патот. Само по патот, не тргајте се од патот…“
Ништо не зближува толку многу колку стравот и неволјата. Се гушкаме како најблиска рода, искрено и топло, за разделба, без изговорен збор. Довчерашни странци. Тишина е. Тапа и мачна, со заканувачкиот расклокотен шум на водата.
Како што доаѓа нагло, чувството на блискост така и престанува. Го потиснува мислата што притиска, која ги парализира, мислата на тој последен чекор што мораат да го направат.
„Нема ни сто метри до нивниот пункт“, шепотам. „Одете педесет и тогаш почнете да викате, што било, ќе ги сконтаат женските гласови. Во никој случај не тргајте се од патот. Само храбро, не сте првите што ги преведувам, верувајте ми.“
Се кршат. Ќе се откажат. Нема. Тргнуваат со несигурен чекор, подзастанувајќи. Се вртат изгубено, па кога ќе ме видат, чекорат малку поодлучно; ги следам со погледот сѐ додека нејасните силуети не исчезнат во темнината. Чекам. Наместо забрзано да се враќам назад, чекам. Што ќе ми е ова? Да се тресам за три очајни жени што сум ги запознал пред три дена. За греота.
Само не тргајте се од асфалтот. Само право, по патот. Само по асфалтот. Ќе испушам една, па назад. Добро е, би требало да воспоставиле контакт, макар што чудно е дека не се чу довикување. Добро е.
„Бру-бууум“, одекнува низ ноќта.
Ова е мина! Ти ебам среќата. И несреќата. Ти ебам паметот женски. Глупачки глупави. Стопати им повторив да не се тргаат од патот. Стопати! Па може ли мене нешто да ми се одигра како што треба?
Почнува пробив, цели рафали. Дум-дум-думдум-туум. ПАМ!? Одекнува долината, татнежот во концентрични кругови се одбива од една на друга страна. Фучи над глава. Мислат дека се вовлекла некаква диверзантска група.
Стрмниот брег нуди завет. Одоздола има природен казан со опасни вртлози, татко ми никогаш не даваше да се капеме тука. Никогаш. Поради сестра ми.
*
Имала тринаесет години кога се удавила. На истото ова место. Ја повлекол вртлогот. Полето тогаш било прекриено со шаторите на германските војници. Wehrmacht. Ја извлекол русокос Германец; никој од мештаните немал вештина и смелост да се нурне во природниот казан што Врбас го прави на тој дел, и да трага на неколку метри длабочина. Дедо ми го презел телото, го зел в раце и така без подзастанување и без ниеден проговорен збор го носел по прилична угорница до куќата на ридот. Тоа постарите луѓе постојано го прераскажуваа: неговата сталоженост, каменото лице, стоичката реакција. Реакцијата на нана никој никогаш не ја спомена.
*
„Пак си шљокаш?“
„Што ти е тебе гајле за тоа?“
„А бе, не ми е, туку… Слушај… ја гледаш женана на последната маса… немој толку упадливо… да, таа седата… ја памтиш?“
„Никогаш не сум ја видел. Само малку. Позната ми е однекаде… сепак не.“
„Попаметно ти е да викнеш тура отколку да гледаш стари жени.“
„Гледаш, тука е проблемот“, почна оптегнато. „Живееше во влезот на сестра ми, беше вчера на кафе. Три саати муабетеа. Брат ѝ умрел, па дошла на погреб. И да ги среди документите околу својот стан. Мешан брак. Сега е во Канада. Излегла, вели, последната година, ги спровел некој војник за пари неа и ќерка ѝ преку линијата. Постарата ќерка, Ирена, настрадала. Згазнала на мина.“
Во збунетата глава мислите се плетат бавно, недоречени. Одеднаш расонет, вознемирен, а неспособен за резон, ѝ упатив сомничав, испитувачки поглед. Таа ли е? Да не кажеше Мики, немаше ни да ја… Седи неподвижна, со вкочанет поглед. Зарем е можно толку да се променила за… четири години. Лицето испиено, бледо. Би се заколнал дека беше црнка. Сега е целосно седа, ама сеедно, осилена е, вонвременски присутна. Во целата нејзина појава има нешто пркосно и потресно. Црните очи со студен сјај фиксираат, насолзени, ама без ниедно трепкање. И низ солзи, остар поглед.
Работите на масата, глупавите чаши и пепелници, стануваат антички вази, се џарам во нив и се прпелкам под нејзиниот продирачки поглед. Мики си мрмори во недрата, негодува, вели да не се вртам, дека плаче затоа што ме здогледала, па да испијам и да си одиме.
Не ни забележав кога пријде, само одеднаш ми се создаде над главата. Иако очите ѝ беа влажни, проговори неочекувано строго и отсечно, со глас тврд:
„Гледам дека уживаш… па да те поздравам.“
Ја гледам со страв. Сето останато го потисна чувството дека нешто тешко ми упаднало во животот, нешто од што одамна стравувам, и дека сега ќе ми го разнесе она малку мир што го дава дневната доза течна утеха. Седам неподвижен и нем, ја гледам и збор еден не успевам да пронајдам, иако силно посакувам и настојувам да кажам нешто, да се оправдам.
„Моето сочувство за братот“, реков во мачната тишина што завладеа, се чинеше, во целиот локал. Само тоа, збунет и изгубен, изустив.
Очите ѝ се смрачија, како да се сепна од некоја силна болка и просто се почувствува како во неа струи онаа женска, сирова, потиснувана сила. Инаку ситна и ниска, сега ме гледаше одозгора, полна со нападна одлучност.
„Не плачам јас по брат ми, злосторнику.“
Толку огорченост и презир во еден единствен збор. Злосторнику! Полна со таа непопустлива горчина, се наведна и се приближи до масата, борејќи се да го потисне болниот грч околу усните, неуспешно. Долната вилица се тресе. Го знам тоа чувство. Тоа мрачно и кобно наследство никогаш нема да ѝ дозволи да се опушти, ќе ја стега и во миговите на спокој, ако некогаш го има. Стрепам, само да не седне. Неподвижна и нема, обвинувачки се џари; возвратив со поглед на соучесник и ја наведнав главата.
„Злосторнику“, повтори зарипнато.
Сега гневот ме преплави мене, разбуричкана мешавина од гнев и неправда. Си се лутев себеси, нејзе, на целиот свет, на целиот тој џган што од мене прави неранимајко и профитер. Заустив да ѝ одговорам, нејзе, на Мики, на Дада, на Ирма, на чаршијата, на сите, на сите, ми дојде да викам, конечно да објаснам, да се дерам, да плачам, ама седам вкочанет и нем, со наведната глава. И ја стискам чашата во раката. Како што молчам и не ја кревам главата, и таа малку се оддалечува.
Гледајќи ме таков, истуткан и без реакцијата што копнежливо ја очекуваше, лицето незабележливо ѝ го напушти онаа темна сенка, а ситното тело го изгуби оној предизвикувачки став. Колку ли бедно и извалкано мора да изгледам за и таа несреќна жена да се сожали. Таа гледа некаде горе, јас во подот, чекаме да се случи нешто, ама ништо не се случува, молчиме и тоа молчење е доживотно. Останува само мислата на еден настан, тежок и мрачен, пред кој сѐ беше поинаку, ние бевме поинакви. Се сврте без збор.
Пред да се оддалечи, ми упати уште еден поглед, долг, строг и болен; пак ја наведнав главата.
*
Заедничко одење на гробишта. Нем полукруг во делот каде што од дамнини се закопуваат членовите на семејството; најсвежиот, мезарот на дедо ми ја провоцира закоравената дива јаболкница. По пола век, нана остана сама. Добро го поднесе тоа. Таа и мама се покриени со марами, машки во свечена тишина. Мирно е. Пополека се јавува тивко липање. Нана плачеше.
„Ама, добро, немој да плачеш“, ја теши мама.
Липањето стана сѐ посилно, претворајќи се во грчовит плач.
„Немој да плачеш, па ете Бог ви даде фино да си поживеете. Никогаш немавте проблеми, без ниедна кавга.“
Старицата продолжуваше да плаче. Низ збрчканото лице ѝ се слеваат солзите. Полека се наведна и со растреперената рака допре еден мал нишан покрај дедовиот, многу постар, постар преку педесет години.
„Јас плачам по својот Џемил.“
Превод: Ѓоко Здравески
Сенад Јусиќ
Сенад Јусиќ е неформален уметник. Се родил, работи и живее во Бугојно. Електротехничар е по струка, општествено ангажиран по инерција, ги наследува идеите за слобода, вистина и побуна. Прозаист и поет, се пробува и во музиката. Објавил две книги, документаристичката проза „Последниот напад на Првата чета“ и збирката сатири „Смртта на оштинскиот чиновник и други морничави приказни“. Пишува колумни и критики на порталите, рецитира по асталите. Некои од расказите и песните се влезени во збирки од регионот.
Kontakt: gornjikopcic@gmail.com
ažurirano: 16/02/23
